Giáo án Lịch sử 10 chân trời Bài 16: Các dân tộc trên đất nước Việt Nam

Hình 1

Hình 2

Hình 3

Hình 4

Hình 5

Hình 6

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV chia lớp thành 3 nhóm chuyên gia, tìm hiểu thông tin trong SGK, quan sát Hình 16.1 và sử dụng sơ đồ 16.2 để hoàn thành nhiệm vụ được giao, giải quyết ba vấn đề:

Vòng 1: Nhóm chuyên gia

– Nhóm 1: Nêu thành phần dân tộc theo dân số ở Việt Nam.

– Nhóm 2: Trình bày việc phân chia tộc người theo ngữ hệ.

– Nhóm 3: Xác định địa bàn phân bố chủ yếu của các dân tộc theo ngữ hệ trên lược đồ Việt Nam.

Vòng 2: Nhóm mảnh ghép

Từ các nhóm chuyên gia, GV yêu cầu HS đổi vị trí, hình thành 4 nhóm mới là nhóm mảnh ghép, bằng cách: trong nhóm chuyên gia, các thành viên đếm số thứ tự, những HS có cùng số thứ tự sẽ về chung một nhóm mới.

+ Nhiệm vụ 1: Lần lượt các thành viên trong nhóm mới chia sẻ nội dung đã tìm hiểu trong nhóm chuyên gia cho các bạn trong nhóm.

+ Nhiệm vụ 2: Các thành viên trong nhóm mới thảo luận, phản biện, giải quyết nhiệm vụ mới và thống nhất sản phẩm cuối cùng.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc nhóm để thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày kết quả.

- GV mời đại diện HS nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.

- GV gợi mở: Cộng đồng các dân tộc Việt Nam được hình thành qua hàng nghìn năm lịch sử, gồm cả dân tộc bản địa và dân di cư. Người Kinh chiếm 85,32% dân số, các dân tộc khác chiếm 14,68%, trong đó có dân tộc rất ít người. Thành phần dân tộc được xác định dựa trên ngôn ngữ, văn hoá và ý thức tự giác. Tiếng Việt là ngôn ngữ chính thức và phương tiện giao tiếp chung. Hiến pháp 2013 khẳng định: tiếng Việt là ngôn ngữ quốc gia, các dân tộc có quyền giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá riêng.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Thành phần dân tộc theo dân số

- Việt Nam là quốc gia thống nhất, đa dạng về dân tộc, hiện có 54 dân tộc phân bố trên cả ba miền. 

- Theo Quyết định năm 1979 của Tổng cục Thống kê, người Kinh chiếm 85,32% dân số, các dân tộc còn lại chiếm 14,68%, trong đó có dân tộc rất ít người. 

- Các dân tộc thiểu số thường sinh sống ở miền núi, vùng biên giới, trung du và cao nguyên; dân cư tập trung đông và mật độ cao ở các dân tộc như: Kinh, Hoa, Chăm, Khơ-me.

2. Thành phần dân tộc theo ngữ hệ

a. Khái niệm ngữ hệ

- Ngữ hệ là một nhóm các ngôn ngữ có cùng nguồn gốc, có những đặc điểm tương đồng về ngữ âm, thanh điệu, cú pháp và vốn từ vị cơ bản (các từ chỉ hệ thống số đếm, hệ thống thân tộc và các từ chỉ cảm xúc, mùi vị, màu sắc, các con vật, đồ vật thông thường trong đời sống).

- Về mặt ngôn ngữ, các dân tộc ở Việt Nam thuộc 5 ngữ hệ là Nam Á, Nam Đảo, Mông – Dao, Thái - Ka-đai và Hán - Tạng. 

=> Tiếng Việt được xếp vào nhóm ngôn ngữ Việt – Mường thuộc ngữ hệ Nam Á – một ngữ hệ lớn ở vùng Đông Nam Á lục địa.

b. Địa bàn phân bố chủ yếu của các dân tộc theo ngữ hệ trên lược đồ Việt Nam

- Bảng dưới phần phụ lục.

PHỤ LỤC

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia HS thành 5 nhóm để hoàn thành Phiếu học tập số 1 về đời sống vật chất của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

+ Nhóm 1: Trình bày những nội dung cơ bản về hoạt động sản xuất nông nghiệp và thủ công nghiệp.

+ Nhóm 2: Nêu những nét chính về ẩm thực.

+ Nhóm 3: Trình bày những đặc điểm về nhà ở.

+ Nhóm 4: Nêu những nét chỉnh về trang phục của các dân tộc Việt Nam.

+ Nhóm 5: Trình bày về phương tiện đi lại và vận chuyển.

- GV hướng dẫn HS khai thác phần thông tin mục Em có biết? SGK tr.96 và hình 16.3 để hiểu hơn về sự thích nghi với điều kiện tự nhiên và phương thức sản xuất của bà con dân tộc miền núi. 

- GV gợi mở: Ruộng bậc thang là phương thức canh tác độc đáo của người Mông trên địa hình núi dốc, cho thấy khả năng tận dụng và cải tạo thiên nhiên để sản xuất nông nghiệp. Canh tác lúa trên ruộng bậc thang là một nét đặc trưng trong sinh hoạt nông nghiệp của đồng bào miền núi, góp phần đảm bảo đời sống lương thực ổn định. Ruộng bậc thang không chỉ phục vụ sản xuất mà còn mang giá trị thẩm mỹ, trở thành biểu tượng văn hóa gắn liền với bản sắc dân tộc và cảnh quan vùng cao. 

- GV hướng dẫn HS khai thác phần thông tin mục Em có biết? SGK tr.97 và hình 16.7 để thấy được sự khéo léo và công phu trong lao động thủ công của phụ nữ Thái. Việc thêu thùa, trang trí cho thấy kỹ năng và giá trị lao động thủ công của cộng đồng.

- GV gợi mở: chiếc khăn piêu là biểu tượng văn hóa đặc sắc, phản ánh sự hòa quyện giữa nhu cầu sinh hoạt, thẩm mỹ và tín ngưỡng trong đời sống của dân tộc Thái nói riêng và các dân tộc Việt Nam nói chung.

- GV đặt vấn đề để cả lớp cùng thảo luận: Nhận xét về vai trò, vị trí của kinh tế nông nghiệp và thủ công nghiệp trong đời sống của cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam.

(Gợi mở: 

+ Nông nghiệp là ngành kinh tế chủ đạo của các dân tộc Việt Nam, từng đóng vai trò quan trọng trong ổn định đời sống và thịnh vượng quốc gia. Ngày nay, nông nghiệp phát triển theo hướng hiện đại, góp phần lớn vào tăng trưởng kinh tế và xuất khẩu.

+ Thủ công nghiệp từ chỗ là ngành phụ đã phát triển thành các làng nghề, hợp tác xã ứng dụng kỹ thuật hiện đại. Sản phẩm không chỉ phục vụ trong nước mà còn xuất khẩu. Các dân tộc thiểu số duy trì nghề thủ công gắn với bản sắc văn hoá, giúp tăng thu nhập và nâng cao đời sống.)

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc nhóm để thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày kết quả.

- GV mời đại diện HS nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Đời sống vật chất của cộng đồng các dân tộc Việt Nam

- Phiếu học tập.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

GỢI Ý

Nhà ở của một số dân tộc Việt Nam

Món ăn của một số dân tộc Việt Nam

Video:  

+ Văn hóa độc đáo của dân tộc Lô Lô:

https://www.youtube.com/watch?v=Ahs1pn-BLgw (0:34 – 2:29)

+ Video ca nhạc: “Hà Giang ơi” 

https://www.youtube.com/watch?v=Y1ezkq1RWkg&list=RDY1ezkq1RWkg&start_radio=1 (0:47 – 4:39)