Giáo án và PPT Ngữ văn 10 chân trời Bài 6: Tây Tiến (Quang Dũng)

VĂN BẢN 2: TÂY TIẾN

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Em hãy nêu một số hiểu biết của mình về nhà thơ Quang Dũng và tác phẩm Tây Tiến.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu:

+ Nêu một số hiểu biết của em về tác giả Quang Dũng và tác phẩm Tây Tiến?

+ Nhan đề Tây Tiến gợi cho em suy nghĩ gì?

Sản phẩm dự kiến:

1. Tác giả

- Bút danh là Quang Dũng tên thật là ùi Đình Diệm

- Năm sinh – năm mất: 1921 – 1988

- Quê quán:  làng Phượng Trì, huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội).

- Ông là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh, soạn nhạc. Tuy nhiên, thành công nổi bật của Quang Dũng là ở lĩnh vực thơ ca.

- Thơ của ông, nhất là những bài nổi tiếng như Đôi mắt, người Sơn Tây,... được nhiều thế hệ người đọc yêu thích, bởi đó là tiếng nói của một tâm hồn phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa.

2. Tác phẩm

a. Xuất xứ:

- Bài thơ Tây Tiến được in trong tập Mây đầu ô (1986).

b. Hoàn cảnh sáng tác:

- Tây Tiến là tên gọi của trung đoàn Tây Tiến, được thành lập vào năm 1947.

- Cuối năm 1948, Quang Dũng chuyển về đơn vị mới, nhớ đơn vị cũ, ông đã sáng tác bài thơ này tại Phù Lưu Chanh (một làng cũ thuộc

c. Nhan đề:

+ Bài thơ ban đầu có tên là Nhớ Tây Tiến, sau được đổi là Tây Tiến. Ông đã lượt bỏ chữ nhớ khiến cho nhan đề thi phẩm trở nên cô đọng, tạo ra sự chắc khỏe, rắn rỏi đem đến cho ta hình dung về miền Tây Bắc rộng lớn, thăm thẳm, hùng vĩ.

+ Tây Tiến có thể hiểu là tên của một binh đoàn, nơi Quang Dũng từng công tác, cũng có thể hiểu là tiến về phía tây, hướng hành quân của binh đoàn Tây Tiến trong quá trình thực hiện nhiệm vụ bảo vệ biên giới.

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết

Nhiệm vụ 1: Đọc văn bản

GV đưa ra câu hỏi:

+ Xác định thể thơ?

+ Bố cục bài thơ gồm có mấy phần? Ý nghĩa của từng phần?

+ Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Thể thơ: Thất ngôn

- Bố cục: được chia thành 4 phần bao gồm:

+ Phần 1:  14 câu đầu: Những cuộc hành quân đầy gian khổ của đoàn quân Tây Tiến giữa thiên nhiên miền Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng đầy thơ mộng trữ tình.

+ Phần 2: 8 câu tiếp theo: Những kỉ niệm đẹp thắm tình quân dân và vẻ đẹp thơ mộng, huyền ảo của Tây Bắc.

+ Phần 3: 8 câu tiếp theo: Hình ảnh người lính Tây Tiến với vẻ đẹp bi tráng và lãng mạn.

+ Phần 4: 4 câu còn lại: Lời thề Tây Tiến

Cảm hứng chủ đạo của bài thơ ngợi ca vẻ đẹp bi tráng, lãng mạn của người lính trong đoàn quân Tây Tiến.

Nhiệm vụ 2: Vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên hùng vĩ nơi núi rừng Tây Tiến

GV đưa ra câu hỏi:

- Hình ảnh thiên nhiên Tây Tiến hiện lên như thế nào qua ngòi bút của Quang Dũng?

- Chủ thể trữ tình đã bộc lộ nỗi nhớ Tây Tiến qua hệ thống hình ảnh và từ ngữ nào? Nó có tác dụng ra sao?

Sản phẩm dự kiến:

- Mở đầu mạch cảm xúc bài thơ là nỗi nhớ. Nỗi nhớ da diết về đồng đội, những năm tháng không thể nào quên của nhà thơ khiến chủ thể trữ tình phải thốt lên:

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi

- Nỗi nhớ ở đây được Quang Dũng hình tượng hóa thành nỗi nhớ “chơi vơi” vừa gợi cảm lại chính là sự liền mạch cho những dòng thơ gợi tả thiên nhiên Tây Bắc tiếp theo. Nhớ ở đây

- Qua những vần thơ được tác giả khắc họa thì thiên nhiên Tây Tiến hiện lên vô cùng hiểm trở: dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm, ngàn thước lên cao >< ngàn thước xuống, thác gầm thét, cọp trêu người…. Thế nhưng bên cạnh sự khắc nghiệt đó còn toát lên sự  mỹ lệ, hùng vĩ, trữ tình và huyền ảo thể hiện qua các hình ảnh:  sương lấp, hoa về, đêm hơi, cồn mây, mưa xa khơi, heo hút cồn mây….

=> Thiên nhiên Tây Bắc hiện lên qua ngòi bút của tác giả vô cùng khắc nghiệt, dữ dội nhưng không kém phần huyền ảo, mỹ lệ và trữ tình.

- Song song với hình ảnh thiên nhiên là hình ảnh con người nơi núi rừng hiện lên đầy hoài niệm vừa đậm chất hiện thực lại mang vẻ đẹp bi tráng, lãng mạn: “đoàn quân mỏi”, “Anh bạn dãi dầu”/”gục lên súng mũ bỏ quên đời”, “hoa về trong đêm hơi”, “cồn mây súng ngửi trời”….

- Người lính Tây Tiến “gục lên súng mũ bỏ quên đời” không hề bi lụy mà nó trở nên vô cùng lãng mạn. Họ coi cái chết nhẹ tựa lông hồng, cái bi đã được nâng đỡ bằng đôi cánh của sự lãng mạn giúp cho vần thơ của ông trở nên tinh tế và đặc biệt.

- Hình ảnh “súng ngửi trời” được xem là một sự sáng tạo. Ta đã từng bắt gặp nó ở những vần thơ trong bài Đồng chí của nhà thơ Hữu Chính với hình ảnh “đầu súng trăng treo”, nhưng nét đặc sắc mà nhà thơ Quang Dũng mang đến cho người đọc đó là sự lãng mạn. Không chỉ diễn tả sự hóm hỉnh của những người lính Tây Tiến mà hơn hết nó diễn tả độ cao cùng cuộc hành quân đầy gian nan của đoàn binh Tây Tiến. Ở một vị trí nào đó rất cao đến nỗi có cảm giác “súng ngửi trời”.

- Tác giả sử dụng biện pháp tu từ nghệ thuật nhằm đặc tả thiên nhiên vùng núi miền Tây Bắc. Biện pháp nhân hóa (thác gầm thét, cọp trêu người), biện pháp điệp từ “dốc”, “ngàn thước”, đảo ngữ “heo hút” lên trước “cồn mây”, hệ thống từ ngữ tạo hình giàu cảm xúc ( khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút), cách sử dụng các thanh điệu độc đáo những câu thơ sử dụng nhiều thanh trắc kết hợp với câu thơ toàn thanh  bằng. Bên cạnh đó, Quang Dũng cũng rất tài tình khi dùng từ chỉ độ sâu để nói về độ cao, ông lấy “thăm thẳm” của vực để nói về cái hùng vĩ của núi.

=> 14 câu thơ đầu tiên chủ thể trữ tình ẩn đi ở đây đã khắc họa vẻ đẹp Tây Tiến vô cùng hùng vĩ, hung hiểm nhưng rất lãng mạn, hào hoa. Việc sử dụng các biện pháp nghệ thuật, đi kèm với hệ thống từ ngữ giàu hình tượng đã giúp tác giả đặc tả điều đó một cách thành công.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Ý nào sau đây KHÔNG ĐÚNG khi nói về nhà thơ Quang Dũng?

A. Là một nghệ sĩ đa tài.

B. Năm 2001, ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

C. Ông thuộc thế hệ các nhà thơ miền Nam trưởng thành và nổi danh sau Cách mạng tháng Tám.

D. Quang Dũng tên thật Bùi Đình Diệm, sinh năm 1921 tại làng Phượng Trì, huyện Đan Phượng (nay thuộc Hà Nội)

Câu 2: Hoàn cảnh sáng tác của bài thơ là gì?

A. Khi ông được phân công đi công tác tại đơn vị Tây Tiến.

B. Khi ông đã chuyển sang đơn vị khác và nhớ về đơn vị cũ Tây Tiến của mình.

C. Khi ông đi lên thăm một người bạn trong đơn vị Tây Tiến.

D. Khi ông đi thực tế vùng cao Tây Bắc và vô tình gặp đoàn quân Tây Tiến.

Câu 3: Tại sao tác giả lại đổi tên bài thơ?

A. Gợi lên một tư thế hiên ngang, chủ động.

B. Tạo cho người đọc cảm giác tác giả đang sống thực với đất và người Tây Tiến.

C. Giúp nhan đề cô đọng và không bị lộ mạch cảm xúc ngay từ đầu.

D. Cả ba đáp án trên.

Câu 4: Ý nào sau đây ĐÚNG khi nói về mạch cảm xúc của bài thơ?

A. Mạch tưởng tượng về tương lai sau đó quay trở lại thực tại.

B. Mạch hồi tưởng, hoài niệm về quá khứ, cuối cùng thì trở về thực tại.

C. Mạch hồi tưởng, hoài niệm về quá khứ, trở về thực tại sau đó lại một lần nữa trở về quá khứ.

D. Mạch nối tiếp từ hiện tại đến tương lai sau đó trở về quá khứ.

Câu 5: Bài thơ Tây Tiến giúp em hiểu thêm những gì về vai trò, ý nghĩa của kí ức và kỉ niệm trong đời sống tinh thần của con người?

A. Là nơi khơi nguồn những cảm xúc đặc biệt.

B. Làm phong phú hơn cho đời sống tinh thần của con người.

C. Là động lực, điểm tựa để con người cố gắng.

D. Cả ba đáp án trên.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Phân tích hình ảnh người lính Tây Tiến được tác giả tập trung khắc họa ở đoạn thơ thứ ba. Qua đó, hãy làm rõ vẻ đẹp lãng mạn và chất bi tráng của hình ảnh người lính Tây Tiến.

Câu 2. Em hãy viết bài văn phân tích tác phẩm “Tây Tiến”.