Giáo án và PPT Ngữ văn 10 chân trời Bài 7: Thư lại dụ Vương Thông (Nguyễn Trãi)

VĂN BẢN 2: THƯ LẠI DỤ VƯƠNG THÔNG

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Em hãy nêu một số hiểu biết của mình về nhà thơ Nguyễn Trãi và cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu:

+ Trình bày hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm?

+ Thể loại tác phẩm cũng như mục đích của tác phẩm?

+ Bố cục của tác phẩm gồm mấy phần? Nội dung từng đoạn?

Sản phẩm dự kiến:

a. Hoàn cảnh

Từ tháng 9 năm 1426 nghĩa quân Lam Sơn tiến quân ra BẮc. Nhà Minh phái Thành Sơn Hầu Vương Thông đem năm vạn quân sang cứu viện. Phương Chính, Lí An giao thành Nghệ An cho Thái Phúc dẫn quân ra giữ Đông Quan. Vương Thông mở đợt phản công quân ta nhưng bị thất bại, nên cũng kéo quân về cố thủ ở Đông Quan, số quân ở đây lên tới mười vạn. Thành Đông Quan lúc này bị quân ta vây chặt.  Bộ chỉ huy quân ta đóng ở Tây Phù Liệt ( Thanh Trì), nay thuộc ngoại thành Hà Nội. Vương Thông cùng Sơn Thọ viết thư cho Lê Lợi xin giảng hòa nhưng mục đích là chờ quân tiếp viện. Trước đó, Nguyễn Trãi đã có thư chiêu dụ Vương Thông nhưng y vẫn ngoan cố. Đây là thư dụ hàng thứ mười ba gửi cho Vương Thông tiếp theo Nguyễn Trãi còn gửi bốn thư nữa cho đến khi viện binh Liễu Thăng bị đánh bại thì việc mới thành.

b. Thể loại

Thư lại dụ Vương Thông là thể loại văn nghị luận.

Thư lại dụ Vương Thông được rút ra từ tập Quân trung từ mệnh tập.

c. Mục đích của tác phẩm

Thư lại dụ Vương Thông là bức thư thứ mười ba Nguyễn Trãi gửi cho Vương Thông kêu gọi y đầu hàng để không phải chứng kiến cảnh can qua, máu xương hao tổn không cần thiết mà thất bại vẫn hoàn thất bại. Sau đó, ông còn gửi tiếp bốn bức thư nữa trước khi Vương Thông chính thức đầu hàng.

Tất cả lời lẽ dẫn chứng tình lý đều nhằm thực hiện mục đích ấy.

d. Bố cục của tác phẩm

Bố cục tác phẩm gồm có 3 phần chính là:

+ Phần 1: Từ đầu đến “Sao đủ để cùng nói việc binh được” : nêu cao tư tưởng dùng binh tầm quan trọng của “thời” và “thế”

+ Phần 2: “Trước đây các ông” đến “bại vong có sáu”: Phân tích tình hình trước đây và hiện tại đặc biệt có 6 nguyên nhân dẫn tới bại vong tất yếu của quân giặc.

+ Phần 3:  Còn lại: Khuyên giặc ra hàng

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết

Nhiệm vụ 1: Tư tưởng dùng binh và tầm quan trọng của “thời” và “thế”

+ Luận về tư tưởng dùng binh Nguyễn Trãi đã đưa ra quan điểm và lập luận, bằng chứng, lí lẽ ra sao?

+ Việc sử dụng hình thức “thư” có tác dụng gì trong hoàn cảnh này?

Sản phẩm dự kiến:

- Mở đầu bức thư bằng tư tưởng dùng binh. Một trong những tư tưởng quan trọng của binh pháp đó chính là hiểu biết “thời” và “thế”. Cụ thể tác giả viết “Được thời và thế thì biến mất thành còn, hoá nhỏ thành lớn; mất thời không thế thì hoá mạnh ra yếu, yên lại thành nguy”.

- Luận điểm chính được nhắc đến ở phần này là “ Kể ra người dùng binh giỏi là ở chỗ biết rõ thời thế mà thôi” -> răn giặc biết rõ thời thế tiến lùi mới được xem là người dùng binh giỏi.

- Hệ thống lí lẽ chặt chẽ: : “Được thời có thế thì mất biến thành con, nhỏ hóa ra lớn, mất thời thất thế, thì mạnh hóa yếu, yên lại chuyển nguy. Sự thay đổi ấy chỉ trong khoảnh khắc trở bàn tay mà thôi”

-> Khi có thời thế hay hành động hợp thời thế thì dù gian khó cũng sẽ đi đến thành công. Khi không có thời thế lại thành động không hợp thời thế thì dù đang hùng mạnh cũng sẽ đi đến thất bại. Sự thay đổi này sẽ diễn ra rất nhanh người dùng binh nên biết điều này.

- Bằng chứng xác thực “Nay các ông không hiểu rõ thời thế, lại trang sức bằng lời dối trá thế chẳng phải là bọn thất phu hèn kém ư? Sao đáng để cùng bàn việc binh được?”

-> Tướng giặc không hiểu biết thời thế lại dùng lời lẽ ngụy biện để tự dối mình, dối người, đầy là bằng chứng của sự kém cỏi, không đáng mặt cầm quân và khó để thành công.

- Việc sử dụng hình thức gửi  thư thay cho việc sử dụng hình thức khác thể hiện hai chức năng và phong cách của hai thể loại khác nhau.  Bài nghị luận yêu cầu luận điểm phải rõ ràng, lí lẽ, lập luận phải chặt chẽ, đanh thép, dân cứng phải có cơ sở để thuyết phục đối tượng về mặt lý trí.  Bức thư lời lẽ cần mềm dẻo tinh tế, sự bàu giải cần tận tình, tha thiết, chỉ rõ thiệt hơn để thuyết phục đối tượng về mặt tâm lí, tình cảm. Kết hợp cả hai hình thức này tác giả vừa  đánh vào tâm lí vừa đánh vào mặt lí trí đối phương nên càng tăng hiệu quả cho bức thư dụ hàng tướng giặc.

Nhiệm vụ 2: Tình hình trước và hiện tại cùng nguyên nhân thất bại của giặc Minh

GV đưa ra câu hỏi:

+ Tác giả đã phân tích tình hình “trước đây” và “hiện tại” của giặc Minh ra sao?

+ Việc sử dụng “mệnh trời” ở ngữ cảnh này có tác dụng gì?

+ 6 nguyên nhân thất bại của giặc gồm những nguyên nhân nào? Lý do vì sao đã tạo nên sự đanh thép, quyết đoán của tác giả?

Sản phẩm dự kiến:

- Nguyễn Trãi phân tích tình thế “trước” và “hiện nay” của giặc: “Xưa kia Tần thôn tính sáu nước, chế ngự bốn phương, mà đức chính không sửa, nên thân mất nước tan”. “Nay Ngô mạnh không bằng Tần mà hà khắc lại quá không đầy mấy năm nối nhau mà chết, ấy là mệnh trời, không phải sức người vậy”, “huống hồ con cháu vua Trần, mệnh trời đã cho, lòng người đã theo, thì Ngô làm sao có thể cướp được”.

ð Tác giả đưa ra những lí lẽ xác đáng bằng chứng từ thực tế lịch sử như một lời cảnh tỉnh cho giặc tất sẽ thất bại.

- Việc sử dụng là vô cùng cần thiết trong bức thư này vì Triều đình phương Bắc luôn cho mình là “thiên triều” tướng giặc Minh theo lệnh “thiên tử” thi hành “thiên mệnh” đem quân sang nước ta để giúp “phù Trần diệt Hồ”. Bọn giặc làm gì cũng nhân danh “mệnh trời” nhưng thực ra đó là ngôn ngữ xảo trá, lừa bịp để cướp nước ta. Do đó, tác giả đã dùng cách “gậy ông đập lưng ông” vạch rõ sự chính sách và giả danh kèm theo chứng cớ thực tế khiến đối phương không thể biện bạch được.

- Như một lẽ tất yếu khi phân tích tình hình của giặc tác giả đã chỉ ra 6 nguyên nhân chính dẫn đến thảm bại của giặc:

+ Thứ nhất là lũ  lụt làm giặc hư hại về cơ sở vật chất, tổn thất quân lương.

+ Thứ hai,  đường sá, cửa ải đều bị nghĩa quân Đại Việt đóng giữ, không viện binh nào của giặc tới cứu được.

+ Thứ ba,  quân mạnh ngựa khỏe của nhà Minh phải dành để đối phó quân Nguyễn phía Bắc nên phía Nam không lo được.

+ Thứ tư, phát động chiến tranh liên tiếp nhiều năm làm dân nhà Minh khổ sở, bất mãn.

+ Thứ năm, trong triều đình nhà Minh thì bạo chúa, gian thần nắm quyền nội bộ xâu xé nhau.

+ Thứ sáu, Nghĩa quân Đại Việt đồng lòng quyết chiến, hăng hái tinh nhuệ, khí giới, lương thực đầy đủ, quân giặc bị vây trong thành thì mệt mỏi nản lòng.

=> Ở phần này tác giả phân tích rõ ràng, xác đáng kèm theo dẫn chứng từ những thực tế trước mắt không thể phủ nhận. Các nguyên nhân cũng được sắp xếp theo một trình tự hợp lí, đi từ thực tế khó khăn về thiên thời, địa lợi cho đến nhân hòa.  Điều này cho thấy giặc hoàn toàn không có cả “thời” lẫn “thế”.

Ngoài ra còn có cách diễn đạt nêu nguyên nhân bằng những lí lẽ phân tích và dẫn chứng ra trước rồi mới kết lại bằng một câu rắn rỏi: “Đó là điều phải thua thứ…” khiến câu văn như lời phán quyết đanh thép, chắc nịch, quyết đoán không ai có thể phủ định.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Văn bản được trích từ tác phẩm nào?

A. Quốc âm thi tập.

B. Quân trung từ mệnh tập.

C. Ức Trai thi tập.

D. Lam Sơn thực lục.

Câu 2: Ý nào sau đây không đúng khi nói về tác phẩm Quân trung từ mệnh tập?

A. Là tập hợp các thư từ, mệnh lệnh trong quân đội.

B. Do Nguyễn Trãi biên soạn trong giai đoạn kháng chiến chống quân Nguyên.

C. Là những áng văn luận chiến sắc sảo, đanh thép với lập luận chặt chẽ.

D. Giọng điệu tác phẩm lúc linh hoạt, lúc mềm dẻo.

Câu 3: Ý nào dưới đây KHÔNG ĐÚNG khi nói về văn bản Thư lại Dụ Vương Tông?

A. Là bức thư số 35 trong Quân trung từ mệnh tập.

B. Được Nguyễn Trãi viết vào khoảng tháng 3 năm Đinh Mùi.

C. Nội dung nhằm phân tích tình hình khó khăn của nhà Minh.

D. Nội dung nhằm vạch rõ nguy cơ bại vong của quân giặc nếu vẫn ngoan cố.

Câu 4: Ý nào sau đây không đúng khi nói về lý do giặc tất yếu phải thua?

A. Yếu tố nội tại.

B. Yếu tố về thiên thời.

C. Yếu tố về nhân hòa.

D. Yếu tố về địa lợi.

Câu 5: Mục đích của bức thư là gì?

A. Tố cáo tội ác của giặc.

B. Thực hiện chiến lược “mưu phạt tâm công”.

C. Phân tích tình hình khó khăn của nhà Minh.

D. Công bố với toàn dân.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Trình bày nhận xét của em về nghệ thuật viết văn nghị luận của Nguyễn Trãi.

Câu 2. Viết đoạn văn ngắn khoảng 150 chữ đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm Thư lại dụ Vương Thông.