Nội dung chính Lịch sử 12 cánh diều Bài 7: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1954)

CHỦ ĐỀ 3: CÁCH MẠNG THÁNG 8 NĂM 1945, CHIẾN TRANH GIẢI PHÓNG DÂN TỘC VÀ CHIẾN TRANH BẢO VỆ TỔ QUỐC TRONG LỊCH SỬ VIỆT NAM (TỪ THÁNG 8/1945 ĐẾN NAY)

BÀI 7: CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP

 (1945 - 1954)

1. Bối cảnh lịch sử

- Phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa, phụ thuộc và phong trào đấu tranh vì hoà bình, dân chủ ở các nước tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh. Tuy vậy, quan hệ quốc tế diễn biến phức tạp và từng bước chịu sự chi phối của Chiến tranh lạnh.

- Ở trong nước, sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, Việt Nam bước vào kỉ nguyên độc lập, tự do.Tuy vậy, đất nước đã bị các nước đế quốc liên kết với các thế lực thù địch trong và ngoài nước chống phá, xâm lược.

2. Diễn biến chính

a) Kháng chiến chống thực dân Pháp trở lại xâm lược Nam Bộ (1945)

+ Ngày 2 - 9 - 1945, trong khi nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn tổ chức mít tinh chào

mừng “Ngày Độc lập”, quân Pháp đã bất ngờ xả súng vào đồng bào ta. Đêm 22, rạng sáng 23 - 9 - 1945, thực dân Pháp đánh úp trụ sở Uỷ ban hành chính Nam Bộ và cơ quan tự vệ thành phố Sài Gòn, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam lần thứ hai.

+ Quân dân Sài Gòn - Chợ Lớn cùng quân dân Nam Bộ đã nhất tề đứng lên chiến đấu chống quân xâm lược bằng nhiều hình thức như đánh phá kho tàng, chặn nguồn tiếp tế của địch, dựng chướng ngại vật và chiến luỹ trên đường phố, … Hưởng ứng lời kêu gọi của Đảng và Chính phủ, hàng vạn thanh niên gia nhập quân đội, xung phong vào đội quân “Nam tiến”, cùng nhân dân Nam Bộ và Nam Trung Bô kháng chiến.

+ Cuộc chiến đấu ở Nam Bộ bước đầu làm thất bại âm mưu “đánh nhanh, thắng

nhanh” của thực dân Pháp.

b)  Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946 - 1950)

- Từ tháng 11-1946, thực dân Pháp từng bước khiêu khích, tấn công quân sự tại Hải Phòng, Lạng Sơn, Đà Nẵng, Hà Nội, ... Ngày 18-12-1946, Pháp gửi tối hậu thư

đòi Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hoà giải tán lực lượng tự vệ chiến đấu, để cho quân Pháp làm nhiệm vụ giữ gìn trật tự ở Hà Nội. Nếu yêu cầu này không được chấp nhận, chậm nhất sáng ngày 20-12-1946 quân Pháp sẽ hành động.

- Với đường lối kháng chiến toàn dân, toàn diện, trường kì, tự lực cánh sinh và tranh thủ sự ủng hộ của quốc tế, từ cuối năm 1946 đến cuối năm 1950, quân dân Việt Nam đã từng bước làm thất bại kế hoạch “đánh nhanh, thắng nhanh” của Pháp, tiến đến giành thế chủ động trên chiến trường chính Bắc Bộ.

c) Bước phát triển mới của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp

(1951-1953)

Từ cuối năm 1950, được sự ủng hộ và viện trợ của Mỹ, Pháp đề ra kế hoạch Đờ Lát đờ Tát-xi-nhi, tập trung lực lượng xây dựng tuyến công sự phòng thủ bao quanh trung du và đồng bằng Bắc Bộ, tiến hành chiến tranh tổng lực, bình định vùng tạm chiếm.

Trong bối cảnh mới, quân dân cả nước tiếp tục đẩy mạnh kháng chiến, giành được

thắng lợi trên nhiều lĩnh vực như: Chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa.

d) Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953 - 1954)

Tháng 7-1953, Pháp được Mỹ viện trợ và đề ra kế hoạch Na-va với mục tiêu giành thắng lợi quân sự quyết định trong 18 tháng. Tháng 9-1953, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam lên kế hoạch tác chiến Đông - Xuân 1953 - 1954, tập trung lực lượng tấn công vào những nơi quân Pháp yếu. Bộ đội chủ lực mở các chiến dịch ở Lai Châu, Trung Lào, Thượng Lào, Bắc Tây Nguyên và đẩy mạnh chiến tranh du kích, phá sản bước đầu kế hoạch Na-va. Tháng 11-1953, Na-va điều quân chiếm giữ Điện Biên Phủ sau khi phát hiện bộ đội chủ lực Việt Nam tiến lên Tây Bắc.

Đầu tháng 12-1953, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng quyết định mở chiến dịch Điện Biên Phủ để tiêu diệt quân Pháp, giải phóng Tây Bắc và Bắc Lào, giành thắng lợi quân sự quyết định. Chiến dịch Điện Biên Phủ diễn ra từ ngày 13-3-1954 đến 7-5-1954. Chiều 7-5-1954, tướng Đờ Ca-xtơ-ri cùng toàn bộ Bộ Tham mưu Pháp đầu hàng. Thắng lợi của cuộc Tiến công chiến lược Đông - Xuân 1953 - 1954, đặc biệt là chiến dịch Điện Biên Phủ, đã phá sản kế hoạch Na-va, giáng đòn quyết định vào ý chí xâm lược của Pháp và tạo điều kiện cho thắng lợi ngoại giao tại Hội nghị Giơ-ne-vơ.

3. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử

a) Nguyên nhân thắng lợi

*Nguyên nhân chủ quan:

- Sự lãnh đạo đúng đắn, linh hoạt và sáng tạo của Đảng Lao động Việt Nam, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Truyền thống yêu nước, tinh thần đoàn kết và ý chí kiên cường chống ngoại xâm của nhân dân Việt Nam.

- Hệ thống chính quyền dân chủ và mặt trận dân tộc thống nhất được củng cố; lực lượng vũ trang lớn mạnh; hậu phương rộng lớn và vững chắc.

*Nguyên nhân khách quan

- Sự đoàn kết chiến đấu của liên minh nhân dân ba nước Đông Dương.

- Sự ủng hộ của các nước xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là Trung Quốc và Liên Xô.

- Sự đồng tình của nhân dân Pháp và những người yêu chuộng hòa bình trên thế giới.

b) Ý nghĩa lịch sử

Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954) đã chấm dứt ách thống trị của thực dân Pháp ở Việt Nam, giải phóng hoàn toàn miền Bắc và chuyển sang giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa. Chiến thắng này tạo cơ sở để giải phóng miền Nam và thống nhất đất nước, giáng đòn nặng nề vào tham vọng nô dịch của chủ nghĩa đế quốc, góp phần làm tan rã hệ thống thuộc địa và cổ vũ phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới.