BÀI 2: CẤU TỨ VÀ HÌNH ẢNH TRONG THƠ TRỮ TÌNH

VĂN BẢN 1: NHỚ ĐỒNG
 (15 câu)

1. NHẬN BIẾT (5 câu)

Câu 1: Hãy trình bày những hiểu biết của em về tác giả Tố Hữu và bài thơ Nhớ đồng.

Trả lời:

- Tố Hữu (1920 – 2002) tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành, quê gốc ở làng Phù Lai, nay thuộc xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. Ông từng được tôn vinh là “lá cờ đầu” của nền thơ cách mạng Việt Nam nửa sau thế kỉ XX.

- Thơ Tố Hữu là tiếng nói trữ tình nhiệt huyết về những vấn đề lớn của đất nước và cách mạng, mang đậm tính sử thi, tràn đầy niềm tin ở tương lai, tất cả được thể hiện bằng một hình thức thơ giàu tính dân tộc, gần gũi với đại chúng.

- Các chặng đường sáng tác của Tố Hữu được đánh dấu bằng 7 tập thơ chính, gắn với quá trình phát triển của cách mạng Việt Nam nửa sau thế kỉ XX: Thơ (1946, từ lần in thứ hai trở đi vào năm 1959, tập thơ mang nhan đề mới là Từ ấy), Việt Bắc (1954), Gió lộng (1961), Ra trận (1972), Máu và hoa (1977), Một tiếng đờn (1992), Ta với ta (2000).

- Nhớ đồng được viết trong thời gian tác giả bị thực dân Pháp bắt giam ở nhà lao Thừa Phủ (thuộc Thừa Thiên Huế). Sau ngày Cách mạng tháng Tám thành công, bài thơ được đưa vào tập Thơ (tức Từ ấy). Cũng như nhiều bài thơ khác được tác giả sáng tác trong hoàn cảnh tù đày, Nhớ đồng thể hiện rõ tâm sự của một người thanh niên yêu nước giàu nhiệt huyết, khao khát tự do, nôn nóng muốn trở về sát cánh với đồng chí, đồng bào lúc phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc đang phát triển mạnh mẽ.

Câu 2: Tình cảm nhớ đồng được thể hiện trong bài thơ có những khía cạnh nổi bật, đáng chú ý nào?

Trả lời:

- Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ đồng quê. Đầu tiên tác giả nhớ về cảnh làng quê bình dị, thân thuộc mà không kém phần thi vị. Tuy nhiên tác giả còn ý thức được những sắc thái tương phản có thực của cảnh đồng quê trong những ngày đất nước sống cảnh nô lệ. Tiếp theo nỗi nhớ đồng là nỗi nhớ người – những con người quê chân chất từng gắn bó thân thiết với tác giả và đặc biệt là người mẹ già xa, đơn chiếc. Trong bài thơ, nhớ đồng bao hàm cả việc tác giả nhớ tới quãng đời hoạt động cách mạng vừa qua của mình với bao nỗi bồi hồi khó tả.

Câu 3: Có thể hiểu thế nào về từ sâu trong điệp khúc của bài thơ?

Trả lời:

- Từ sâu như đã làm không gian hóa thời gian, bắt một khoảnh khắc thời gian như dừng lại để ta đo được chiều sâu thăm thẳm của nó. Sâu ở đây có nghĩa là chất chứa nỗi niềm, vời vợi nhớ thương. Buổi trưa sâu là buổi trưa đặt con người vào thế đối diện với cõi thâm u của kí ức để được sống thêm trong không gian khác, vượt thoát không gian chật hẹp chốn ngục tù,....

Câu 4: Phân tích hình ảnh tác giả - nhân vật trữ tình hiện lên trong đoạn cuối bài thơ qua sự nhớ lại, mô tả, ý thức của chính tác giả.

Trả lời:

- Trong tù, tác giả, nhân vật trữ tình nhớ lại chính mình trong đoạn đời vừa qua: từng bế tắc trong việc xác định hướng đi cho cuộc đời, luôn muốn vượt thoát vòng quanh quẩn, cuối cùng bắt gặp lí tưởng trong niềm hạnh phúc vô bờ,... Quả là tác giả – nhân vật trữ tình ý thức được rất rõ rằng lựa chọn con đường đi cách mạng là một sự lựa chọn có nghĩa đổi đời.

Câu 5: Hình ảnh con chim cà lợi xuất hiện ở phần sau bài thơ có ý nghĩa đặc biệt như thế nào?

Trả lời:

- Sự xuất hiện hình ảnh con chim cà lợi trước hết giúp nhà thơ nói được lòng say mê lí tưởng cùng niềm vui của mình lúc được lí tưởng chắp cánh. Sau đó, hình ảnh này có ý nghĩa như một ám ảnh, nhắc người tù không nguôi nhớ tới cảnh tự do ở bên ngoài. Thêm nữa, nó giúp nhà thơ quy hồi tất cả những nỗi nhớ nhung, xúc động vào một mối thống nhất.

2. THÔNG HIỂU (5 câu)

Câu 1: Câu 1: Theo bạn, nhan đề Nhớ đồng đã bao quát được toàn bộ nội dung cảm xúc của bài thơ hay chưa? Vì sao? Nên hiểu như thế nào về nghĩa của từ “đồng” trong nhan đề?

Trả lời:

- Nhan đề Nhớ đồng đã bao quát được toàn bộ nội dung cảm xúc của bài thơ. “Nhớ đồng” ở đây là nhớ về quê hương. Cảm xúc thương nhớ đó chi phối toàn bài thơ, được thể hiện qua những hình ảnh về quê hương. Có một số đoạn không nói về quê hương nhưng cảm xúc nhớ quê vẫn là yếu tố tác nên điều đó, tạo nên khao khát muốn được thoát khỏi lao tù.

Câu 2: Bạn có nhận xét gì về đặc điểm hình thức và nội dung của các khổ thơ 1, 4, 7, 13 trong văn bản? Các khổ thơ này được phân bố theo “quy luật” nào?

Trả lời:

Khổ 1:         Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!

Khổ 4:         Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh

Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!

Khổ 7:         Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!

Khổ 13:       Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh

Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!

- Hình thức: các khổ thơ này chỉ có 2 câu so với 4 câu ở các khổ khác. Câu đầu có hình thức của một câu hỏi, câu sau có hình thức của câu cảm thán.

- Nội dung: Thể hiện nỗi nhớ da diết, khắc khoải và tâm trạng cô đơn tột cùng của người thanh niên giữa chốn ngục tù đế quốc. Mỗi khổ như một lần nhấn mạnh vào cảm xúc của tác giả.

- Quy luật: Ta có thể dễ dàng nhận thấy là khổ 1 giống với khổ 7 và khổ 4 giống khổ 13.

Câu 3: Hệ thống hình ảnh trong bài thơ đã biểu đạt được những nội dung gì? Bạn hiểu và đánh giá như thế nào về cách tác giả đan cài, phối hợp, sắp xếp các cụm hình ảnh?
Trả lời:

Hệ thống hình ảnh trong bài thơ đã biểu đạt được những nội dung:

- Bức tranh thiên nhiên và bức tranh sinh hoạt của quê ngoại nhà thơ: gió cồn, đất, ruồng tre, ô mạ, nương khoai sắn, con đường, xóm nhà.

- Hình ảnh người nông dân và công việc của họ: “lưng cong xuống luống cày”, bùn, bàn tay, vãi giống, lúa, …

- Hình ảnh mẹ già và những người thân đã khuất

- Hình ảnh nhớ lại ngày xưa chưa được giác ngộ lí tưởng cách mạng và ngày nay đã được nhưng lại bị chốn lao tù kìm chế, tác giả mơ về một ngày nào đó được ra ngoài.

=> Tác giả đã đi từ không gian cảnh vật quê hương rồi đến con người, gia đình, sau cùng là hiện tại. Nói như vậy cũng không hoàn toàn đúng vì đây chỉ là những hình ảnh chủ đạo còn ở mọi phần của bài thơ đều có không gian hay những thứ liên quan đến quê hương. Ví dụ ở khổ 9, khi nói về những “hồn thân tự thuở xưa”, tác giả đã liên kết với các hình ảnh về mưa gió, đất, khoai sắn. => Cách triển khai của tác giả đã liên tục tái hiện lên nỗi nhớ da diết về quê hương tươi đẹp, yêu dấu, giúp cho khao khát thoát khỏi nhà giam trở nên càng ý nghĩa hơn.

Câu 4: Từ “đâu” xuất hiện bao nhiêu lần và đóng vai trò gì trong cấu tứ của bài thơ?

Trả lời:

- Cấu tứ của bài thơ này là kiểu từ một tác động nào đó của hiện tại, nhân vật trữ tình tràn đầy trong tâm trí nỗi nhớ thương da diết về thuở xưa tươi đẹp để rồi từ đó quay trở lại hiện thực phũ phàng của thực tại. Chính vì thế, từ “đâu”, xuất hiện rất nhiều lần trong bài thơ, góp phần tái hiện mạnh mẽ, sâu sắc cảm xúc, tâm trạng của tác giả. Từ “đâu” không đặt ở cuối mà được đặt lên đầu nhằm nhấn mạnh thêm cho nỗi nhớ đó.

Câu 5: Nêu nhận xét về âm hưởng bao trùm của bài thơ. Hãy chỉ ra một vài yếu tố ngôn ngữ có chức năng tạo nên âm hưởng đó.

Trả lời:

- Âm hưởng bao trùm cả bài thơ là âm hưởng buồn thương day dứt. Những từ thương nhớ, hiu quạnh được nhắc đi, nhắc lại có tác dụng tô đậm điều đó. Điệp từ đâu cũng liên tục vang lên, thể hiện sự cố gắng lục tìm trong kí ức và nỗi nhớ quặn lòng của nhân vật trữ tình đối với những cảnh, những người quen thân bây giờ đã thuộc về một thế giới khác.

3. VẬN DỤNG (3 câu)

Câu 1: Theo bạn, hình ảnh nào trong bài thơ mang tính tượng trưng rõ nét hơn cả? Hãy làm rõ tính tượng trưng ở hình ảnh ấy.

Trả lời:

- Hình ảnh mang tính tượng trưng rõ nét hơn cả trong bài thơ là hình ảnh “cánh đồng”. Cánh đồng trong bài thơ tượng trưng cho quê hương, cho không gian rộng lớn tự do bên ngoài nhà giam. Tác giả không phải chỉ nói về cánh đồng mà gợi ra rất nhiều hình ảnh, cảm xúc về quê hương để bổ trợ cho hình tượng cánh đồng đó.

Câu 2: Bài thơ cho thấy điều gì về tâm trạng, phẩm chất, lí tưởng của nhân vật trữ tình? Nêu cảm nhận của bạn về những cảm xúc, tâm tình được tác giả bộc lộ trong bài thơ.

Trả lời:

- Bài thơ cho thấy tâm trạng buồn mang theo nỗi niềm nhớ quê hương da diết, mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng, nhớ cuộc sống tự do, được cống hiến hết mình cho Tổ quốc, cho nhân dân. Qua đó, ta thấy được lý tưởng của một người chiến sĩ cách mạng đang sôi sục, chảy sâu trong con người của tác giả. Đó là lý tưởng của một người thanh niên khi đã được giác ngộ, tìm ra chân lý của đời mình, luôn cống hiến hết mình để thực hiện lý tưởng cao đẹp ấy, phụng sự cho Tổ quốc. Một khát khao cháy bỏng bảo vệ được quê hương, những hình ảnh rất đỗi bình dị, thân thương.

→ Để từ đó, nổi bật lên trên bài thơ đó là nỗi nhớ da diết của một người con đối với quê hương. Nhớ về cuộc sống tự do như một chú chim được cất cao tiếng hót giữa bầu trời xanh thẳm, được tự do làm điều mình thích. Nghĩ về những ngày tháng tươi đẹp ấy, tác giả thấy buồn man mác bởi hiện thực tàn khốc, chịu đựng cảnh cầm tù không biết tương lai sẽ thế nào. Bởi vậy trong nỗi niềm thương nhớ, khát khao của tác giả, ta vẫn bắt gặp một nỗi buồn man mác, thầm kín.

Câu 3: Nhận diện, phân tích đặc điểm hình thức của bài thơ. Sự lặp đi lặp lại của hai câu thơ đầu (với chút ít biến đổi) hàm chứa những thông tin nghệ thuật gì?

Trả lời:

- Đặc điểm hình thức của bài thơ viết theo thể bảy chữ, chia thành nhiều khổ bốn câu. Giữa những khổ bốn câu thơ ấy là những khổ hai câu có ý tứ, lời lẽ gần giống nhau được đặt xen vào giống như một điệp khúc. Chính điệp khúc này đã làm cho tính chất day dứt của nỗi nhớ tăng lên. Nó vừa có tác dụng nhắc nhà thơ nhớ tới thời điểm hiện tại lại vừa có tác dụng mở ra những khung trời hoài niệm mênh mông, xa vắng.

- Hai câu mở đầu được lặp đi lặp lại trong bài:

Xác định số lần lặp của hai câu thơ mở đầu (có chỗ biến đổi chút ít): 4 lần

- Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!

- Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh

Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!

- Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!

- Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh

Ôi ruộng đồng quê hương thương nhớ ơi!

- Phân tích ý nghĩa:

+ Về mặt hoàn cảnh trữ tình, nghe một tiếng hò vọng lên lẻ loi, đơn độc giữa trời mưa (nó chính là “Một giọng hò đưa hố não nùng"), thi sĩ cảm nhận tất cả sự hiu quạnh và bỗng thấy nhớ thương đồng quê, con người nhọc nhằn trên đồng quê ấy. Nó là sự đồng cảm, hòa điệu của nhiều nỗi hiu quạnh: hiu quạnh của không gian đồng vắng, hiu quạnh của cuộc đời buồn tủi nhọc nhằn và hiu quạnh ngay trong lòng người đương bị giam cầm giữa bốn bức tường đá, cách biệt với cuộc sống bên ngoài.

+ Về mặt nội dung, hai câu thơ vang lên như một tiếng than. Tiếng kêu xác nhận về nỗi quạnh hiu cùng cực, không có gì có thể sánh nổi này! Qua đó người ta thấy được cõi lòng hoang vắng vì cách biệt và vắng thiếu cảnh sắc cuộc sống bên ngoài. Cho nên nó là nỗi quạnh hiu của một người tha thiết yêu đời mà bị cách li khỏi cuộc đời.

+ Hiệu quả nghệ thuật của việc lặp lại. Trước hết là tác dụng liên kết. Lặp và điệp thường là một cách liên kết các mảng nội dung khác nhau, thậm chí xa nhau trở nên liền mạch, liền ý. Nhưng, quan trọng hơn là tác dụng biểu cảm. Việc lặp lại nhiều lần bao giờ cũng có tác dụng như một điệp khúc, nó nhấn mạnh, tô đậm cảm xúc, khắc sâu ý tưởng. Lặp lại, điệp lại tạo ra một nhịp luân hồi triền miên khiến cho một nỗi niềm trở nên da diết khôn nguôi, thậm chí càng lúc càng nặng trĩu.

4. VẬN DỤNG CAO (2 câu)

Câu 1: Hãy phân tích bài thơ Nhớ đồng.

Trả lời:

Tham khảo:

Từ ấy (1937–1946) là tập thơ đầu tiên của Tố Hữu, đánh dấu thời điểm vô cùng quan trọng trong cuộc đời nhà thơ: được giác ngộ lí tưởng cộng sản và dứt khoát chọn cho mình con đường đi duy nhất đúng là con đường cách mạng giải phóng dân tộc ra khỏi ách nô lệ của thực dân, phong kiến. Bài thơ Nhớ đồng sáng tác trong hoàn cảnh tác giả bị thực dân Pháp bắt giam ở nhà lao Thừa Phủ (Huế) tháng 7 năm 1939 vì “tội” tuyên truyền thanh niên, học sinh chống Pháp.

Nếu như bài Tâm tư trong tù được khơi nguồn từ những âm thanh quen thuộc của cuộc sống bên ngoài, bài Khi con tu hú được hình thành từ tiếng chim tu hú báo hiệu hè về thì ở bài Nhớ đồng, cảm hứng thơ lại được gợi lên từ tiếng hò quen thuộc của quê hương làm xao động tâm hồn thi sĩ.

Tố Hữu là người con của xứ Huế. Từ nhỏ, tâm hồn nhà thơ đã được nuôi dưỡng bằng mạch nguồn trong trẻo, ngọt ngào của những điệu ca, điệu hò nổi tiếng như Nam ai, Nam bình, mái nhì, mái đẩy… Vì thế mà tiếng hò có rất nhiều ý nghĩa đối với người tù trẻ tuổi mang trái tim thi sĩ. Giọng hò đã khơi dậy trong tâm tưởng nhà thơ bao hình ảnh của cuộc sống mến thương trên quê hương yêu dấu.

Bài thơ Nhớ đồng phản ánh tâm trạng cô đơn, buồn nhớ của người tù trẻ tuổi bị tách biệt khỏi môi trường hoạt động sôi nổi, phải xa đổng bào, đồng chí thân thương. Ở Tâm tư trong tù, tâm trạng ấy được thể hiện một cách sôi nổi, mạnh mẽ; còn ở Nhớ đồng thì lại thâm trầm, da diết. Nhớ đồng là cách nói để cụ thể hoá đối tượng của nỗi nhớ. Tuy trong nỗi nhớ có hiện lên những hình ảnh quen thuộc của đồng ruộng, xóm làng, nhưng mở rộng ra đó chính là nỗi nhớ quê hương, nhớ người thân, nhớ những ngày được sống trong tình cảm yêu thương, nồng ấm.

Bài thơ có thể chia làm bốn đoạn. Ba đoạn đầu là ba nỗi nhớ được thể hiện sau câu hỏi tu từ lặp đi lặp lại: Gì sâu bằng… Đoạn cuối gồm bốn khổ và hai câu đúc kết tâm sự của nhà thơ trong hiện tại.

Nỗi nhớ trải dài suốt bài thơ được tác giả thể hiện bằng nhiều biện pháp nghệ thuật khác nhau. Trước hết, những câu hỏi tu từ được sử dụng làm điệp khúc: Gì sâu bằng những trưa thương nhớ, Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh. Đây là những câu thơ mang sắc thái nghệ thuật hiện đại của Thơ mới đã thể hiện nỗi nhớ da diết, khắc khoải và tâm trạng cô đơn tột cùng của người thanh niên giữa chốn ngục tù đế quốc.

Câu thơ mở đầu mỗi khổ thơ được lặp lại nhiều lần nhấn mạnh mức độ mãnh liệt của nỗi nhớ thương. Gì sâu bằng là cấu trúc có ý khẳng định không gì sâu xa hơn, mạnh mẽ hơn; những trưa thương nhớ là những ngày nhà thơ phải sống trong xà lim biệt giam. Từ nghi vấn Gì kết hợp với tính từ sâu khiến câu thơ như một câu hỏi nhức nhối tâm can. Tác nhân gợi nhớ là tiếng hò quen thuộc của quê hương xứ Huế; giống như âm thanh của tiếng guốc đi về ờ bài Tâm tư trong tù. Đó là những âm thanh của đời thường luôn luôn vang vọng trong kí ức nhà thơ.

Những ngày bị giam hãm trong tù, tâm hồn nhà thơ luôn hướng ra cuộc sống bên ngoài với tất cả nỗi nhớ thương và tình yêu mến. Tiếng hò ngân dài trên sông nước, văng vẳng lúc gần lúc xa đã làm sống dậy bao hình ảnh của cuộc sống mến thương trong tâm tưởng nhà thơ. Nhiều nhất là hình ảnh của mảnh đất cắt rốn chôn nhau cùng với những người dân quê lao động lam lũ, vất vả trên đồng ruộng:

Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!

Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi

Đâu ruộng tre mát thở yên vui

Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn

Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?

Đâu những đường con bước vạn đời

Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi

Giữa dòng ngày tháng âm u đó

Không đổi, nhưng mà trôi cứ trôi…

Đây là bức tranh thiên nhiên và bức tranh sinh hoạt của quê ngoại nhà thơ, một làng nhỏ với những cồn bãi mướt xanh cây trái, có chiếc cầu An Cựu lặng lẽ soi bóng xuống dòng Hương giang lững lờ trôi. Khung cảnh thật đẹp và tình người ấm áp xiết bao! Vậy mà giờ đây, quê hương thân yêu chỉ cách có bức tường nhà lao mà sao xa vời vợi?! Những câu hỏi đầy trăn trở cứ lặp đi lặp lại phản ánh nỗi nhớ thương, khắc khoải và hoài vọng đau đáu khôn nguôi:

Đâu gió cồn thơm…, Đâu ruộng tre mát…, Đâu từng ô mạ…, Đâu những nương khoai…, Đâu những đường con…, Đâu nhà tranh thấp…? Tất cả những gì gần gũi, thân quen của đời sống đều được Tố Hữu trân trọng miêu tả trong thơ. Tác giả cố gắng bắt lấy những hình ảnh, âm thanh của đời thường nhưng xiết bao gợi cảm đối với bản thân trong chốn lao tù. Giờ đây, nhà thơ chi có thể nhìn thấy, nghe thấy, cảm thấy khung cảnh quê hương trong tưởng tượng bằng trái tim chất chứa nhớ thương.

Giọng điệu thơ da diết, thổn thức thể hiện nỗi nhớ khôn cùng đang cuộn xoáy, trào dâng trong lòng thi sĩ. cảm xúc dâng trào thốt lên thành lời thơ chân thành, xúc động:

Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh,

Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!

Những người nông dân hiền như đất, quanh năm dãi nắng dầm sương, vất vả sớm trưa được nhà thơ nhắc đến với tình thương mến dạt dào. Cuộc sống cơ cực không thể làm mất đi vẻ đẹp khoẻ khoắn, đáng yêu trong hình dáng và tâm hồn họ. Những hình dáng thân thương, bình dị với vẻ lam lũ cực nhọc lần lượt hiện về trong nỗi nhớ của nhà thơ:

Đâu những lưng cong xuống luống cày

Mà bùn hi vọng nức hương ngây

Và đâu hết những bàn tay ấy

Vãi giống tung trời những sớm mai?

Đâu những chiều sương phủ bãi đồng

Lúa mềm xao xác ở ven sông

Vẳng lên trong tiếng xe lúa nước

Một giọng hò đưa hố não nùng.

Hình ảnh mẹ già và những người thân đã khuất cũng từ từ hiện lên trong dòng hồi ức khiến nỗi nhớ càng thêm da diết và trái tim thổn thức vô hạn, vô hồi:

Đâu dáng hình quen, đâu cả rồi

Sao mà cách biệt, quá xa xôi

Chao ôi thương nhớ, chao thương nhớ

Ôi mẹ già xa đơn chiếc ơi!

Đâu những hồn thân tự thuở xưa

Những hồn quen dãi gió dầm mưa

Những hồn chất phác hiền như đất

Khoai sắn tình quê rất thiệt thà!

Điệp từ nghi vấn “đâu” đặt ở đầu câu cùng với một loạt từ cảm thán đã diễn tả một cách tự nhiên và chân thực tình cảm gắn bó máu thịt của nhà thơ đối với cuộc sống và con người quê hương. Dường như người chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi đang chìm đắm trong nỗi nhớ nhung, trong dòng hồi ức miên man không dứt. Người đọc cảm nhận rất rõ tâm trạng cô đơn, đau khổ của người tù lúc này.

Sau nỗi nhớ đồng không thể nguôi ngoai, nhà thơ nhớ về những ngày đầu tiên được giác ngộ lí tưởng cách mạng. Mạch cảm xúc phát triển rất đúng với lôgíc tâm lí. Hai giai đoạn trong chặng đường tìm kiếm chân lí đã được nhà thơ khái quát trong hai khổ thơ:

Đâu những ngày xưa, tôi nhớ tôi

Băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời

Vẩn vơ theo mãi vòng quanh quẩn

Muốn thoát, than ôi, bước chẳng rời.

Đó là những ngày người thanh niên học sinh yêu nước đang băn khoăn trước bao ngã rẽ của cuộc đời, muốn thoát khỏi cuộc sống tù túng, ngột ngạt mà chưa tìm được lối ra bởi chưa được ánh sáng lí tưởng cộng sản soi đường. Nhớ lại những ngày tăm tối ấy là để cảm nhận rõ hơn niềm hạnh phúc lớn lao khi “Mặt trời chân lí chói qua tim”. Nhớ lại những ngày đầu hăng say bước đi trên con đường cách mạng với bao nhiêu hi vọng, lạc quan, tin tưởng là để nhận thức rõ hơn cảnh ngộ đáng buồn của mình hiện tại. Nhà thơ như chợt bừng tỉnh sau những ngày dài đắm chìm trong nỗi nhớ thương dằng dặc, trở về với niềm say mê lí tưởng, với khao khát tự do và hành động. Âm điệu thơ đang buồn bã đột nhiên chuyển sang vui vẻ, phấn chấn:

Rồi một hôm nào, tôi thấy tôi

Nhẹ nhàng như con chim cà lơi

Say đồng hương nắng vui ca hát

Trên chín tầng cao bát ngát trời…

Mạch cảm xúc trong bài thơ được triển khai từ nỗi nhớ đồng, nhớ những bóng hình quen thuộc của quê hương, gia đình, nhớ mẹ già, nhớ những người đã khuất, nhớ những ngày đã qua và cuối cùng được cô đúc lại trong từ tất cả có ý nghĩa khái quát:

Cho tới chừ đây, tới chừ đây

Tôi mơ qua cửa khám bao ngày

Tôi thu tất cả trong thầm lặng

Như cánh chim buồn nhớ gió mây.

Hình ảnh so sánh: Như cánh chim buồn nhớ gió mây đã thể hiện thần tình nỗi nhớ đồng, thực chất là nỗi nhớ quê hương, đồng bào, đồng chí, đồng thời là khao khát tự do mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng đang chịu cảnh tù đày.

Hai câu kết là sự lặp lại của hai câu thơ đầu, tạo nên kết cấu vòng tròn. Bài thơ khép lại nhưng cảm xúc thơ vẫn tiếp tục mở rộng như nhiều vòng sóng đồng tâm, mỗi lúc một lan xa, toả rộng không giới hạn;

Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh

Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!

Bài thơ Nhớ đồng đã diễn tả thành công tâm trạng của người tù cộng sản. Những nỗi nhớ thương cứ lặp đi lặp lại thể hiện khao khát tự do cháy bỏng và tình yêu quê hương sâu sắc của người thanh niên yêu nước đang sục sôi nhiệt huyết. Đó cũng là động lực thúc đẩy người chiến sĩ – thi sĩ dấn thân vì sự nghiệp cách mạng giải phóng quê hương đất nước.

Câu 2: Phân tích tác dụng nghệ thuật của việc sử dụng luân phiên câu hỏi, câu kể và câu cảm trong văn bản.

Trả lời:

- Việc sử dụng luân phiên câu hỏi, câu kể và câu cảm trong bài thơ tạo nên một dòng cảm xúc liên tục dâng trào, thể hiện nỗi nhớ da diết khắc khoải của tác giả.

+ Câu hỏi vừa gợi lên những hình ảnh thân thương, vừa bước đầu thể hiện được cảm xúc của tác giả. Câu hỏi: đâu gió cồn …, đâu ruồng tre…, v.v..

+ Câu kể giúp những nội dung đó thêm chi tiết hơn, cho người đọc thấy quê hương thực đáng thương nhớ. Câu kể: Lúa mềm xao xác ở ven sông, vẳng lên trong tiếng xe lùa nước, v.v..

+ Câu cảm là sự bộc lộ cảm xúc mãnh liệt của tác giả, qua đó tiếp tục làm nổi bật tình cảm với quê hương của nhà thơ. Câu cảm: Ôi mẹ già …, khoai sắn tình quê …, v.v..