BÀI 3. CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP

MỞ ĐẦU

C.Mác đã từng khẳng định: Năng suất lao động là cái đảm bảo cho sự thắng lợi của trật tự xã hội này đối với một trật tự xã hội khác. Cách mạng công nghiệp điễn ra vào nửa sau thế kỉ XVIII - giữa thế kỉ XIX...

Đáp án:

Một số thành tựu nổi bật của cuộc cách mạng công nghiệp:

• Phát minh ra các loại máy móc: máy kéo sợi chạy bằng sức nước, máy hơi nước, máy dệt, đầu máy xe lửa chạy bằng hơi nước,...
• Phát triển nền công nghiệp nặng, hiện đại, tập trung: luyện kim, hóa chất,...

=> Làm thay đổi căn bản quá trình sản xuất, nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy nhiều ngành kinh tế khác phát triển. Từ đó, làm thay đổi bộ mặt của các nước tư bản.

I. CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP ANH

Câu hỏi: Trình bày những thành tựu tiêu biểu của cách mạng công nghiệp ở Anh. Theo em, thành tựu nào là tiêu biểu nhất? Vì sao?

Đáp án:

Những thành tựu tiêu biểu của cách mạng công nghiệp Anh:

• Năm 1764: Giêm Ha-gri-vơ chế tạo ra máy kéo sợi Gien-ni.
• Năm 1769: Ác-crai-tơ chế tạo ra máy kéo sợi chạy bằng sức nước.
• Năm 1779: Crôm-tơn đã cải tiến máy kéo sợi với kĩ thuật cao hơn, kéo được sợi nhỏ lại chắc, dệt vải ra vừa đẹp lại vừa bền.
• Năm 1785: Ét-mơn Các-rai chế tạo được máy dệt chạy bằng sức nước, đưa năng suất tăng gần 40 lần so với dệt bằng tay.
• Năm 1784: máy hơi nước do Giêm Oát phát minh được đưa vào sử dụng.
• Năm 1814: Xti-phen-xơn chế tạo thành công chiếc đầu máy xe lửa đầu tiên.
• Năm 1825: nước Anh khánh thành đoạn đường sắt đầu tiên nối trung tâm công nghiệp Man-chét-xto với cảng Li-vơ-pun.

Trong đó, thành tựu tiêu biểu nhất là việc phát minh ra máy hơi nước vì máy hơi nước giúp nền công nghiệp thoát khỏi sự lệ thuộc vào nguồn nước.

II. CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LAN RA CÁC NƯỚC CHÂU ÂU VÀ MỸ

Câu hỏi: Hãy nêu những thành tựu của cách mạng công nghiệp ở Pháp, Đức và Mỹ. 

Đáp án:

* Ở Pháp: Cuộc cách mạng công nghiệp ở Pháp diễn ra từ những năm 30 của thế kỉ XIX đến những năm 1850 - 1870, và có những phát minh trong ngành công nghiệp nhẹ.

* Ở Đức: Cuộc cách mạng công nghiệp ở Đức diễn ra từ những năm 40 của thế kỉ XIX và có những phát minh trong các ngành công nghiệp nặng, chủ yếu là luyện kim và hóa chất.

* Ở Mỹ: 

• Hai phát minh lớn của Mỹ là máy tách hạt bông (1793) và máy thu hoạch bông (1831), góp phần tạo ra năng suất lao động cao hơn nhiều lần so với cách làm thủ công.
• Công nghiệp đường sắt, khai mỏ, luyện kim, đóng tàu,... cũng rất phát triển.

III. NHỮNG TÁC ĐỘNG CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI SẢN XUẤT VÀ XÃ HỘI.

Câu hỏi: Khai thác tư liệu trên và hình 3.5 cho em biết mặt trái của cách mạng công nghiệp là gì?

Đáp án:

Mặt trái của cách mạng công nghiệp:

• Ô nhiễm môi trường;
• Sự bóc lột sức lao động của phụ nữ và trẻ em; Sự tăng cường bóc lột của giai cấp tư sản làm mâu thuẫn trong xã hội tư bản và các cuộc đấu tranh giữa giai cấp vô sản với giai cấp tư sản không ngừng tăng lên.
• Sự xâm chiếm và tranh giành thuộc địa.

Câu hỏi: Hãy trình bày những tác động của cách mạng công nghiệp đối với sản xuất và xã hội.

Đáp án:

* Về kinh tế:

• Bộ mặt các nước tư bản có nhiều thay đổi: nhiều trung tâm công nghiệp mới và thành thị đông dân xuất hiện.
• Năng suất lao động được nâng cao và ngày càng xã hội hóa quá trình lao động của chủ nghĩa tư bản.
• Thúc đẩy những chuyển biến mạnh mẽ trong các nghành kinh tế khác, đặc biệt là nông nghiệp và giao thông vận tải.

* Về xã hội:

• Hai giai cấp cơ bản của xã hội tư bản được hình thành: tư sản và vô sản.
• Sự tăng cường bóc lột của giai cấp tư sản đã làm cho mâu thuẫn trong xã hội tư bản và cuộc đấu tranh giữa giai cấp vô sản với giai cấp tư sản không ngừng tăng lên.

LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Lập bảng hệ thống những thành tựu tiêu biểu của cách mạng công nghiệp từ nửa sau thế kỉ XVIII đến giữa thế kỉ XIX ở các nước châu Âu và Mỹ.

Đáp án:

Câu hỏi: Có ý kiến cho rằng: "Xã hội loài người chuyển từ văn minh nông nghiệp sang văn minh công nghiệp là nhờ cách mạng công nghiệp". Em đồng ý với ý kiến đó không? Vì sao?

Đáp án:

Em đồng ý với ý kiến trên vì cách mạng công nghiệp đã làm thay đổi cơ bản điều kiện về kinh tế - xã hội, văn hóa, khoa học kĩ thuật của xã hội loài người. Nhờ có cách mạng công nghiệp, các loại máy móc được phát minh, giúp giảm bớt sự phụ thuộc của con người vào thiên nhiên. Sự phát triển những ngành công nghiệp nặng và công nghiệp nhẹ đã giúp mở rộng thương mại, tạo điều kiện cho giao thông phát triển, từ đó thúc đấy sự phát triển của các ngành kinh tế khác. 

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Theo em, nếu con người không sáng tạo ra những loại máy móc dùng trong sản xuất hoặc những phương tiện giao thông hiện đại như tàu hoả, tàu thuỷ,... thì hoạt động sản xuất và cuộc sống của chúng ta sẽ thế nào?

Đáp án:

Nếu con người không sáng tạo ra những loại máy móc dùng trong sản xuất hoặc những phương tiện giao thông hiện đại như tàu hoả, tàu thuỷ,... thì sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội:

• Quá trình sản xuất không được tối ưu hóa, dựa hoàn toàn vào sức người và điều kiện tự nhiên, do đó, không mang lại hiệu quả cao.
• Việc đi lại, vận chuyển hàng hóa cũng sẽ gặp rất nhiều khó khăn: không thể di chuyển một khoảng cách xa (từ vùng này sang vùng khác, quốc gia này sang quốc gia khác) hoặc nếu có thể thì cũng tốn rất nhiều thời gian và sức lực.

Có thể nói, nếu không có sự phát minh ra máy móc, cuộc sống con người sẽ không thể phát triển và tiến bộ.

Câu hỏi: Sưu tầm tư liệu từ sách, báo, internet về một thành tựu tiêu biểu của cách mạng công nghiệp từ nửa sau thế kỉ XVIII đến giữa thế kỉ XIX và viết bài giới thiệu (khoảng 200 chữ) về thành tựu đó.

Đáp án:

Gợi ý:

Năm 1776, Watt đã hợp tác với Matthew Boulton, một doanh nhân người Anh, để sản xuất hàng loạt động cơ mới của mình với tên gọi là “động cơ hơi nước Boulton-Watt”. Động cơ Boulton-Watt cũng là loại động cơ đầu tiên cho phép người vận hành máy điều khiển tốc độ của thiết bị bằng bộ điều tốc ly tâm (centrifugal governor).

Những cải tiến của Watt đối với động cơ hơi nước, kết hợp với tầm nhìn của Boulton đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng rộng rãi máy móc vào các dây chuyền sản xuất trên khắp nước Anh, sau đó là Mỹ và toàn thế giới. Ứng dụng của máy hơi nước nhanh chóng vượt ra ngoài phạm vi khai thác mỏ, chuyển sang các lĩnh vực công nghiệp khác từ gia công kim loại cho đến dệt may, nơi nó được điều chỉnh để phù hợp với guồng quay tơ phổ biến ở các nhà máy dệt châu Âu. Đây là tiền đề quan trọng cho cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất.

Động cơ hơi nước ra đời giúp các nhà máy sản xuất có thể được xây dựng ở bất kỳ đâu, không chỉ dọc theo các dòng sông chảy xiết. Ngoài việc dùng làm nguồn cung cấp năng lượng cho các công xưởng, máy hơi nước còn được ứng dụng trong lĩnh vực giao thông vận tải. Đầu những năm 1800, động cơ hơi nước trở nên nhỏ gọn, đủ để lắp ráp vào đầu máy xe lửa và tàu thuyền.