Giáo án và PPT Sinh học 11 cánh diều Bài 23: Cơ thể là một thể thống nhất

BÀI 23. CƠ THỂ LÀ MỘT THỂ THỐNG NHẤT

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận và trả lời câu hỏi: Khi đá bóng, các cơ quan, bộ phận nào trong cơ thể cầu thủ đã tham gia vào hoạt động này?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Tìm hiểu về mối quan hệ giữa các quá trình sinh lí trong cơ thể

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Em hãy trình bày mối quan hệ giữa các quá trình sinh lí trong cơ thể thực vật và động vật.

Sản phẩm dự kiến:

1. Mối quan hệ giữa các quá trình sinh lí trong cơ thể thực vật

- Các cơ quan, các quá trình sinh lí trong cơ thể thực vật gắn bó mật thiết và ảnh hưởng lẫn nhau.

- Tương quan giữa các hormone thực vật điều tiết mối liên hệ giữa các quá trình sinh lí cũng như các hoạt động sinh trưởng, phát triển của các cơ quan, cơ thể.

Ví dụ: Trong quá trình quang hợp, lá cây thu nhận ánh sáng mặt trời và CO₂ từ không khí, còn hệ rễ hút nước và các chất khoáng từ đất. Quá trình quang hợp và hô hấp ở thực vật có mối quan hệ chặt chẽ. Chính sản phẩm của quang hợp (chất hữu cơ và O₂) lại là nguyên liệu cho quá trình hô hấp tế bào. CO₂ và H₂O tạo ra trong hô hấp tế bào lại được dùng cho quang hợp, Nhờ trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng mà cơ thể thực vật sinh trưởng, phát triển, sinh sản và đáp ứng với môi trường.

- Khi một quá trình sinh lí tại một cơ quan nào đó bị rối loạn cũng sẽ ảnh hưởng đến các quá trình sinh lí khác, từ đó ảnh hưởng đến các hoạt động sống của cơ thể.

Ví dụ: Khi cây không được cung cấp đủ nước, áp suất thẩm thấu trong các tế bào rễ tăng lên, lượng nước vận chuyển lên cơ quan phía trên giảm, dẫn tới khí khổng đóng làm quá trình thoát hơi nước ở lá bị suy giảm, kéo theo sự hấp thụ CO₂ giảm xuống, hoạt động quang hợp bị ảnh hưởng. Đồng thời, hàm lượng nước trong tế bào giảm xuống ảnh hưởng tới trạng thái keo cũng như hoạt độ enzyme. Cây bị thiếu nước kéo dài sẽ giảm sinh trưởng, phát triển, thậm chí có thể bị chết.

2. Mối quan hệ giữa các quá trình sinh lí trong cơ thể động vật

- Các cơ quan, hệ cơ quan, quá trình sinh lí trong cơ thể động vật cũng có mối quan hệ qua lại mật thiết với nhau và chịu sự điều khiển, điều hòa, phối hợp hoạt động bởi hệ thần kinh và hệ nội tiết.

- Khi một cơ quan nào đó bị rối loạn hoạt động sẽ ảnh hưởng đến hoạt động của cơ quan, hệ cơ quan khác, từ đó ảnh hưởng đến các quá trình sinh lí, sự sinh trưởng, phát triển của toàn bộ cơ thể.

Hoạt động 2. Cơ thể là một hệ thống mở, tự điều chỉnh

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Chứng minh rằng cơ thể là một hệ thống mở, tự điều chỉnh.

Sản phẩm dự kiến:

1. Cơ thể là một hệ thống mở

- Hệ thống mở là hệ thống có sự trao đổi năng lượng, vật chất và thông tin với môi trường xung quanh.

- Cơ thể sinh vật là một hệ thống mở vì giữa cơ thể và môi trường sống luôn có sự trao đổi, tác động qua lại thông qua quá trình trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng.

+ Thực vật thu nhận nước, chất khoáng, CO₂ và ánh sáng từ môi trường, tạo chất hữu cơ và thải O₂ ra môi trường.

+ Động vật lấy O₂ qua hệ hô hấp, chất dinh dưỡng qua hệ tiêu hóa và thải ra ngoài môi trường CO₂, chất thải, chất thừa, chất không cần thiết qua hệ hô hấp, hệ tiêu hóa, hệ bài tiết.

2. Cơ thể là một hệ thống tự điều chỉnh

- Hệ thống tự điều chỉnh là hệ thống có khả năng duy trì sự cân bằng động các chỉ số của hệ thống.

- Cơ thể sinh vật có khả năng tự điều chỉnh thông qua cơ chế điều hòa.

+ Ở thực vật, sự tự điều chỉnh được thực hiện thông qua điều hòa tương quan hormone thực vật dưới sự kiểm soát của bộ máy di truyền và các yếu tố môi trường. Tự điều chỉnh được thực hiện nhờ cơ chế liên hệ ngược.

Ví dụ: Quá trình thoát hơi nước của cây diễn ra do khí khổng mở khi có ánh sáng. Tuy nhiên vào buổi trưa những ngày nắng nóng, lượng nước thoát ra quá nhiều dẫn tới cây thiếu nước, abscisic acid được tổng hợp, khí khổng đóng lại, giảm sự thoát hơi nước, giúp cây tránh bị mất nước. 

Ở thực vật C₃, quá trình quang hợp diễn ra mạnh khi cường độ ánh sáng mạnh. Nhưng khi hàm lượng CO₂ trong môi trường quá thấp, enzyme rubisco thể hiện hoạt tính decarboxylase → quang hợp ngừng lại trong khi quang hô hấp diễn ra.

+ Ở động vật, sự tự điều chỉnh được thực hiện thông qua quá trình điều hòa của hệ thần kinh và hệ nội tiết theo cơ chế liên hệ ngược. 

→ Giúp cơ thể hoạt động như một thể thống nhất thích nghi với môi trường.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học, GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Cơ thể được cấu tạo từ nhiều tế bào gọi là

A. Cơ thể đơn bào.

B. Cơ thể đa bào.

C. Cơ thể vi khuẩn.

D. Cơ quan.

Câu 2: Cơ sở cho các hoạt động sống ở cấp độ cơ thể là

A. Sinh trưởng và phát triển.

B. Sinh sản và cảm ứng.

C. Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng.

D. Các hoạt động sống cấp độ tế bào.

Câu 3: Tế bào không có hoạt động nào dưới đây?

A. Trao đổi chất.

B. Thay đổi hình dạng.

C. Cảm ứng.

D. Phân chia.

Câu 4: Sự thống nhất giữa tế bào với cơ thể và môi trường được thể hiện thông qua

A. các hoạt động sống.

B. sự trao đổi chất.

C. sự cảm ứng.

D. các phản xạ.

Câu 5: Đơn vị cấu tạo cơ bản nhất của các sinh vật sống là

A. Tế bào.

B. Cơ quan.

C. Hệ cơ quan.

D. Phân tử.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Làm thế nào mà quá trình thụ phấn và thụ tinh ảnh hưởng đến sự phát triển của quả trong cơ thể thực vật và hãy đưa ra ví dụ về một loại cây có quá trình này?

Câu 2: Giải thích mối quan hệ giữa quá trình kích thích sinh trưởng và quá trình ức chế sinh trưởng trong cơ thể thực vật, và hãy đưa ra ví dụ về các loại hormone liên quan đến hai quá trình này?