Giáo án và PPT Sinh học 11 kết nối Bài 11: Thực hành Một số thí nghiệm về hệ tuần hoàn

BÀI 11. THỰC HÀNH: MỘT SỐ THÍ NGHIỆM VỀ HỆ TUẦN HOÀN

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Em hãy nhắc lại các quy định khi làm thí nghiệm? Những kĩ năng thí nghiệm nào cần lưu ý để thí nghiệm thành công?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động. Tiến hành thí nghiệm

- GV chia lớp thành 4 nhóm thực hiện các thí nghiệm trong bài thực hành.

-  GV yêu cầu HS đọc thông tin SGK, tóm tắt cách tiến hành và tiến hành thí nghiệm theo nhóm.

- Từ thí nghiệm tìm hiểu tính tự động của tim trở đi, một số kĩ năng thí nghiệm HS chưa có hoặc chưa thành thạo như cách phá tủy sống ếch (cách nắm giữ ếch, luồn kim chọc tủy vào đúng vị trí để phá tủy sống ếch), cách mổ lộ tim ếch, cách luồn sợi chỉ dưới hai nhánh động mạch chủ, cách xác định vị trí thắt nút ngăn cách xoang tĩnh mạch và tim…

- GV theo dõi HS các nhóm thực hiện thí nghiệm và hỗ trợ khi thấy cần thiết.

- GV yêu cầu HS quay video khi tiến hành thí nghiệm, đảm bảo đủ các thành viên tham gia thí nghiệm, thực hiện đúng quy trình, cũng như an toàn thí nghiệm.

Sản phẩm dự kiến:

BÁO CÁO THỰC HÀNH

1. Mục đích

- Thực hiện đo được huyết áp ở người và nhận biết được trạng thái sức khỏe từ kết quả đo; đếm được nhịp tim của người ở các trạng thái hoạt động khác nhau.

- Mổ được tim ếch và tìm hiểu tính tự động của tim, vai trò của dây thần kinh giao cảm, đối giao cảm và tác động của adrenalin đến hoạt động của tim.

2. Kết quả và giải thích

a) Thực hành đếm nhịp tim

- Kết quả: HS ghi lại.

- Giải thích: Hoạt động cơ bắp (chạy, chống tay) làm giảm nồng độ O2 và tăng nồng độ CO2 trong máu. Thông tin từ thụ thể hóa học (ở xoang động mạch cảnh và gốc cung động mạch chủ) báo về trung khu điều hòa tim mạch ở hành não, làm tăng cường hoạt động của dây giao cảm, kết quả là tim đập nhanh và mạnh hơn so với lúc cơ thể nghỉ ngơi.

b) Thực hành đo huyết áp

- Kết quả: HS ghi lại.

- Giải thích: Kết quả đo huyết áp của HS chỉ phản ảnh chỉ số huyết áp tại thời điểm đo (chỉ số huyết áp là bình thường hoặc cao hơn hoặc thấp hơn so với bình thường).

Gọi là bệnh tăng huyết áp (huyết áp cao) khi huyết áp tâm thu thường xuyên vượt quá 140 mmHg và huyết áp tâm trương thường xuyên vượt quá 90 mmHg.

Gọi là bệnh huyết áp thấp khi huyết áp tâm thu thường xuyên thấp hơn 90 mmHg và huyết áp tâm trương thường xuyên thấp hơn 60 mmHg.

c) Tìm hiểu tính tự động của tim

- Kết quả: HS ghi lại.

- Giải thích: Sau khi buộc chỉ ngăn cách xoang tĩnh mạch với tim thì xoang tĩnh mạch vẫn đập như nhịp tim lúc bình thường nhờ hạch xoang phát xung thần kinh đều đặn. Trong khi đó, tim ngừng đập vì không còn nhận được xung thần kinh đến từ hạch xoang. Sau một thời gian ngắn tim có thể đập trở lại với tần số thấp hơn so với hạch xoang. Điều này là do hạch nhĩ thất (trước đây có nhiệm vụ trung chuyển xung thần kinh đến từ hạch xoang) bắt đầu phát xung thần kinh nhưng với tần số thấp hơn.

d) Tìm hiểu vai trò của dây thần kinh giao cảm – đối giao cảm đối với hoạt động của tim ếch

- Kết quả: HS ghi lại.

- Giải thích: Dây thần kinh giao cảm – đối giao cảm là dây hỗn hợp gồm: các sợi thần kinh giao cảm và các sợi thần kinh đối giao cảm.

Xung thần kinh từ sợi giao cảm đến tim làm tim đập nhanh và mạnh, ngược lại xung thần kinh từ sợi đối giao cảm đến tim có tác dụng ức chế tim, làm tim đập chậm lại và co yếu đi, thậm chí ngừng đập.

Sợi đối giao cảm có bao myelin nên tốc độ lan truyền xung thần kinh nhanh (120m/s), sợi giao cảm hầu như không có bao myelin nên tốc độ lan truyền xung thần kinh chậm (vài m/s).

→ Khi kích thích dây thần kinh giao cảm – đối giao cảm thì xung thần kinh theo dây đối giao cảm đến tim trước và làm tim ngừng đập, ngay sau đó tim đập nhanh và mạnh lên do tác động của xung thần kinh đến từ dây giao cảm.

e) Tìm hiểu tác động của adrenalin lên hoạt động của tim ếch

- Kết quả: HS ghi lại.

- Giải thích: Adrenalin kích thích lên tim, làm tim đập nhanh và mạnh hơn.

3. Trả lời câu hỏi

a) Sự co dãn theo chu kì tim tạo ra sự dao động nhịp nhàng của động mạch, vì vậy mạch đập phản ánh hoạt động co dãn của tim.

b) Căng thẳng thần kinh làm tăng hoạt động của hệ thần kinh giao cảm dẫn đến tim đập nhanh và mạnh hơn bình thường.

Trạng thái thần kinh khi nói chuyện ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của tim.

Nhịp tim khi đi từ nơi khác đến thường cao hơn lúc nghỉ ngơi (do vận động và trạng thái thần kinh).

c) Phá tủy sống ếch để dây thành kinh không còn chịu tác động của thần kinh trung ương, chỉ còn bị tác động bởi kích thích.

d) Để tim ếch không còn chịu tác động của thần kinh, chỉ còn tác động của adrenalin. Adrenalin theo dịch thể tác động lên cơ tim làm tim đập nhanh và mạnh hơn.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Khi thực hành đo huyết áp bằng huyết áp kế điện tử, cần lưu ý điều gì dưới đây?

A. Tránh căng thẳng thần kinh hay hồi hộp, xúc động khi đo.

B. Giữ nguyên tư thế cơ thể và không nói chuyện lúc máy đang đo.

C. Nghỉ ngơi vài phút trước khi đo nếu như vừa từ nơi khác đến.

D. Tất cả các lưu ý trên.

Câu 2: Tim hoạt động tự động là do

A. các mạch máu.

B. hệ hô hấp.

C. hệ dẫn truyền tim.

D. hệ tiêu hóa.

Câu 3: Trị số bình thường của huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương của người trưởng thành lần lượt là

A. 110 – 120 mmHg và 70 – 80 mmHg.

B. 80 – 120 mmHg và 80 – 90 mmHg.

C. 70 – 80 mmHg và 110 – 120 mmHg.

D. 80 – 100 mmHg và 100 – 130 mmHg.

Câu 4: Để thực hành đếm nhịp tim, cần thực hiện thao tác nào sau đây?

A. Tay để sấp, ấn ba ngón tay (ngón cái, trỏ và giữa) vào bắp tay, ấm mạnh dần cho đến khi cảm nhận rõ mạch đập khuỷu tay.

B. Tay để ngửa, ấn ba ngón tay (trỏ, giữa và áp út) vào bắp tay, ấm mạnh dần cho đến khi cảm nhận rõ mạch đập ở cổ tay.

C. Tay để sấp, ấn ba ngón tay (ngón cái, trỏ và giữa) vào rãnh quay cổ tay, ấm mạnh dần cho đến khi cảm nhận rõ mạch đập ở đầu ngón tay.

D. Tay để ngửa, ấn ba ngón tay (trỏ, giữa và áp út) vào rãnh quay cổ tay, ấm mạnh dần cho đến khi cảm nhận rõ mạch đập ở đầu ngón tay.

Câu 5: Khi thực hành đo huyết áp, cần sử dụng dụng cụ nào sau đây?

A. Máy kích thích điện.

B. Ampe kế điện tử.

C. Huyết áp kế điện tử.

D. Máy tạo nhịp tim.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Tại sao khi đo huyết áp phải tránh bị căng thẳng thần kinh, không nói chuyện, nghỉ ngơi ít phút trước khi đo nếu từ nơi khác đến?

Câu 2: Vì sao nhịp tim sau khi hoạt động lại nhanh hơn so với khi nghỉ ngơi?