Nội dung chính Ngữ văn 9 chân trời Bài 9: Cái roi tre

BÀI 9: NHỮNG BÀI HỌC TỪ TRẢI NGHIỆM ĐAU THƯƠNG

ĐỌC KẾT NỐI CHỦ ĐIỂM: CÁI ROI TRE

I. Trải nghiệm cùng văn bản

1. Đọc

- Cách đọc: to, rõ ràng và diễn cảm bài thơ thể hiện được cảm xúc của nhân vật trữ tình.

2. Tác giả - tác phẩm

a. Tác giả 

Nguyễn Vĩnh Tiến: kiến trúc sư, nhà văn, nhà thơ, sinh năm 1974 tại tỉnh Phú Thọ; về âm nhạc, ông cũng là nhạc sĩ được biết đến với các bài hát như Bà tôi, Giọt sương bay lên,...

b. Tác phẩm

- Cái roi tre được in trong tập thơ Những bình minh khác, NXB Hội Nhà văn, 2001.

II. Suy ngẫm và phản hồi

1. Tư tưởng, tình cảm trong văn bản

a. Cách quan sát, miêu tả cảnh vật

- Cách quan sát, miêu tả của nhân vật “tôi” bắt đầu bằng việc tập trung vào hình ảnh người thân trong nhà (người đứng, người trông), nhất là hình ảnh lo lắng, bất an của người bà (Bà ngồi than thở, trời không ngót nồm...). Tiếp đến là hệ quả của việc ông ốm, thiếu bàn tay săn sóc vườn tược của ông: chỉ mới mười hôm mà rễ tre, rễ mít đã chồm ra sân; bầy gà như cũng vì ông ốm mà tần ngần, ngẩn ngơ, quanh quẩn: đứng một chân, con bên thành giếng, con gần đống rơm. Đặc biệt, có những thay đổi cảm nhận bằng khứu giác, xúc giác, cảm giác: Hoa nhài nở chẳng còn thơm/ Ấm trà nguội ngắt, bữa cơm vội vàng...

- Như vậy, nhân vật “tôi” đã quan sát, cảm nhận, miêu tả sự thay đổi của con người, loài vật, đồ vật xung quanh khi ông ốm nặng bằng tổng hoà các giác quan: thị giác, thính giác, khứu giác, xúc giác, cảm giác và bằng cả tấm lòng thương yêu dành cho ông, bằng cả sự lo lắng, bất an trước sự việc rất hệ trọng là ông mình bị ốm.

b. Hình ảnh “cái roi tre”

- Hình ảnh “cái roi tre” xuất hiện trong nhan đề bài thơ và được nhắc lại ba lần ở dòng thơ thứ nhất (Bố tôi vớ cái roi tre), dòng thơ thứ mười bốn (Nỗi đau đâu cứ phải là roi tre?) và thứ mười sáu (Bố tôi quăng cái roi tre lên trời). 

- Sự lặp lại hình ảnh cái roi tre trong VB và trong cấu tứ của bài thơ giúp tô đậm nghĩa biểu tượng của hình ảnh: trong tâm trí của nhân vật “tôi”, có một “nỗi đau” kiểu “roi tre” – nỗi đau cảm nhận bằng da thịt, cảm nhận tình thương và sự nghiêm khắc của người bố muốn con chăm chỉ học hành; nhưng qua trải nghiệm, nhân vật “tôi” vỡ lẽ ra rằng: Nỗi đau đâu cứ phải là roi tre bởi đã trải nghiệm một nỗi đau khác: nỗi đau trong lòng trước sự mất mát, khi tai hoạ, bệnh tật ập đến với người thân. Khi đó, không cần “roi tre", không cần ai đánh mà vẫn đau.

c. Cách phản ứng khác nhau của người cha đối với việc “bỏ học” của người con

- Chủ đề của bài thơ là nỗi đau, nỗi bất an trong tâm hồn khi chứng kiến người thân lâm trọng bệnh.

- Những dòng thơ mở đầu và những dòng thơ kết thúc tạo ra sự đối lập:

Bố tôi vớ cái roi tre

Khi tôi bỏ học, chạy về thăm ông

...

Chiều nay bỏ học tôi về

Bố tôi quăng cái roi tre lên trời.

=> Sự đối lập ấy, nhất là cách phản ứng khác nhau của người cha đối với việc “bỏ học” của người con ở dòng thơ đầu và dòng thơ cuối có tác dụng tô đậm nỗi đau, nỗi bất an trong tâm hồn của cả người cha lẫn nhân vật “tôi” khi chứng kiến cha, ông mình lâm trọng bệnh.

d. Thông điệp

- Thông điệp mà tác giả muốn gửi đến người đọc qua hai câu thơ cuối là: có những nỗi đau sâu kín được cảm nhận bằng tâm hồn nhiều khi còn thấm thía, đáng sợ hơn nỗi đau cảm nhận bằng thân thể.

2. Tổng kết

a. Nội dung

- Ca ngợi tình yêu thương của con cháu dành cho ông bà.

- Khơi gợi suy nghĩ về trách nhiệm giáo dục con cái.

b. Nghệ thuật

- Sử dụng ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu, gần gũi với đời sống.

- Hình ảnh thơ sinh động, giàu sức gợi cảm.

- Âm điệu thơ nhẹ nhàng, tha thiết.