Nội dung chính Ngữ văn 9 chân trời Bài 9: Pơ-liêm, quỷ Riếp và Ha-nu-man
Hệ thống kiến thức trọng tâm Bài 9: Pơ-liêm, quỷ Riếp và Ha-nu-man sách Ngữ văn 9 chân trời sáng tạo. Với các ý rõ ràng, nội dung mạch lạc, đi thẳng vào vấn đề, hi vọng người đọc sẽ nắm trọn kiến thức trong thời gian rất ngắn. Nội dung chính được tóm tắt ngắn gọn sẽ giúp thầy cô ôn tập, củng cố kiến thức cho học sinh. Bộ tài liệu có file tải về. Mời thầy cô kéo xuống tham khảo.
Xem: => Giáo án ngữ văn 9 chân trời sáng tạo
BÀI 9: NHỮNG BÀI HỌC TỪ TRẢI NGHIỆM ĐAU THƯƠNG
VĂN BẢN 1: PƠ-LIÊM (POLIEM), QUỶ KIẾP VÀ HA-NU-MAN (HANUMAN)
I. Giới thiệu bài học
- Chủ đề Những bài học từ trải nghiệm đau thương: Qua việc đọc văn bản có trong chủ đề này, chúng ta sẽ hiểu rằng đôi khi thất bại là điều kiện để thành công, những trải nghiệm đau thương cũng rất hữu; làm giàu thêm nhận thức và rút ra bài học về cách ứng xử trong cuộc sống.
- Tên và thể loại của các VB đọc chính:
Tên văn bản | Thể loại |
Pơ-liêm (Poliem), quỷ riếp và Ha-nu-man (Hanuman) | Bi kịch |
Tình yêu và thù hận | Bi kịch |
Cái roi tre | Thơ lục bát |
Cái bóng trên tường | Bi kịch |
II. Tri thức ngữ văn
1. Khái niệm bi kịch
Bi kịch là thể loại kịch tập trung khai thác những xung đột gay gắt giữa khát vọng cao đẹp của con người với tình thế bi đát của thực tại, dẫn tới sự thảm bại hay cái chết của nhân vật. Từ kết cục bi thương đó, bi kịch thường mang đến cho người đọc những bài học quý giá và tinh thần lạc quan.
2. Đặc điểm của bi kịch
a. Nhân vật
- Là hiện thân cho các thế lực đối lập trong xã hội.
- Nhân vật chính trong bi kịch thường có bản chất tốt đẹp, có khát vọng vượt lên và thách thức số phận, nhưng cũng có thể có những nhược điểm, sai lầm dẫn đến phải trả giá đắt, thậm chí bằng cả cuộc đời của mình và những gì mình trân trọng.
b. Xung đột kịch
- Là nhân tố tổ chức tác phẩm kịch, thể hiện sự va chạm, đấu tranh, loại trừ giữa các thế lực đối lập (các mặt khác nhau của cùng một tính cách, các tính cách nhân vật khác nhau, giữa tính cách nhân vật với hoàn cảnh).
- Thường nảy sinh giữa cái cao cả với cái cao cả, giữa cái cao cả với cái thấp kém.
c. Cốt truyện
- Là một chuỗi các sự kiện, biến cố trong câu chuyện kịch tạo nên sự phát triển xung đột, cũng như sự phát triển hành động và tính cách của các nhân vật.
- Chuỗi sự kiện, biến cố đó thường dẫn đến những tổn thất, sang đau thương trong cuộc đời nhân vật chính.
d. Hành động
- Là toàn bộ hoạt động của các nhân vật thông qua lời thoại, ngữ điệu, cử chỉ, biểu cảm,... nhằm thể hiện thế giới nội tâm, tình cảm con người và kết nối sự kiện, làm nên sự phát triển của cốt truyện bi kịch.
- Bao gồm: hành động bên ngoài (lời nói, cư xử, hoạt động,...) và hành động bên trong (sự chuyển biến nội tâm, các độc thoại nội tâm,...).
e. Lời thoại
- Gồm: đối thoại, độc thoại, bàng thoại.
- Điểm khác biệt là lời thoại trong bi kịch thường mang tính chất trang trọng, triết lí, thể hiện quan điểm, ý chí và hành động tranh đấu của nhân vật bi kịch.
3. Vai trò của người đọc và bối cảnh tiếp nhận đối với việc đọc hiểu tác phẩm văn học
- Bằng trí tưởng tượng, kinh nghiệm sống, vốn hiểu biết và trải nghiệm văn học, đặc biệt là khả năng tiếp nhận văn học theo thể loại, người đọc làm sống dậy thế giới hình tượng, “đồng sáng tạo” với tác giả để hiểu nội dung, ý nghĩa của tác phẩm văn học theo cách riêng của mình. Tiếp nhận văn học, vì vậy, là một quá trình chủ động, tương tác tích cực giữa người đọc và văn bản.
- Tuy nhiên, việc đọc hiểu tác phẩm văn học của độc giả lại phụ thuộc vào bối cảnh tiếp nhận của họ. Bối cảnh ấy là hoàn cảnh lịch sử, văn hoá, xã hội tại thời điểm độc giả đọc tác phẩm.
III. Trải nghiệm cùng văn bản
1. Đọc
- Cách đọc: Khi đọc, HS cần chú ý ngữ điệu phù hợp với cảm xúc của nhân vật (tha thiết, giằng xé, khổ đau…).
- Thẻ chiến lược đọc:
Chiến lược đọc | Nội dung |
Suy luận: Điều gì khiến cả Ha-nu-man và người thị nữ đều muốn tìm cách cứu nàng Si-ta? | Cả Ha-nu-man và người thị nữ đều muốn tìm cách cứu nàng Si-ta vì Ha-nu-man luôn ước mong được làm một con người nên đã cố gắng làm việc thiện. Ha-nu-man nhận ra Su-pa-kha là độc ác. Còn đối với thị nữ, bởi vì đều là phụ nữ, hiểu được cảnh con không thể thiếu mẹ, đồng thời cũng cảm nhận được tấm lòng lương thiện của Si-ta. |
Suy luận: Câu nói của quý Riếp hé mở điều gì đáng lưu ý trong con người của vua Pơ-liêm và trong mỗi con người nói chung? | Câu nói của quỷ Riếp hé mở trong mỗi con người chúng ta đều có một linh hồn ác quỷ, đều có một mặt xấu. |
Suy luận: Các câu thoại của quỷ Riếp, Ha-nu-man, Pơ-liêm trong đoạn này cho thấy cái ác – kẻ thù của con người tồn tại ở đâu? | Các câu thoại của quỷ Riếp, Ha-nu-man, Pơ-liêm trong đoạn này cho thấy cái ác kẻ thù của con người tồn tại ở ngay chính xung quanh ta, bất cứ đâu cũng có kẻ xấu. |
Suy luận: Những câu nói của Si-la trong đoạn này có tác dụng gì trong việc thể hiện chủ đề của văn bản? | Những câu nói của Si-ta trong đoạn này có tác dụng trong việc thể hiện chủ đề của văn bản: thể hiện sự ngờ vực của con người sẽ không bao giờ mang lại hạnh phúc. Như Pơ- liêm, dù có là người vợ chung chăn gối với mình bao năm, ông vẫn không hoàn toàn tin tưởng và khiến cho sự nghi ngờ chi phối mình. |
2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm
a. Tác giả Lưu Quang Thuận
- Lưu Quang Thuận (1921 - 1981) là nhà soạn kịch, nhà thơ Việt Nam.
- Ông có đóng góp cho sân khấu kịch Việt Nam (kịch thơ, kịch nói, chèo) qua hai thời kì: trước năm 1945 và sau năm 1945.
- Tác phẩm tiêu biểu: Lê Lai đổi áo (kịch thơ, 1943); Kiều Công Tiễn (kịch thơ, 1945); Mối tình Điện Biên (chèo, 1959); Cành đào ra trận (chèo, 1968); Nàng Si-ta (viết chung với con trai ông - Lưu Quang Vũ, 1978);...
b. Tác giả Lưu Quang Vũ
- Lưu Quang Vũ (1948 – 1988) là nhà soạn kịch, nhà thơ, nhà văn Việt Nam, con trai nhà soạn kịch Lưu Quang Thuận.
- Ông có nhiều tập thơ đặc sắc như: Hương cây - Bếp lửa (in chung với Bằng Việt, 1968), Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi (1989).
- Về kịch, với hơn 50 vở kịch đặc sắc, ông đã có những đóng - góp quan trọng cho nền sân khấu kịch Việt Nam hiện đại. Tác phẩm tiêu biểu: Nàng Si-ta (viết chung với Lưu Quang Thuận); Hẹn ngày trở lại (1984); Hồn Trương Ba, da hàng thịt (1984); Tôi và chúng ta (1985); Hoa cúc xanh trên đầm lầy; Lời nói dối cuối cùng (1985); Lời thề thứ chín (1986); Tin ở hoa hồng (1986); Bệnh sĩ (1988);...
c. Xuất xứ văn bản
- Văn bản Pơ-liêm, quỷ Riếp và Ha-nu-man trích cảnh VII và cảnh VIII của kịch bản văn học Nàng Si-ta, in trong Nàng Si-ta, NXB Trẻ, 2018.
IV. Suy ngẫm và phản hồi
1. Cốt truyện, xung đột và chủ đề của văn bản
a. Cốt truyện
Tóm tắt cốt truyện | |
Sự việc 1 | Sau khi trở về kinh thành và trị vì vương quốc được một thời gian, vua Pơ-liêm đã tin theo lời đồn đại xấu xa của quỷ Riếp, cho rằng hoàng hậu Si-ta đã phản bội mình. Vì vậy, ông đã phế ngôi hoàng hậu và xa lánh bà. |
Sự việc 2 | Quỷ Riếp biến thành Su-pa-kha, lén lút vào cung, chiếm đoạt ngôi vị hoàng hậu, sai Ha-nu-man giết chết hoàng hậu Si-ta vì tội phản nghịch. Trong lúc nguy nan, một cung nữ đã hi sinh thân mình cứu sống bà. Sự việc được bí mật giữ kín. |
Sự việc 3 | Hoàng hậu Si-ta sống ẩn náu trong rừng, sinh hạ hoàng tử Si-la – con trai của vua Pơ-liêm. Tại kinh thành, vua Pơ-liêm sống trong niềm day dứt, buồn phiền và cô đơn, không ngừng nhớ thương hoàng hậu Si-ta. |
Sự việc 4 | Một ngày nọ, tại triều đình, Ha-nu-man đã vạch trần âm mưu của quỷ Riếp, giúp vua Pơ-liêm tỉnh ngộ và hối hận về sự ghen tuông. Sau đó, Ha-nu-man bày kế để vua gặp lại hoàng tử Si-la và hoàng hậu Si-ta. Tuy nhiên, lúc ấy, vua Pơ-liêm và hoàng hậu Si-ta đã thuộc về hai thế giới khác biệt. |
b. Xung đột
* Xung đột kịch:
- Chính nghĩa: Những người yêu quý bảo vệ Si-ta như Ha-nu-man, thị nữ của Si-ta
- Phi nghĩa: Quý Riếp – hoàng hậu tiếm ngôi – Su-pa-kha, kẻ sàm tấu, lũng đoạn triều đình, tìm mọi cách hãm hại Si-ta
* Xung đột bên trong nhân vật:
- Pơ-liêm: Tình yêu >< ghen tuông, nghi kị, độc đoán
- Ha-nu-man: Khao khát làm một con người >< sự giới hạn trong kiếp thú
=> Các xung đột trên chủ yếu thuộc dạng xung đột giữa cái cao cả và cái thấp kém - một trong những dạng xung đột quen thuộc của bi kịch.
c. Chủ đề
- Chủ đề của VB là: Cuộc đấu tranh giữa cái thiện, cái ác và sự thức tỉnh, hướng thiện của vua Pơ-liêm.
2. Tìm hiểu nhân vật bi kịch và lời thoại trong văn bản
a. Tính cách của nhân vật Pơ-liêm
Nét tính cách | Hành động, lời nói của Pơ-liêm | Nhân vật khác nói về Pơ-liêm |
Chứa đựng nhiều mâu thuẫn | - Yêu Si-ta nhưng vì ngờ vực, cả tin mà phụ bạc nàng, sau đó lại hối tiếc: Ha-nu-man, nếu đúng như vậy thì đó là lỗi tại ta. Ta mang lốt của con người mà sao trong tâm ta vẫn còn những điều tối tăm của kiếp thú. Ta như con cá bơi trong nước mà sao vẫn chịu khát. Bởi vì ta đã để mất đi những gì tốt đẹp nhất của đời ta. Khi ta bắt đầu thắng thì ta bắt đầu bại. Khi ta có trong tay tất cả thì lại là lúc ta mất dần tất cả,... - Hành động, lời nói của Pơ-liêm có một nửa là thiện, một nửa là ác. | - Si-ta: Ở Pơ-liêm tình yêu không thắng nổi nghi ngờ. - Ha-nu-man: - Vậy còn một chút tâm hồn của con người hạ thần muốn gìn giữ nhưng hạ thần e rằng ở nơi triều chính này, hạ thân không giữ nổi. |
Mắc sai lầm nên phải sống trong cô đơn, hối tiếc | Đã hơn mười năm qua, hơn mười năm trôi qua, ta luôn nghĩ về nàng. Ta không thể nào quên được nàng. Ta linh cảm như nàng bị oan uổng. Đó là ta đã mắc phải mưu của quỷ Riếp. Ta đã hành hạ nàng. Ta đã nghi ngờ nàng. Ta cảm giác như mỗi bước đi của ta đều thấy hắn theo sát ta để hại ta, để phá ta! Su-pa-kha hay... nàng cũng là hiện thân của quỷ Riếp để lừa dối ta. | Si-ta: - Em nghe người ta nói rằng bóng tối buồn thảm đã toả ra từ chính cung điện của đức vua, đức vua luôn luôn sống trong sự nghi ngờ, không muốn tin ai, không muốn gần ai. Ngay cả người vợ hiền của đức vua mà đức vua cũng còn nghi ngờ để rồi nàng phải chết. |
Biết lắng nghe điều phải, biết sửa sai để xứng đáng làm cha và trở thành đấng minh quân | -Trừng trị cái ác: Không, cái ác sẽ bị trừng trị. Ha-nu-man, hãy đưa cung cho ta (bắn Riếp). Ha-nu-man. Riếp chết hẳn chưa. Hắn chết chưa? - Trở lại với tình yêu, tình phụ tử, đấng trị vì vương quốc anh minh: Trời ơi, Ha-nu-man ơi! Đúng con ta đây rồi, con ta thật đây rồi... Con hãy tha thứ cho cha... Con hãy đưa cha về gặp mẹ con ngay nào...; Ôi! Ha-nu-man, ngờ đâu chỉ có nhà ngươi là cứu vớt ta, cải tử hoàn sinh cho ta. Ta nghe nhà ngươi, ta đợi ở đây, hãy đi tìm nàng Si-ta về đây cho ta, hãy mang nàng về đây cho ta đi. Mau lên, Ha-nu-man. |
b. Tính cách giữa hai nhân vật Ha-nu-man và quỷ Riếp.
Mối quan hệ | Ha-nu-man | Quỷ Riếp |
Với Si-ta | Trân trọng, cảm thương; chấp nhận nguy hiểm khi cứu Si-ta | Hoá thân thành Su-pa-kha hãm hại Si-ta, tiếm ngôi hoàng hậu, lũng đoạn triều đình |
Với Pơ-liêm | Ái ngại trước sai lầm của Pơ-liêm nhưng trung thành, tìm cách cho cha con Pơ-liêm đoàn tụ | Tìm cách lừa Pơ-liêm, gây nên sự ghen tuông mù quáng và mang lại những đau khổ cho chàng |
Tính cách | Hiện thân cho khao khát làm người nhân hậu, trung thực, chuyên làm việc tốt | Hiện thân cho dục vọng xấu xa, không từ một mưu mô, hành động tàn ác nào |
Kết luận về đặc điểm và vai trò của hai nhân vật Ha-nu-man và Riếp:
+ Po-liêm là hiện thân cho tính nhiều mặt phức tạp của con người. Để giữ gìn bản tính nhân hậu, trung thực, tốt đẹp của con người, sự sáng suốt, anh minh của một vị vua, Po-liêm phải đấu tranh loại bỏ phần đen tối, thấp kém trong con người mình như lòng ngờ vực, ghen tuông cùng những dục vọng đen tối do quỷ Riếp xui khiến.
+ Đó chính là cuộc đấu tranh giữa phần người (hiện thân là Si-ta, khát vọng làm người của Ha-nu-man) và phần ma quỷ (hiện thân là Riếp). Đây là hai mặt sáng – tối trong con người Pơ-liêm. Để thể hiện nhân vật Pơ-liêm cùng cuộc đấu tranh này, VB không thể thiếu hai nhân vật Ha-nu-man và Riếp.
c. Một số lời thoại thể hiện tính cách của nhân vật Si-ta.
Lời thoại của Si-ta | Tính cách của Si-ta |
(1) - Ha-nu-man. Muộn rồi. Khi tình yêu không thắng nổi nghi ngờ thì mọi sự giải thoát cho giữa ta và chàng. Ha-nu-man, hãy giết ta đi... | - Tỉnh táo và nhận ra tình thế khó cứu vãn của mình cũng như những nguyên nhân của tình thế ấy - Phân biệt được cái thiện và cái ác, bình tĩnh trong những thời khắc khó khăn nhất - Can đảm và sẵn sàng chấp nhận cái chết - Nhân hậu, không muốn để những người tốt bụng như Ha-nu-man hay các thị nữ phải vì nàng mà gặp phiền phức |
(2) - Ha-nu-man, lòng chú trung hậu quá! Nhưng chú làm sao hiểu hết được những điều ngang trái của con người. Thôi vĩnh biệt rồi. Đừng than khóc nữa. Ha-nu-man ơi, người giết ta đi để ta sống làm gì. Ôi tình sao mà oan nghiệt. Hỡi thần Lửa thiêng liêng, hãy nói vì sao ta phải chết. Hỗi ngọn lửa thiêng liêng, hãy nói vì sao ta phải chết. Hơi ngọn gió thiêng liêng hãy đưa ta về nơi cát bụi, nơi đã sinh ra ta từ luống cày đất mẹ yêu thương. | |
(3) - Ha-nu-man. Không cứu vãn nổi đâu, chàng đã bị quỷ Riếp ám ảnh. Nỗi hoài nghi đang vò xé trái tim chàng. Vả lại nàng Su-pa-kha, ta biết lắm, nếu người không giết ta thì người sẽ bị chết... | |
(4) - Không... không được. Ta không muốn con ta khi sinh ra phải sống trên cõi đời đau thương này. | |
(5) - Kìa em... Trời ơi... vì ta mà em phải chết... |
3. Tổng kết
a. Nội dung
- VB Pơ-liêm, quỷ Riếp và Ha-nu-man trích trong vở kịch Nàng Si-ta là câu chuyện xoay quanh ý niệm bản chất con người, mang tư tưởng nhân văn hướng thiện, hận thù nếu trả bằng hận thù thì nỗi đau sẽ mãi mãi chồng chất.
b. Nghệ thuật
- Xây dựng nhân vật giả tưởng, gắn liền với một tình huống kịch mang tính giả định tạo nên một thế giới nghệ thuật hư hư, thực thực để truyền tải những quan niệm đạo đức, những lẽ sống của nhà văn (nhân vật Pơ-liêm, Ha-nu-man…). Nét tính cách nổi bật của những nhân vật này là lòng hướng thiện, là khát khao được sống với cái thiện, là những trăn trở trên con đường tìm lại cái “thiên lương” của mình.
- Khai thác đề tài dân gian, trên nền của những tích, truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã tạo nên cốt truyện kịch hiện đại, mềm dẻo, linh hoạt hơn, kịch tính hơn.
- Ngôn ngữ kịch giàu chất thơ nhưng cũng mang chiều sâu triết lý, đôi khi pha chất chính luận.