Giáo án và PPT Ngữ văn 9 kết nối Bài 1: Thực hành tiếng Việt (2)

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: MỘT SỐ YẾU TỐ HÁN VIỆT DỄ NHẦM LẪN VÀ CÁCH PHÂN BIỆT

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV cho HS thực hiện bài tập: Chỉ ra từ dùng sai trong các câu sau và sửa lại cho đúng.

(1) Hai công ty đó đã được sát nhập từ năm ngoái.

(2) Chưa chăm chỉ là yếu điểm của anh ấy.

(3) Cô ấy sinh ra trong một gia đình tri thức.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I.MỘT SỐ YẾU TỐ HÁN VIỆT DỄ NHẦM LẪN VÀ CÁCH PHÂN BIỆT

Hoạt động 1. Một số yếu tố Hán Việt dễ nhầm lẫn 

GV hỏi một số học sinh trả lời: Trong tiếng Hán, các yếu tố đồng âm dễ dàng được phân biệt bằng cách nào?

Trong tiếng Việt, yếu tố đồng âm gốc Hán có đặc điểm gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Các yếu tố Hán Việt đồng âm. Ví dụ: kim,: tiền vàng (kim ngạch, kim hoàn); kim 2: ngày nay (cổ kim).

- Các yếu tố Hán Việt gần âm. Ví dụ: tri thức, trí thức.

Hoạt động 2. Cách phân biệt nghĩa của một số yếu tố Hán Việt dễ nhầm lẫn

 GV giao nhiệm vụ tìm hiểu cho các nhóm: Em hãy nêu cách phân biệt nghĩa của một số yếu tố Hán Việt dễ nhầm lẫn? Từ Hán Việt mang sắc thái nghĩa như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

- Dựa vào từ có chứa yếu tố Hán Việt đồng âm để suy luận.

- Tra cứu từ điển.

II.LUYỆN TẬP

1. Bài tập 1

a. sinh trong sinh thành có nghĩa là “đẻ”; sinh trong sinh viên nghĩa là “học trò".

b. bá trong bá chủ nghĩa là “thủ lĩnh liên minh các chư hầu; làm lớn, xưng hùng"; bá trong cụm từ nhất hô bá ứng nghĩa là "trăm".

c. bào trong đồng bào nghĩa là “thuộc cùng huyết thống"; bào trong chiến bào nghĩa là “áo dài ống tay rộng".

d. bằng trong công bằng nghĩa là “ngang, đều"; bằng trong bằng hữu nghĩa là “bạn".

2. Bài tập 2

a. Từ kinh nghiệm có yếu tố kinh (trải qua) đồng âm với kinh (gây kích động mạnh) trong từ kinh ngạc.

b. Từ kì vọng có yếu tố kì (trông mong) đồng âm với kì (lạ, khác với bình thường) trong từ kì lạ.

c. Từ thích nghi có yếu tố nghi (thích hợp) đồng âm với nghi (ngờ) trong từ đa nghi.

d. Từ hội ngộ có yếu tố ngộ (gặp) đồng âm với ngộ (tỉnh, hiểu ra) trong từ tỉnh ngộ.

3. Bài tập 3

Đặt câu với các từ tìm được ở bài tập 2.

4. Bài tập 4

- Chính thể có nghĩa là hình thức tổ chức của một nhà nước.

- Chỉnh thể có nghĩa là khối thống nhất gồm các bộ phận có quan hệ chặt chẽ không thể tách rời của một đối tượng.

Câu a dùng từ chỉnh thể, câu b dùng từ chính thể thì mới đúng.

5. Bài tập 5

- Cải biên: sửa đổi hoặc biên soạn lại cho phù hợp với yêu cầu mới, thường dùng để nói về việc xử lí tác phẩm nghệ thuật cũ.

- Cải biến: làm cho biến đổi thành khác trước một cách rõ rệt; có thể dùng để nói về nhiều loại đối tượng.

Hai từ trên có yếu tố chung là cải (đổi khác đi). Hai yếu tố riêng: biên (viết, soạn); biến (thay đổi, khác) quyết định sự khác nhau về nghĩa giữa hai từ cải biên và cải biến.

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Từ Hán Việt “giang” có thể mang những nét nghĩa nào sau đây? Chọn đáp án đúng nhất.

1. Sông lớn, cái cầu nhỏ.
2. Cán cờ, con suối nhỏ.
3. Sông lớn, mang vác, cái cầu nhỏ.
4. Khiêng, mang, vác.

Câu 2: Đâu là giải thích đúng cho từ Hán Việt trong câu văn sau:

Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng.

1. Từ Hán Việt con sông là dòng nước chảy thường xuyên tương đối ổn định trên bề mặt lục địa, các dòng sông hầu hết đều đổ ra biển.
2. Từ Hán Việt mưa dầm là những cơn mưa nối tiếp gần như không biết bắt đầu khi nào và chừng nào mới tạnh hẳn.
3. Từ Hán Việt chiêm bao là giấc mơ, là thấy hình ảnh hiện ra trong khi ngủ; thấy trong mộng.
4. Từ Hán Việt giòn tan là dễ vỡ, dễ nứt gãy.