Giáo án và PPT Ngữ văn 9 kết nối Bài 5: Lơ Xít (trích, Coóc-nây)

                                       TIẾT: VĂN BẢN 2: LƠ XÍT

A. KHỞI ĐỘNG

GV hướng dẫn HS tham gia trò chơi đuổi hình bắt chữ 

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. Tìm hiểu chung

1. Đọc

Cách đọc trực tiếp văn bản, kĩ năng suy luận khi đọc văn bản 

Sản phẩm dự kiến:

Cách đọc: đọc đúng ngữ điệu, thể hiện được cảm xúc của từng nhân vật

2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

Trình bày những hiểu biết chung về tác giả Coóc-nây 

Sản phẩm dự kiến:

Coóc-nây (1606 1684) là nhà viết kịch xuất sắc của nền bi kịch cổ điển Pháp. Kịch Coóc-nây có tính chất duy lí, thường thể hiện quan hệ cá nhân và xã hội thông qua sự đấu tranh giữa lí trí và dục vọng của con người. Một số vở kịch tiêu biểu: Mê-đê (Médée) (1635), Lơ Xít (1636), Xin-na (Cinna) (1640), O-ra-xơ (Horace) (1640),... 

b. Tác phẩm

Trình bày những hiểu biết chung về tác phẩm

Sản phẩm dự kiến:

Lơ Xít được sáng tác dựa trên một vở kịch về biến cố lịch sử có thật ở Tây Ban Nha thế kỉ XI: người anh hùng hiệp sĩ Rô-đri-gơ Đi-a-dờ (Rodrigue Diaz) chiến thắng giặc Mô (chính giặc Mô gọi ông bằng danh hiệu “Xít”, nghĩa là “Ngài”, “Tôn ông” để thể hiện sự kính phục). Coóc-nây đã tập trung thể hiện cuộc đấu tranh nội tâm của nhân vật giữa một bên là danh dự, bổn phận với dòng họ và một bên là tình yêu nam nữ.

II. Khám phá văn bản

1. Cốt truyện và xung đột của vở kịch Lơ Xít.

Dựa vào phần tóm tắt vở kịch trong SGK, hãy vẽ sơ đồ diễn biến của vở kịch “Lơ Xít”. Đoạn trích trong SGK đã diễn tả sự việc nào diễn tra trong cốt truyện?

Sản phẩm dự kiến:

Đoạn trích trong SGK đã diễn tả sự việc: Rô-đri-gơ đến gặp Si-men sau khi đã giết cha của nàng bằng cuộc đấu kiếm. Đoạn trích là cao trào của vở kịch (đỉnh điểm). Đây là dịp để Rô-đri-gơ và Si-men bày tỏ cả tình yêu và lí trí mạnh mẽ cũng như sự đau đớn, dằn vặt của những con người mẫu mực thời kì cổ điển thế kỉ XVII.

b. Lí do Rô-đri-gơ đến gặp Si-men sau khi đã giết chết cha của nàng

Vì sao Rô-đri-gơ đến gặp Si-men sau khi đã giết chết cha của nàng?

Sản phẩm dự kiến:

Rô-đri-gơ đã thực hiện bổn phận của mình là bảo vệ danh dự cho cha và dòng họ. Chàng đến gặp Si-men, cũng là con gái của người mình vừa giết, để xin nàng giết mình. Hành động đó chứng tỏ sự chính trực của Rô-đri-gơ. Khi đến gặp Si-men, chàng bày tỏ những giằng xé nội tâm của mình, khẳng định tình yêu dành cho nàng, đồng thời thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với nỗi đau của Si-men cũng như đứng về phía nàng để thôi thúc nàng hành động trả thù cho cha.

b. Hành động giết cha Si-men của Rô-đri-gơ

Rô-đri-gơ đánh giá như thế nào về việc chàng giết cha của Si-men? Vì sao chàng không “Nghe tiếng gọi con tim và làm theo lệnh nó”?

Sản phẩm dự kiến:

- “Sự hối hận đê hèn về hành động đúng vừa qua!/...trå thủ danh dự, thù cha cùng một lúc/ Và sẽ còn làm vậy nữa nếu như cân!/ Nghĩa trước trả đấy...”. 

=> Chàng khẳng định mình hành động đúng, không hối hận, nếu phải làm lại thì vẫn làm như vậy. Đối với Rô-đri-gơ, nếu mất danh dự là mất hết, sẽ không còn phẩm giá, không có tư cách để yêu một người cao quý như Si-men. Chính vì vậy, chàng đã không đặt tình yêu đôi lứa lên trên danh dự, không nghe theo tiếng gọi con tim.

2. Nhân vật và xung đột kịch trong Lơ Xít

a. Giằng xé trong nội tâm của Rô-đri-gơ và Si-men

Phân tích tình cảnh và những giằng xé nội tâm của Rô-đri-gơ và Si-men.

Sản phẩm dự kiến:

- Nhân vật Rô-đri-gơ:

+ Tình cảnh: Rô-đri-gơ đứng trước sự lựa chọn hoặc chấp nhận đấu kiếm với cha của người yêu hoặc không.

+ Giằng xé nội tâm: Tình thế buộc Rô-đri-gơ đứng trước bi kịch của sự lựa chọn: nghe theo tiếng gọi tình yêu hay phục tùng lí trí. Chàng đã dằn vặt, đau đớn trong cuộc va chạm giữa tình yêu nồng nhiệt của mình và danh dự gia đình. Trước đoạn trích này, ở Hồi I, Lớp VI, Rô-đri-gơ có đoạn độc thoại diễn tả những giằng xé nội tâm trước khi quyết định thách đấu với cha của Si-men để bảo toàn danh dự gia đình (Hận lòng đôi ngả đấu tranh/ Nửa là danh dự, nửa tình khó theo; Não nề đứng giữ hai đường/ Sống đời ô nhục? Phũ phàng tơ duyên?). Có lúc chàng đã định “một thác là yên”, tìm đến cái chết. Cuối cùng thì lí trí đã thắng, chàng quyết định “Nhanh chân lên! Đi lấy máu rửa thù!”. Khi đến gặp Si-men để xin được chết, chàng đã bày tỏ những suy nghĩ dứt khoát của mình. Có thể nói, tác giả kịch bản đã biến cuộc đấu tranh nội tâm từ màn độc thoại của Rô-đri-gơ (Hồi I) với nhiều do dự, hoài nghi thành màn đối thoại của chàng với người yêu (Hồi III) khi đã tìm điểm tựa lí trí cho các quyết định của mình. Chàng hiệp sĩ quý tộc trẻ tuổi đã hi sinh tình yêu để làm tròn nghĩa vụ của một người con. Chàng đã giãi bày chân thật lòng mình và mong muốn được chết bởi tay người mình yêu như là được hưởng niềm hạnh phúc cuối cùng.

- Nhân vật Si-men:

+ Tình cảnh: Si-men đứng trước sự lựa chọn trả thù cho cha, đồng nghĩa với việc phải giết người yêu hoặc không.

+ Giằng xé nội tâm: Si-men cũng giằng xé giữa tình yêu và bổn phận. Khi biết tin cha chết dưới tay Rô-đri-gơ, nàng đã xin nhà vua trừng trị chàng (Cha con chết, con đòi trả oán; Hãy lấy mạng trả thù, lấy máu đền nợ máu; kẻ sát nhân phải chịu tử hình). Nhưng khi tâm sự với En-vi-a, người chăm sóc Si-men, thì nàng lại bộc bạch nỗi niềm riêng của mình (Khi nghĩa vụ đòi ta rửa hận/ Mà lòng lại vẫn yêu người gây oán; Tình đắm say chống lại lòng căm phẫn/ Trong kẻ thù bắt gặp kẻ ta yêu; Ta đòi được đầu chàng, lại sợ đầu chàng rơi xuống). Si-men cũng đi đến quyết định cuối cùng là “Ta phải kiện chàng, giết chàng và sau đó chết theo!”. Ở nhân vật này, lí trí cũng chiến thắng. Nàng rất yêu Rô-đri-gơ, sẵn sàng chết theo chàng, nhưng cũng rất phân minh khi giải quyết mối quan hệ cá nhân và gia đình, gác tình riêng để làm tròn bổn phận với gia đình. Câu thoại “Giết cha em, chàng chứng tỏ cùng em xứng đáng/ Để xứng chàng, em cũng phải đòi chàng thế mạng” cho thấy Si-men rất hiểu Rô-đri-gơ và nàng cũng theo cách của người yêu, bảo vệ danh dự của mình.

=> Nhận xét: Sự song trùng ở hai nhân vật khắc hoạ sâu sắc quan niệm của tác giả cũng như quan niệm của thời đại ông: tôn sùng lí trí, đề cao nghĩa vụ, bổn phận, để lí trí chiến thắng cảm xúc. Lí trí soi sáng mọi hành động của hai nhân vật.

b. Phẩm chất của Rô-đri-gơ và Si-men

Nêu nhận xét của em về phẩm chất của nhân vật Rô-đri-gơ và Si-men được thể hiện trong đoạn trích.

Sản phẩm dự kiến:

- Nhân vật bi kịch, nhất là trong các vở kịch có tính chất anh hùng ca như Lơ Xít, thường là những con người phi thường, siêu phàm, cao cả. Ở vở kịch Lơ Xít, hai nhân vật Rô-đri-gơ và Si-men đều là những con người đề cao nghĩa vụ thiêng liêng với gia đình và Tổ quốc. Họ là những con người cao thượng, có ý chí mãnh liệt, có tình cảm nồng nhiệt.

- Riêng nhân vật Rô-đri-gơ, tác giả chú trọng xây dựng nhân vật có tính cách anh hùng, hào hiệp. Chàng tự ý thức về phẩm chất của mình (hồn cao thượng bẩm sinh). Chính Đông Goóc-ma-xờ cũng nhận định Rô-đri-gơ là con người có “lòng hào hiệp", “khí phách kiên cường”, “hồn cao thượng”, “trang hào hoa hiệp sĩ”, “trọn đạo trọn tình”. Trong đoạn trích, ta thấy rõ ở chàng sự thẳng thắn, quả cảm, tình cảm và ý chí đều mãnh liệt, vừa trọng tình cảm vừa trọng nghĩa vụ, trong đau thương vẫn rất hào hùng. Đó là con người xuất chúng, đẹp đẽ, mẫu mực – con người lí tưởng của thời đại.

3. Xung đột kịch trong Lơ Xít

Theo em, những xung đột nào được đề cập trong vở kịch? Xung đột này dẫn đến điều gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Xung đột kịch trong đoạn trích là xung đột trong nội tâm nhân vật cũng là xung đột chính của toàn bộ vở kịch Lơ Xít: xung đột giữa dục vọng và danh dự, giữa tình yêu và bổn phận. 

- Coóc-nây còn đẩy xung đột đến mức cao hơn, đó là xung đột giữa thù riêng và nghĩa vụ với Tổ quốc:

+ Rô-đri-gơ ra trận, đánh đuổi kẻ thù, thực hiện bốn phận với đất nước, là bổn phận cao nhất của mỗi con người. 

+ Si-men đồng ý tác hợp cùng Rô-đri-gơ cũng có nghĩa là thực hiện nghĩa vụ với mệnh lệnh của nhà vua – nàng là phần thưởng cho người anh hùng chiến thắng giặc Mô. 

- Về lô-gíc, các nhân vật vẫn nhất quán trong tính cách để cao bổn phận, và chính điều này dẫn đến sự hoá giải xung đột, làm cho vở kịch kết thúc có hậu.

III. Tổng kết

Tổng kết nội dung và nghệ thuật văn bản “Lơ Xít”             

Sản phẩm dự kiến:

Nội dung: Đoạn trích thể hiện xung đột nội tâm của hai nhân vật Rô-đri-gơ và Si-men khi họ đấu tranh giữa tình cảm và lí trí. Sự lựa chọn hành động theo bổn phận, nghĩa vụ, trách nhiệm khiến các nhân vật trở thành mẫu mực của con người của thời đại duy lí. 

Nghệ thuật: Lơ Xít được viết bằng thơ, bản dịch cố gắng diễn tả bằng hình thức thơ, do vậy, lời thoại có nhịp điệu; Ngôn từ trang nghiêm, phù hợp để diễn tả những điều hệ trọng, thiêng liêng; Lời thoại của các nhân vật đều toát lên sự trang trọng, thống thiết, phù hợp với tính cách và tâm lí nhân vật. Lời thoại mang tính triết lí; Lời thoại kịch nói chung và bi kịch nói riêng có sự đối nghịch, tạo kịch tính.

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP 

Câu 1: Si-men đã làm gì để xứng đáng với người mình yêu?

A. Cưới Rô-đri-gơ.

B. Rời bỏ quê hương.

C. Đòi Rô-đri-gơ thế mạng.

D. Tự kết liễu đời mình.

Câu 2: Đâu là nhận xét đúng về phẩm chất của Rô-đri-gơ và Si-men?

A. Có tâm hồn nồng nhiệt, đầu óc sáng suốt và sẵn sàng hi sinh cho nghĩa vụ với gia đình.

B. Có trái tim nồng cháy yêu thương, khát khao tình yêu, sẵn sàng từ bỏ mọi thứ vì người mình yêu.

C. Dũng cảm, kiên quyết, không rung động với kẻ thù.

D. Yếu lòng, dễ rung động, dễ tha thứ và bỏ qua cho lỗi lầm của người khác.

Câu 3: Rô-đri-gơ và Si-men phải đối mặt với khó khăn nào?

A. Đấu tranh nội tâm, đắn đo giữa bên hiếu và tình.

B. Đấu tranh giữa tình yêu lứa đôi và tình yêu nước.

C. Vấp phải sự phản đối của hai dòng họ

D. Không thể gặp mặt và trò chuyện với nhau.

Câu 4: Tác giả đã xây dựng mẫu thuẫn nào bên trong hai nhân vật Rô-đri-gơ và Si-men?

A. Ước mơ và nghĩa vụ.

B. Lí trí và tình cảm. 

C. Sự dũng cảm và hèn nhát.

D. Sự thánh thiện và độc ác.

Câu 5: Hai câu nói dưới đây của Si-men thể hiện điều gì?

Giết cha em, chàng chứng tỏ em xứng đáng,

Để xứng chàng, em cũng phải đòi chàng thế mạng.

A. Sức mạnh của tình yêu đã lấn át lí trí Si-men.

B. Sức mạnh của tình thân đã khiến nàng chìm trong thù hận.

C. Nàng đã bị thù hận làm cho mờ mắt, trở nên độc ác, tàn nhẫn.

D. Sức mạnh của lí trí đã chiến thắng tình yêu.

Đáp án gợi ý:

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG 

GV hướng dẫn HS làm bài tập vận dụng, trả lời những vấn đề trong văn bản.