Nội dung chính Ngữ văn 9 kết nối Bài 10: Thách thức đầu tiên - Văn học Việt Nam từ khu vực ra thế giới, từ truyền thống đến hiện đại

VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ KHU VỰC RA THẾ GIỚI, TỪ TRUYỀN THỐNG ĐẾN HIỆN ĐẠI

PHẦN I: TÌM HIỂU CHUNG

1. Tìm hiểu bố cục và nội dung khái quát của VB

a. Bố cục

(1) Từ đầu đếm các triều đại Trung Hoa: Đặc điểm “cổ xưa" và "non trẻ" của văn học Việt Nam.

(2) Tiếp theo đến sức sống mạnh mẽ của văn học Việt Nam: Sự hình thành, phát triển của nền văn học viết Việt Nam.

(3) Phần còn lại: Vị trí và đặc điểm của nền văn học Việt Nam thế kỉ XX.

b. Nội dung khái quát Mối quan hệ giữa văn học Việt Nam và văn học thế giới, giữa các thời kì của văn học Việt Nam.

PHẦN II: TÌM HIỂU CÁC NỘI DUNG CỤ THỂ CỦA VB

1. Tìm hiểu về tính chất “vừa cổ xưa vừa non trẻ" của văn học Việt Nam

- "Cổ xưa" vì: văn học Việt Nam gắn với lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc Việt bắt đầu từ thời kì các Vua Hùng, gắn với văn học dân gian truyền miệng vốn có vị trí rất quan trọng ...

- "Non trẻ" vì: khác với các nền văn học trong khu vực, văn học viết Việt Nam mới xuất hiện từ thế kỉ X sau khi giành lại độc lập từ các triều đại Trung Hoa.

2. Tìm hiểu về nền văn học viết Việt Nam

* Thời kì trung đại (từ khoảng thế kỉ X đến cuối thế kỉ XIX) bao gồm bốn giai đoạn:

- Giai đoạn thế kỉ X - XIV:

+ Văn học viết chủ yếu vay mượn và cải biến từ ngôn ngữ, văn tự (chữ Hán) đến các thể loại, phong cách, điển cố, thể thức.

+ Có những thành tựu độc đáo (thời Lý - Trần).

+ Từ đầu thế kỉ XII - XIII và đến thế kỉ XV văn học viết bằng chữ Nôm đã xuất hiện và phát triển song song với văn học viết bằng chữ Hán.

- Giai đoạn thế kỉ XV - XVII:

+ Văn học viết bằng chữ Hán đã đạt đến đỉnh cao (thời Hậu Lê).

+ Văn học viết bằng chữ Nôm đã “phát triển rầm rộ".

+ Các thể loại chủ yếu vẫn vay mượn từ văn học Trung Hoa nhưng “đã vượt qua sự mô phỏng tầm thường để đạt đến tinh hoa như nguyên mẫu và đi sâu biểu đạt tâm hồn dân tộc mình". Sự Việt hoa thể loại như vậy tập trung trước tiên ở nội dung tác phẩm.

- Giai đoạn thế kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX:

+ Văn học viết bằng chữ Hán và chữ Nôm phát triển song song. Tuy nhiên văn học viết bằng chữ Nôm “phát triển rầm rộ, đạt đến cực thịnh trong thế kỉ XVIII, cơ hồ lấn át thơ văn chữ Hán".

+ Văn học viết bằng chữ Nôm đã “sáng tạo ra các thể loại văn học độc lập của người Việt, Việt hoá nhiều thể loại văn học chữ Hán, biến thành tài sản của riêng người Việt [ ... ] giúp cho văn học cổ điển Việt Nam thoát dần các khuôn mẫu Hán, trở về với các truyền thống Đông Nam Á, như các truyện thơ, để trở thành nền văn học độc lập, biểu hiện sâu sắc tâm hồn Việt Nam".

> Sự Việt hoa thể loại đã thể hiện ở cả hình thức và nội dung tác phẩm văn học.

- Giai đoạn nửa cuối thế kỉ XIX: 

Quá trình tiếp xúc với văn hoá Pháp, văn hoá phương Tây đã tạo nên sự thay đổi lớn của văn học Việt Nam: “Cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, khi chữ Hán và các kì thi Hán học bị bãi bỏ, chữ quốc ngữ thịnh hành và cùng với nó, một nền văn học hiện đại theo kiểu châu Âu dần dần xuất hiện.".

* Thời kì hiện đại (từ đầu thế kỉ XX đến nay) có thể được phân kì thành ba giai đoạn:

- Từ đầu thế kỉ XX đến 1945: “Ở Việt Nam hình thành một nền văn học hiện đại thực thụ", "văn học Việt Nam (từ một nền văn học trung đại cổ xưa với truyền thống khu vực) đã hóa thân thành một nền văn học hiện đại theo mô hình châu Âu, trở thành một bộ phận của văn học thế giới".

- Từ 1945 - 1975:

+ "Từ ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà theo khuynh hướng xã hội chủ nghĩa, văn học thiên về phục vụ công cuộc chiến đấu, bảo vệ Tổ quốc".

+ "Sau năm 1954, đất nước chia làm hai miền, văn học miền Bắc vẫn đi vào con đường văn học vô sản, xã hội chủ nghĩa; còn ở miền Nam văn học đi theo ảnh hưởng của văn học Âu Mỹ đương đại".

- Từ 1975 đến nay:

+"Sau năm 1975, đất nước thống nhất nhưng gặp nhiều khó khăn về kinh tế, khó khăn do chiến tranh biên giới phía tây nam và chiến tranh biên giới phía bắc gây

ra. Văn học bộc lộ những yếu kém của chính sách văn nghệ, dẫn đến cuộc đổi mới có tính “cởi trói" cuối năm 1986.".

+ Cuối những năm chín mươi của thế kỉ XX sang đầu thế kỉ XXI, sự thâm nhập của in-tơ-nét cùng với sự kiện Việt Nam gia nhập WTO (2007), văn học có những đổi thay mới ....

3. Tìm hiểu về mối quan hệ giữa văn học chữ Nôm và văn học chữ Hán thời kì trung đại, điểm tương đồng và khác biệt

- Mối quan hệ: Là hai bộ phận văn học quan trọng thời kì trung đại, làm nên diện mạo của nền văn học dân tộc từ thế kỉ X - cuối thế kỉ XIX. Văn học chữ Hán ra đời cùng với sự hình thành của văn học viết Việt Nam. Văn học chữ Nôm ra đời khi văn học viết đã có thành tựu và tạo nên bản sắc của nền văn học dân tộc cả về hình thức và nội dung.

- Điểm tương đồng: Cùng có chung một số thể loại, hình thức nghệ thuật "di thực" từ Trung Hoa nhưng chú trọng “đi sâu biểu đạt tâm hồn của dân tộc mình”, nói cách khác, hai bộ phận văn học này cũng thể hiện lịch sử tâm hồn của dân tộc, bản sắc của con người, đất nước Việt Nam.

- Điểm khác biệt:

+ Chữ Hán là loại chữ vay mượn hoàn toàn của Trung Hoa. Cùng với sự vay mượn về văn tự, các yếu tố hình thức khác cũng được mô phỏng, vay mượn gần như

nguyên vẹn, mang tính khuôn mẫu như: "văn ngôn, các thể loại, thậm chí cả phong cách, điển cố, thể thức diễn đạt" ...

+ Chữ Nôm là loại chữ được mô phỏng từ chữ Hán nhưng được sử dụng để sáng tác bằng tiếng Việt. Do đó, cùng với sự phát triển của văn học viết bằng chữ Nôm, các yếu tố hình thức nghệ thuật của văn học Việt Nam cũng thay đổi, phát triển: "Nó đã sáng tạo ra các thể loại văn học độc lập của riêng người Việt, Việt hoá nhiều thể loại văn học chữ Hán [ ... ] giúp cho văn học cổ điển Việt Nam thoát dần các khuôn mẫu Hán.".

4. Tìm hiểu những yếu tố ảnh hưởng đến nền văn học Việt Nam thế kỉ XX

- Sự ảnh hưởng mạnh mẽ của văn hoá phương Tây bắt đầu từ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX cùng với những biến động lớn trong lịch sử dân tộc: "Sự xâm lược của thực dân Pháp, một mặt gây nên những biến động chính trị, xã hội, mặt khác tạo nên những tiếp xúc của Việt Nam với phương Tây, dấy lên phong trào canh tân theo các tư tưởng tư sản Âu Mỹ. Cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, khi chữ Hán và các kì thi Hán học bị bãi bỏ, chữ quốc ngữ thịnh hành và cùng với nó, một nền văn học hiện đại theo kiểu châu Âu dần dần xuất hiện".

- Những biến động lịch sử, xã hội ảnh hưởng tới sự thay đổi của văn học về nghệ thuật và nội dung:

+ Sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà năm 1945.

+ Công cuộc chiến đấu, bảo vệ Tổ quốc, giành độc lập dân tộc giai đoạn 1945 - 1954 và 1954 - 1975.

+ Công cuộc xây dựng lại đất nước sau 1975 và đổi mới từ 1986 đến nay ..

5. Tìm hiểu tính truyền thống và tính hiện đại của nền văn học Việt Nam

Hình thức chữ viết: Bắt đầu với văn học viết bằng chữ Hán và đạt thành tựu rực rỡ trong thời kì trung đại, văn học Việt Nam tiếp tục phát triển với bộ phận văn học viết bằng chữ Nôm (dùng tiếng Việt để sáng tác) và chuyển đổi mạnh mẽ sang nền văn học hiện đại từ đầu thế kỉ XX với văn học sáng tác bằng chữ quốc ngữ.

- Sự phát triển của các thể loại:

+ Bắt đầu với các thể loại vay mượn và mô phỏng theo khuôn mẫu của văn học Trung Hoa (bộ phận văn học viết bằng chữ Hán).

+ Tiếp tục sáng tạo ra các thể loại mang đậm bản sắc Việt Nam (văn học viết bằng chữ Nôm) và chuyển đổi mạnh mẽ sang các thể loại hiện đại (văn học viết bằng chữ quốc ngữ).

- Nội dung: Dù sáng tác bằng hình thức chữ viết, ngôn ngữ nào, thể loại nào, văn học Việt Nam vẫn biểu hiện trọn vẹn bản sắc của đất nước, con người Việt Nam; lịch sử văn học là lịch sử tâm hồn dân tộc Việt Nam, “mang âm hưởng chủ đạo của chủ nghĩa yêu nước [ ... ] thể hiện khát vọng tự do, dân chủ và hạnh phúc".

PHẦN III: TỔNG KẾT

- Nội dung: Bài viết nêu rõ đặc điểm của Văn học Việt Nam, quá trình hình thành và phát triển của văn học viết Việt Nam qua các thời kì.

- Hình thức:

+ Nội dung bài viết được trình bày mạch lạc, rõ ràng, chặt chẽ.

+ Các tri thức về lịch sử văn học, các nhận xét, đánh giá trong bài viết chính xác, khách quan.

+ Kết hợp tri thức về lịch sử dân tộc với tri thức văn học và các bằng chứng cụ thể (tác phẩm văn học).