Giáo án dạy thêm Ngữ văn 9 Kết nối bài 10: Thách thức đầu tiên - Văn học Việt Nam từ khu vực ra thế giới, từ truyền thống đến hiện đại

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS trả lời:

+ Nhắc lại một số hiểu biết về tác giả Trần Đình Sử và văn bản “Văn học Việt Nam từ khu vực ra thế giới, từ truyền thống đến hiện đại”.

+ Những văn tự nào đã xuất hiện trong quá trình phát triển của văn học Việt Nam? Trình bày nguồn gốc, đặc điểm của các văn tự ở từng thời kì.

+ Tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản “Văn học Việt Nam từ khu vực ra thế giới, từ truyền thống đến hiện đại”.

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

Nhắc lại kiến thức 

1. Tác giả - tác phẩm

a. Tác giả

- Trần Đình Sử (sinh năm 1940).

- Quê quán: Thừa Thiên Huế.

- Là một giáo sư, tiến sĩ lý luận văn học, Nhà giáo Nhân dân, giảng viên Đại học nổi tiếng.

- Đóng góp lớn nhất trong sự nghiệp nghiên cứu và giảng dạy của ông tập trung vào hai lĩnh vực chính là lí thuyết và nghiên cứu văn học Việt Nam.

- Tác phẩm tiêu biểu: Thi pháp thơ Tố Hữu, Lí luận và phê bình văn học, Một số vấn đề thi pháp văn học trung đại Việt Nam, Tuyển tập nghiên cứu văn học...

b. Tác phẩm

- Trích trong tác phẩm “Lược sử văn học Việt Nam” (2021).

2. Phân tích văn bản

a. Văn tự

- Văn học Việt Nam trải qua một quá trình hình thành và phát triển lâu dài. Trong đó nổi trội là sự xuất hiện của ba văn tự:

+ Chữ Hán.

+ Chữ Nôm.

+ Chữ quốc ngữ.

•  Ba văn tự này tuy khác nhau nhưng đã cùng tạo nên một nền văn học Việt Nam đa dạng, phong phú và mang đậm dấu ấn bản sắc Việt Nam.

b. Nguồn gốc, đặc điểm của các văn tự ở từng thời kì

- Văn tự đầu tiên xuất hiện trong nền văn học Việt Nam là văn tự ngoại lai: chữ Hán.

+ Những cuộc xâm lược của nhà Tần (năm 214 trước Công nguyên) sau đó là nhà Tần (năm 111 trước Công nguyên) làm gián đoạn văn tự sơ khai của các tộc Choang – Tày – Việt.

+ Áp lực chữ Hán khiến người Việt quen với hình thức chữ Hán sau nghìn năm Bắc thuộc.

+ Đến thế kỉ X, khi quốc gia đã giành được độc lập nhưng vẫn buộc phải mượn văn tự chữ Hán: văn ngôn, thể loại, phong cách, điển cố… để xây dựng lại nền học vấn, giáo dục, khoa cử của đất nước mình. 

+ Tuy vay mượn, nhưng người Việt đã vượt qua sự mô phỏng tầm thường để đạt đến tinh hoa như nguyên mẫu và đi sâu vào biểu đạt tâm hồn dân tộc mình.

+ Thời kì văn tự chữ Hán đạt đỉnh cao ở nền văn học Việt Nam:

• Văn học chữ Hán thời Lý – Trần.
• Thời hậu Lê thế kỉ XV – XVII.
•  Văn học chữ Hán Việt Nam là một bộ phận của văn học chữ Hán Đông Á có bản sắc riêng, mang đậm tinh thần Việt Nam.

- Văn tự thứ hai sử dụng trong nền văn học Việt Nam là văn tự mô phỏng từ chữ Hán: Chữ Nôm.

+ Chữ Nôm thiên về biểu ý và biểu âm với tác dụng là để sáng tác tác phẩm bằng tiếng Việt.

+ Có những mầm mống bắt đầu từ thế kỉ XII – XIII. 

+ Đến thế kỉ XV, đã có tác phẩm “Quốc âm thi tập” (Nguyễn Trãi) đánh dấu sự hình thành hoàn thiện của chữ Nôm.

+ Từ thế kỉ XVI trở đi, đã có một dòng văn học tiếng Việt phát triển rầm rộ.

+ Đến thế kỉ XVIII thì chữ Nôm phát triển cực thịnh, cơ hồ lấn át thơ văn chữ Hán.

+ Văn học tiếng Việt đạt đến mức nghệ thuật cổ điển, kết tinh trong “Truyện Kiều” (Nguyễn Du) và sáng tác của các nhà văn khác.

•  Chữ Nôm đã tạo ra các thể loại độc lập của người Việt, tạo ra dấu ấn riêng của người Việt, khác biệt so với văn hóa Hán.
•  Chữ Nôm đã đưa văn học Việt Nam trở về với các truyền thống Đông Nam Á để biểu hiện sâu sắc cho tâm hồn Việt Nam.

- Văn tự thứ ba sử dụng trong nền văn học Việt Nam là văn tự chữ quốc ngữ: văn tự dễ dùng và có sự ảnh hưởng đến tận ngày hôm nay.

+ Do có sự tiếp xúc với các giáo sĩ phương Tây, văn học Việt Nam đã sản sinh ra một kiểu chữ La-tinh để ghi âm tiếng Việt, gọi là chữ quốc ngữ.

+ Cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, chữ Hán bị bãi bỏ, chữ quốc ngữ vô cùng thịnh hành.

+ Chữ quốc ngữ dễ học, gắn với lời ăn tiếng nói hằng ngày đã tạo sự phát triển cho văn xuôi phát triển.

+ Thời kì chữ quốc ngữ phát triển, người Việt đã di thực các thể loại văn học châu Âu như du kí, phóng sự, kịch nói, tiểu thuyết, truyện ngắn…

+ Chữ quốc ngữ tạo cho văn học Việt Nam sự ảnh hưởng nhiều mặt của văn học phương Tây và đã tự thay đổi mình trong cả tư duy và diễn đạt.

+ Từ năm 1885 đến 1945, văn học Việt Nam đã lột xác hoàn toàn, hóa thân thành một nền văn học hiện đại theo mô hình châu Âu, trở thành một bộ phận của văn học thế giới.

• Sự thay đổi của ba văn tự này cũng đã thay đổi vận mệnh của văn học Việt Nam, đưa văn học Việt Nam từ một nền văn học phụ thuộc chữ Hán đến tự chủ bằng chữ Nôm và hòa nhập với thế giới bằng chữ quốc ngữ.

3. Tổng kết 

a. Nội dung

- Văn bản đưa ra một cái nhìn khái quát về lịch sử văn học dân gian Việt Nam. Tuy tư liệu cụ thể về văn học dân gian trước thế kỉ X vẫn còn khan hiếm và ít ỏi, nhưng với những gì còn lại cũng chứng tỏ được sức sống dẻo dai và mãnh liệt của dân tộc ta. Đây cũng chính là thời kì hình thành nền tảng của văn hóa Việt Nam.

b. Nghệ thuật

- Hệ thống luận điểm, luận cứ toàn diện, chặt chẽ.

- Sử dụng phép so sánh thích hợp, có hiệu quả.

- Kết hợp lý lẽ sắc bén với tri thức phong phú.