Giáo án điện tử ngữ văn 10 cánh diều tiết: Văn bản - Đi trong hương tràm

TIẾT…: VĂN BẢN. ĐI TRONG HƯƠNG TRÀM

___ Hoài Vũ___

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. TÌM HIỂU CHUNG

CH: Hãy giới thiệu vài nét về tác giả Hoài Vũ và tác phẩm Đi trong hương tràm.

Trả lời:

1. Tác giả

- Hoài Vũ tên khai sinh là Nguyễn Đình Vọng

-  Năm sinh:1935

- Quê quán: Quảng Ngãi

- Các tác phẩm nổi tiếng được phổ nhạc: Vàm Cỏ Đông, Đi trong hương tràm, Miền Hạ, Hoàng hôn lặng lẽ…

- Sáng tác: 6 tập thơ, 5 tập truyện, 6 tập truyện dịch từ tác phẩm văn học Trung Quốc.

- Phong cách thơ: dịu dàng, sâu lắng, lãng mạn, chân thật.

2. Văn bản

• - Xuất xứ: In trong Tuyển tập thơ Việt Nam (giai đoạn chống Mỹ cứu nước), NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, 1999)

- Hoàn cảnh sáng tác:

+ Năm 1968, tác giả theo đại quân vào Sài Gòn, bị sốt rét, nằm lại Trạm giao liên Đồng Tháp Mười.

+ Tại đây, tác giả đã gặp các nữ giao liên, đặc biệt có cảm tình với cô gái tên Lan.

+ Năm 1971, khi quay lại, rừng tràm bị bom đạn tàn phá xác xơ và Lan đã hi sinh.

+ Trong cảm xúc đau xót và mất mát, tác giả viết bài thơ “Đi trong hương tràm”.

3. Đọc văn bản

CH:

+ Xác định thể thơ, PTBĐ của bài thơ.

+ Nhân vật trữ tình trong bài thơ là ai? Vì sao em xác định như vậy

Trả lời:

- Thể thơ: thơ tự do

- PTBĐ: biểu cảm

- Nhân vật trữ tình: chàng trai, người xưng “anh”

- Cảm xúc tâm trạng: gắn bó với hình ảnh của lá tràm, hương tràm -  loài cây thân thuộc của ĐB sông Cửu Long.

1. TÌM HIỂU CHI TIẾT
2. Khung cảnh thiên nhiên rừng tràm

CH: Khung cảnh thiên nhiên được miêu tả vào thời gian, không gian như thế nào? Từ đó hình ảnh hoa tràm có ý nghĩa gì trong việc thể hiện tâm trạng của nhân vật trữ tình?

- Không gian: Vàm Cỏ Tây

- Thời gian: sáng nay

- Hình ảnh hoa tràm: e ấp, hương tỏa bay

à hình bóng “em” gửi lại còn vương vấn, ngây ngất, nồng nàn trong không gian

- Nghệ thuật:

+ Câu hỏi tu từ: Em gửi gì trong gió trong mây

+ Nhân hóa: mây trời tỏa bay

 à Khung cảnh nên thơ trữ tình, là cái đắm say của cảnh, của lá tràm, bóng tràm thực tại.

CH: Chỉ ra hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ.

TL:

- Hình ảnh thiên nhiên: gió, gió Tháp Mười, mây, bầu trời, cánh đồng, hương tràm

à thiên nhiên mang đậm hương vị ĐBSCL.

- Biện pháp liệt kê: nhấn mạnh vào nỗi nhớ thương da diết của nhân vật trữ tình.

2. Nỗi nhớ trong tâm trí nhân vật trữ tình

CH: Hãy chỉ ra các hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ. Những hình ảnh nào thể hiện tâm trạng trống trải, cô đơn của nhân vật trữ tình khi vắng “em”? Nêu cảm nhận về hình ảnh đó.

TL:

- Khổ 3: tâm trạng trống trải, cô đơn, rợn ngợp của “anh” khi vắng “em”.

-  Không gian được đẩy ra mọi chiều kích:

Bầu trời thì cao, cánh đồng thì rộng

 à “cao” lên tột độ, “rộng” ra vô cùng, “anh” một mình, trống vắng, chông chênh.

- Hình ảnh ẩn dụ:

Gió Tháp Mười đã thổi, thổi rất sâ

+  Ngọn gió mang tâm trạng:

• “thổi” vào nỗi cô đơn, trống vắng trong lòng anh
• “thổi” vào cảm giác “một mình”, hoang hoải
• “thổi” mãi vào trái tim mang “nỗi thương đau” và “niềm hi vọng”,...

+ Điệp từ “thổi” đặt cạnh nhau trong một câu thơ gây ấn tượng đặc biệt.

CH: Cảm xúc của nhân vật trữ tình mỗi lần nhắc đến “hương tràm” trong các khổ thơ có gì giống nhau và khác nhau? Từ đó, em hiểu như thế nào về nhan đề Đi trong hương tràm?

TL:

-  Bài thơ có 4 khổ, mỗi khổ đều kết lại bằng hình ảnh “hương tràm”:

• “Mà khắp trời mây hương tỏa bay! (khổ 1)
• “Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau (khổ 2)
• “Hương tràm bên anh, mà em đi đâu" (khổ 3)
• “Anh vẫn nghe tình em trong hương tràm xôn xao” (khổ 4).

-  Các hình ảnh này đều thể hiện hình ảnh, nhắc nhớ về "em"

+ Khổ 1: “hương tràm" là hình bóng của “em" gửi lại, toả bay, vấn vít, ngây ngất, nồng nàn.

+ Khổ 2: “Thoáng hương tràm” hoá thành cây cầu kì diệu nối xa thành gần, “em” va “anh” trở thành “ta”.

+ Khổ 3: “Hương tràm" gợi nhắc nhói lòng nỗi trống vắng khắc khoải, sự chông chênh như không biết tựa vào đâu trong cõi lòng cô đơn của “anh”

+ Khổ 4: “hương tràm xôn xao” là tình em thuỷ chung, sâu đậm trong trái tim “anh”

3. Đặc điểm nghệ thuật

CH: Hãy chỉ ra và phân tích tác dụng của các hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ thơ thứ hai và khổ kết của bài thơ.

TL:

-  Khổ 2: sử dụng phép điệp, cách diễn đạt trùng điệp - tăng tiến, quan hệ tương phản, đối lập.

+ điệp từ “dù” nhấn mạnh khoảng cách về không gian, thời gian, quy luật đổi thay, biến suy của thiên nhiên, những lỗi hẹn, lỗi nhịp của trái tim con người.

+ Quan hệ tương phản: ba dòng thơ đầu > < dòng thơ cuối

à “thoáng hương tràm” trở thành “một thứ “bùa ngải” nhiệm màu, tình ta cứ "bên nhau” bất chấp mọi sự xa cách, trở ngại.

- Khổ 4:

+ “Dù đi đâu dù xa cách bao lâu” được lặp lại

à tình yêu thuỷ chung, sâu nặng trong lòng “anh”.

+ Điệp ngữ: Anh vẫn…. vừa trùng điệp, vừa tăng tiến à  khẳng định sự sắt son

+ Tăng tiến trong hệ thống hình ảnh biểu đạt cảm nhận về “em” của nhân vật trữ tình

• bóng em - giữa bóng tràm bát ngát
• mắt em - trên lá tràm xanh mát
• tình em - trong hương tràm xôn xao

à Mọi hình ảnh của tràm đều là hình bóng, tâm hồn, trái tim và tình yêu của em.

“Em” đã mãi mãi hoá thân vào thiên nhiên xứ sở,..