Giáo án điện tử ngữ văn 10 cánh diều tiết: văn bản - Tự tình (bài 2)

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BUỔI HỌC NGÀY HÔM NAY

KHỞI ĐỘNG

Em hãy kể tên các nhà thơ nữ trung đại Việt Nam mà em biết. Theo em, thơ của tác giả nữ trung đại nào là độc đáo nhất? Vì sao?

TIẾT…: VĂN BẢN. TỰ TÌNH (BÀI 2)

_Hồ Xuân Hương_

NỘI DUNG BÀI HỌC

1. TÌM HIỂU CHUNG
2. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN

III. TỔNG KẾT

1. TÌM HIỂU CHUNG

HOẠT ĐỘNG NHÓM

Nhóm 1:

• Chữ Nôm là ngôn ngữ của đất nước nào?
• Thơ Nôm có đặc điểm gì?

Nhóm 2:

• Trình bày những hiểu biết của em về thi sĩ Hồ Xuân Hương và bài thơ Tự tình.

1. Thơ Nôm Đường luật

Chữ Nôm là chữ của người Việt sáng tạo trên cơ sở chữ Hán để ghi âm và biểu đạt nghĩa tiếng Việt.

Thơ Nôm Đường luật dù vẫn còn mang tính quy phạm của thể thơ Đường luật về niêm, luật, vần, đối,... nhưng đã có những thay đổi về nhịp điệu câu thơ, tận dụng các phép đối, sử dụng nhiều từ ngữ và hình ảnh từ đời sống mang bản sắc dân tộc.

2. Tác giả, tác phẩm
3. Tác giả

• Hồ Xuân Hương (chưa rõ năm sinh năm mất) quê ở Nghệ An, sống chủ yếu ở Thăng Long.
• Hoàn cảnh xuất thân: trong một gia đình nhà nho nghèo, cha làm nghề dạy học.
• Bà đi nhiều nơi và thân thiết với nhiều danh sĩ Cuộc đời, tình duyên của Hồ Xuân Hương nhiều éo le, ngang trái.

1. Tác giả

• Là một thiên tài kì nữ, một hiện tượng độc đáo trong lịch sử văn học Việt Nam → Được mệnh danh là “bà chúa thơ Nôm”.
• Sự nghiệp sang tác: tương truyền có khoảng trên dưới 40 bài thơ Nôm, có tập Lưu Hương Kí gồm có 24 bài thơ chữ Hán và 26 bài thơ chữ Nôm.
• Nội dung sáng tác: thường viết về người phụ nữ với tiếng nói cảm thương sâu sắc, khẳng định đề cao vẻ đẹp và khát vọng của họ.
• Phong cách nghệ thuật: trào phúng mà trữ tình đậm đà chất văn học dân gian từ đề tài, cảm hứng đến ngôn ngữ, hình tượng.

2. Tác giả, tác phẩm
3. Tác phẩm

Xuất xứ: nằm trong chùm thơ "Tự tình" gồm 3 bài của Hồ Xuân Hương.

3. Đọc văn bản

• Thể loại: Thất ngôn bát cú Đường luật.
• Chủ đề: Bài thơ bày tỏ nỗi lòng của tác giả trước duyên phận hẩm hiu của mình.
• Bố cục: 4 phần.

Hai câu đề: Nỗi niềm buồn tủi, chán chường.

Hai câu thực: Diễn tả rõ nét tình cảnh lẻ loi và nỗi niềm buồn tủi.

Hai câu luận: Nỗi niềm phẫn uất và sự phản kháng của tác giả.

Hai câu kết: Hai câu kết

Nhan đề: Bài thơ là lời tự tình của Hồ Xuân Hương, tức là nhà thơ viết về tâm sự của bản thân mình

• Nhà thơ viết về những vấn đề của cá nhân con người, về những bi kịch nội tâm.
• Thương xót cho thân phận mình là một cảm xúc mới trong thơ Nôm Đường luật bởi các tác giả trước chỉ thường đề cập đến những vấn đề lớn mang tính quốc gia, dân tộc, đại diện cho các tầng lớp khác nhau trong xã hội.

1. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
2. Hai câu đề

Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn,

Trơ cái hồng nhan với nước non.

• Em hãy cho biết trong 2 câu đầu tác giả đưa ra thời gian không gian để nhấn mạnh tâm trạng gì của tác giả?
• Từ “trơ” gợi ra em suy nghĩ gì?
• Thời gian: Đêm khuya → Thời điểm nửa đêm về sáng, là khoảng thời gian con người đối diện với chính mình, với những suy tư, trăn trở.
• Không gian: tĩnh mịch, vắng lộng, quạnh hiu với âm thanh "văng vẳng" của tiếng "trống canh".
• Từ "dồn": Nhịp điệu gấp gáp, hối hả, thể hiện bước đi của thời gian.
• Đó cũng chính là tâm trạng rối bời, vừa lo âu vừa buồn bã của con người ý thức được sự chày trời của thời gian, đời người.
• Từ “trơ”:
• Nghĩa là phơi ra, bày ra, kết hợp “cái hồng nhan”, “với nước non” thể hiện sự dãi dầu sương gió → Sự tủi hổ, bẽ bàng.
• Thủ pháp đối: “cái hồng nhan” >< “nước non” gợi cảm giác cô đơn, trống vắng.
• Thủ pháp đảo: từ “trơ” đứng đầu câu + nhịp điệu thơ 1/3/3 → Nhấn mạnh sự tủi hổ, bẽ bàng.
• Từ “trơ” không chỉ thể hiện sự bẽ bàng, tủi hổ mà còn thể hiện sự kiên cường, bền bỉ, thách thức.
• Từ “hồng nhan” đặt bên cạnh từ “cái” → Sự rẻ rúng, mỉa mai.

Nhận xét

Hai câu thơ đã thể hiện một cách trọn vẹn nỗi đau đớn, xót xa, cay đắng của nhà thơ trước tình cảnh của chính mình.

2. Hai câu thực

Chén rượu hương đưa say lại tỉnh,

Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn.

Phân tích từ ngữ, hình ảnh thể hiện tâm trạng người phụ nữ qua hai câu thực?

• Cụm từ “say lại tỉnh” gợi lên vòng tình duyên quẩn quanh, tình duyên đã trở thành trò đùa của con tạo, càng say càng tỉnh, càng cảm nhận nỗi đau thân phận.
• Hình ảnh “vầng trăng”:
• “bóng xế”: trăng đang tàn.
• “khuyết chưa tròn”: chưa trọn vẹn.
• Tuổi xuân đã trôi qua mà tình duyên không trọn vẹn.
• Nghệ thuật: phép đối.
• Xót xa, cay đắng cho duyên phận dang dở, lỡ làng.

3. Hai câu luận

Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám,

Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn.

• Hình ảnh thiên nhiên, nghệ thuật sử dụng từ ngữ và nghệ thuật đối trong hai câu luận có gì độc đáo?
• Qua đó, thái độ của nhà thơ được thể hiện như thế nào?
• Thiên nhiên với những hình ảnh có phần dữ dội và thể hiện bằng những động từ mạnh “xiên ngang”, “đâm toạc”.
• Cảnh xuân được mô tả khác với các bài thơ viết về mùa xuân khác.
• Các hình ảnh “rêu từng đám”, “đá mấy hòn” với động từ “xiên ngang”, “đâm toạc” ngoài việc miêu tả cảnh vật còn mang nghĩa ẩn, chỉ các hình ảnh phồn thực quen thuộc trong thơ Hồ Xuân Hương.
• Nét độc đáo, mang phong cách Hồ Xuân Hương.