Giáo án và PPT Ngữ văn 10 kết nối Bài 6: Bình Ngô đại cáo (Đại cáo bình Ngô – Nguyễn Trãi)

VĂN BẢN 2: BÌNH NGÔ ĐẠI CÁO

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Em đã được học lịch sử và tìm hiểu về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn hãy cho cả lớp lắng nghe những hiểu biết của mình về cuộc khởi nghĩa.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về khái niệm và đặc điểm Cáo

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

+ Hãy trình bày khái niệm về thể loại Cáo

+ Cáo có đặc điểm gì?

+ Ý nghĩa nhan đề của tác phẩm?

Sản phẩm dự kiến:

1. Cáo

a. Khái niệm

Cáo là một thể loại văn bản có nguồn gốc từ Trung Quốc. Là thể loại văn bản hành chính nhà nước quân chủ thường được dùng cho các phát ngôn chính thức hệ trọng của Vua chúa hoặc thủ lĩnh nhằm tổng kết một công việc, trình bày chủ trương xã hội chính trị cho dân chúng biết.

b. Đặc điểm

+ Cáo thường được viết bằng thể loại văn xuôi, nhưng thường được viết bằng biền văn, thường có câu dài ngắn không bò gó. Mỗi cặp có hai vế  đối nhau.

+ Cáo là thể loại văn có tính hùng biện, do đó lời lẽ rất đanh thép, lí luận sắc bén kết cấu chặt chẽ và mạch lạc.

c. Ý nghĩa nhan đề

· Đại cáo: Tên thể loại – bài cáo lớn

· Bình: dẹp yên, bình định, ổn định

· Ngô: chỉ giặc Minh -> Sự khinh bỉ và lòng căm thù đối với giặc

=> Tuyên bố về sự nghiệp dẹp yên giặc Ngô bình định bờ cõi cho thiên hạ biết 

Nhiệm vụ 2: Đọc văn bản

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

+ Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm?

+ Bố cục bài cáo gồm mấy phần? nêu nội dung từng phần?

Sản phẩm dự kiến:

2. Đọc văn bản

- Năm 1427 cuộc kháng chiến chống giặc Minh giành thắng lợi, Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Lợi viết Bình ngô đại cáo. Tác phẩm được ban bố vào tháng Chạp năm Đinh Mùi  đầu năm 1428.

- Bố cục gồm 4 phần:

+ Phần 1: Từ đầu đến chứng cớ còn ghi: Nêu luận đề chính nghĩa

+ Phần 2: Tiếp đến ai bảo thần dân chịu được:Tố cáo, lên án tội ác của giặc Minh

+ Phần 3: Tiếp đến Cũng là chưa thấy xưa nay: Diễn biến của cuộc chiến kể từ luc mở đầu đến thắng lợi hoàn toàn. Nêu cao sức mạnh của tư tưởng nhân nghĩa và sức mạnh của yêu nước tinh thần sức mạnh của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

+ Phần 4: Còn lại: Tuyên bố chiến thắng, khẳng định sự nghiệp chính nghĩa. 

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết

Nhiệm vụ 1: Luận điểm chính nghĩa của Nguyễn Trãi

GV đưa ra câu hỏi:

+ Luận điểm chính nghĩa của Nguyễn Trãi được thể hiện thế nào trong tác phẩm?

+ Cách thể hiện luận điểm đó có gì đặc biệt?

Sản phẩm dự kiến:

1. Tìm hiểu luận điểm chính nghĩa

a. Tư tưởng nhân nghĩa

- Tư tưởng nhân nghĩa thể hiện qua việc:

+ Yên dân: Lo cho dân cuộc sống ấm no hạnh phúc

+ Trừ bạo: tiêu diệt kẻ bạo tàn

=> Lập luận vô cùng chặt chẽ và thuyết phục. Khẳng định lập trường chính nghĩa của cuộc kháng chiến chống quân Minh – Đây là cuộc chiến đấu vì nghĩa, vì dân. Ngay từ đầu bài cáo Nguyễn Trãi đã đề cập tới quyền sống của con người

b. Chân lý độc lập

- Có cơ sở chắc chắn từ thực tiễn của lịch sử: mang tính hiển nhiên và vốn có từ lâu đời. Thể hiện qua các từ ngữ “từ trước”, “đã lâu”, “chia”, “vốn xưng”, “cũng khá”…

- Các yếu tố căn bản xác định độc lập chủ quyền dân tộc, cương vực lãnh thổ, phong tục văn hiến, lịch sử, truyền thống, anh hùng hào kiệt….

- Cách thể hiện luận điểm:

+ Nhấn mạnh tính hiển nhiên vốn có

+ Sử dụng các biện pháp so sánh, sóng đôi Triệu, Đinh, Lý, Trần sóng đôi với Hán, Đường, Tống, Nguyên.

+ Giọng văn đĩnh đạc, trịnh trọng

=> Tư tưởng mới mẻ, sâu sắc thể hiện lòng yêu nước và lòng tự hào dân tộc.

Nhiệm vụ 2: Tội ác tày trời của kẻ thù

GV đưa ra câu hỏi:

+ Tác giả dùng từ ngữ hình ảnh nào để vạch trần tội ác của giặc Minh?

+ Những tội ác đó được thể hiện như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

2. Tố cáo tội ác tày trời của giặc Minh

a. Nội dung tố cáo:

- Vạch trần âm mưu của giặc Minh. Chúng mượn danh nghĩa Phù Trần diệt hồ để cướp nước ta

“Nhân họ Hồ chính sự phiền hà

Để trong nước lòng dân oán hận

Quân cuồng Minh thừa cơ gây họa”

=> Chúng đã xâm phạm lập trường dân tộc của chúng ta lấy danh nghĩa giúp nước ta nhưng thực chất là cướp nước.

- Chủ trương cai trị phản nhân nghĩa của giặc Minh

+ Chúng hủy hoại cuộc sống con người bằng hành động diệt chủng tàn sát người dân vô tội “Nướng dân đen”, “vùi con đỏ”...

+ Chúng tiến hành thuế khóa bóc lột nặng nề: “Nặng thuế khóa”,...

+ Chúng vơ vét cạn kiệt tài nguyên khoáng sản của dân ta:

“ Người bị bắt ép xuống biển dòng lưng mò ngọc, ngán thay cá mập, thuồng luồng

.............

Nhiễu nhân dân, bẫy hươu đen, nơi nơi cạm đặt”.

+Phá hoại môi trường sống:

“Tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ” 

+ Đày đọa, phu dịch, phá hoại nghề truyền thống

“Nay xây nhà, mai đắp đất, chân tay nào phục dịch cho vừa”

b. Nghệ thuật viết cáo:

- Dùng hình tượng để diễn tả tội ác của kẻ thù

“ Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn

Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”

=> Tội ác man rợ kiểu trung cổ của giặc Minh

- Nghệ thuật đối lập

Tình cảnh người dân vô tội và kẻ thù ác “Thằng há miệng, đứa nhe răng máu mỡ bấy no nê chưa chán”

=> Diễn tả sự điên cuồng khát màu của giặc Minh.

- Nghệ thuật phóng đại:

+ Trúc Nam sơn không ghi hết tội, nước Đông Hải không rửa sạch mùi…Lấy cái vô hạn (trúc Nam Sơn) để nói cái vô hạn (tội ác của giặc), dùng cái vô cùng ( nước Đông Hải) để nói cái vô cùng ( sự dơ bẩn của kẻ thù)

+ Câu hỏi tu từ : Lẽ nào….? -> Noori bật tội ác dã man của giặc

+ Giọng văn: Vừa xót thương vừa căm giận

=> Lời văn trong bài cáo đanh thép, thống thiết: khi uất hận sôi trào, khi cảm thương tha thiết, lúc muốn hét thật to, lúc nghẹn ngào tấm tức.

=> Đoạn cáo đã làm sống lại một thời kỳ đau thương, đen tối của dân tộc qua đó thể hiện sự căm phẫn ngút trời và nỗi đau giằng xé của tác giả

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Bình Ngô đại cáo của tác giả nào?

A. Tản Đà

B. Nguyễn Trung Ngạn

C. Nguyễn Trãi

D. Trương Hán Siêu

Câu 2: Tư tưởng xuyên suốt tác phẩm là gì?

A. Tư tưởng nhân văn.

B. Tư tưởng nhân nghĩa.

C. Tư tưởng nhân đạo.

D. Tư tưởng nhân dân.

Câu 3: “Chủ quyền dân tộc” được thể hiện ở những phương diện cơ bản nào? 

A. Lãnh thổ, phong tục, chủ quyền.

B. Văn hiến, lãnh thổ, kinh tế.

C. Văn hiến, lãnh thổ, phong tục.

D. Lịch sử, lãnh thổ, phong tục.

Câu 4: Chi tiết nào sau đây KHÔNG PHẢI thể hiện tinh thần đồng cam cộng khổ của tướng sĩ?

A. Cố gắng khắc phục gian nan.

B. Đoàn kết cùng nhân dân dựng nhà, dựng ngọn cờ khởi nghĩa.

C. Nuôi mối thù trong lòng.

D. Các tướng sĩ cùng chung một lòng đánh giặc.

Câu 5: Hành động lật lọng, bội ước của kẻ thù sẽ dẫn đến kết cục như thế nào? 

A. Thất bại thảm hại.

B. Thất bại thảm hại, làm trò cười cho cả thiên hạ.

C. Làm trò cười cho thiên hạ.

D. Bị phát hiện.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Hãy viết 1 đoạn văn ngắn trình bày cảm nhận của em về ý nghĩa nhân đạo trong tác phẩm Bình Ngô đại cáo

Câu 2. Viết đoạn văn ngắn khoảng 150 chữ phân tích một yếu tố nghệ thuật đặc sắc trong tác phẩm Bình Ngô đại cáo