Giáo án và PPT Ngữ văn 10 kết nối Bài 7: Biện pháp chêm xen, biện pháp liệt kê

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

BIỆN PHÁP CHÊM XEN, BIỆN PHÁP LIỆT KÊ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Đọc câu văn sau và nhận biết biện pháp liệt kê trong câu.

“Con vẫn đinh ninh ghi khắc công ơn sinh thành dưỡng dục của gia tộc, ông bà, cha mẹ, tổ tiên, con như thấy từ trong tâm linh, huyết mạch sự sinh sôi nẩy nở, phúc thọ an khang của cháu con đời đời nối tiếp trong cộng đồng dân tộc yêu thương.”

          ( Mùa lá rụng trong vườn – Ma Văn Kháng)

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Lý thuyết

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

• Biện pháp chêm xen là gì? Dấu hiệu nhận biết biện pháp chêm xen là gì?
• Biện pháp liệt kê là gì? Dấu hiệu nhận biết biện pháp liệt kê là gì?

Sản phẩm dự kiến:

BIỆN PHÁP CHÊM XEN

- Là biện pháp khi tác giả xen thêm một thành phần biệt lập ngay sau bộ phận thể hiện thông tin chính trong câu để bổ xung ý nghĩa hoặc gia tăng tính hình tượng, sắc thái biểu cảm cho câu.

- Bộ phận chêm xen thường được tách biệt bằng các dấu phẩy, dấu gạch ngang, dấu ngoặc đơn.

Ví dụ:

Cô bé nhà bên (có ai ngờ)

Cũng vào du kích.

Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích

Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi!)

(Giang Nam)

BIỆN PHÁP LIỆT KÊ

- Là biện pháp tu từ mà người nói, người viết kể ra nhiều sự vật, sự việc, hoạt động, tính chất, trạng thái,... trong cùng một câu, một đoạn để tạo nên ấn tượng mạnh, hiệu quả cao trong miêu tả, kể chuyện hoặc biểu lộ tình cảm, cảm xúc.

- Phép liệt kê được dùng trong cả văn xuôi và văn vần.

Ví dụ: “Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy” (Hồ Chí Minh)

Hoạt động 2: Gợi ý giải bài tập trong SGK

Nhiệm vụ 1: Bài tập 1 ( SHS – trang 59)

Phân tích tác dụng của biện pháp chêm xen được sử dụng trong các câu văn:

a. Thanh rút khăn lau mồ hôi trên trán – bên ngoài trời nắng gắt – rồi thong thả đi bên  bờ tường hoa thấp chạy thẳng đến đầu nhà ( Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)

b. Gạch mát và phủ rêu khiến Thanh nhớ lại hai bàn chân xinh xắn của Nga, ngày nào, đi trên đó ( Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)

c. Tuy nhiên, ông thường xuyên bị thanh tra Gia-ve ( người luôn ngờ vực  về nhân thân của ông rình mò, theo dõi). ( Phần tóm tắt tác phẩm Những người khốn khổ).

Sản phẩm dự kiến:

a. Bên ngoài trời nắng gắt  là thành phần chêm xen của câu. Thành phần này giải thích vì sao “Thanh rút khăn lau mồ hôi trên trán”

b. “Ngày nào” là thành phần chêm xen trong câu – một cụm từ chỉ thời gian quá khứ. Nhờ thành phần này hành động “nhớ lại” của Thanh trở nên hợp lí và hình ảnh “hai bàn chân xinh xắn của Nga đi trên đó”  sống động hơn trong kí ức của Thanh.

c. Thành phần chêm xen được đặt trong ngoặc đơn, nhằm giải thích rõ hơn bản chất con người công cụ của Gia – ve cũng như thái độ của Gia-ve đối với Giăng van – giăng. Nhờ việc đó giải thích đó, mọi hành động quyết liệt lạnh lùng của Gia- ve khi đối mặt với   Giăng van-giăng trở nên dễ hiểu hơn.

Nhiệm vụ 2: Bài tập 2 (SGK – trang 62)

Sản phẩm dự kiến:

 + Nhân vật Giăng van-giăng – trong tác phẩm Người cầm quyền khôi phục uy quyền – gợi cho người đọc rất nhiều suy ngẫm.

+ Thanh – chàng trai xa quê – đã có những rung cảm thật đẹp trong lòng về thăm quê này.

+ Gia- ve ( gã thanh tra luôn rình rập và theo dõi Giăng van –giăng) là một kẻ vô cùng độc ác.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Đâu là định nghĩa ĐÚNG về phép chêm xen?

A. Là chêm vào câu một cụm từ có tác dụng bộc lộ cảm xúc cho câu. 

B. Là chêm vào câu một cụm từ không trực tiếp có quan hệ đến quan hệ ngữ pháp trong câu, nhưng có tác dụng rõ rệt để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc. 

C. Là chêm vào câu một loại dấu câu có tác dụng rõ rệt để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc. 

D. Là chêm vào câu một trạng ngữ có tác dụng rõ rệt để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc. 

Câu 2: Tác dụng của phép chêm xen là?

A. Nêu lên đề tài được nói đến trong câu

B. Thể hiện cảm xúc người viết

C. Giải thích rõ nghĩa cho thành phần câu

D. Đáp án B và C

Câu 3: Dấu hiệu nhận biết biện pháp chêm xen là gì?

A. Thường kết thúc bằng dấu cảm thán

B. Thường có từ "như" trong cụm từ

C. Thường đi kèm dấu ngoặc đơn, dấu phẩy, gạch ngang

D. Tất cả các phương án trên

Câu 4: Liệt kê là gì?

A. Là việc kể ra hàng loạt những sự vật, sự việc quan sát được trong thực tế.

B. Là việc sắp xếp các từ, cụm từ không theo một trình tự nào nhằm diễn tả sự phong phú của đời sống tư tưởng, tình cảm

C. Là sự sắp xếp nối tiếp các từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả được đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng, tình cảm

D. Là sự xen kẽ các từ hay cụm từ nhằm thể hiện ý đồ của người viết hoặc người nói.

Câu 5: Phép liệt kê có tác dụng gì?

A. Diễn tả sự phức tạp, rắc rối của các sự vật, hiện tượng

B. Diễn tả sự giống nhau của các sự vật, hiện tượng

C. Diễn tả sự tương phản của các sự vật, hiện tượng

D. Diễn tả đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của sự vật, hiện tượng.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Hãy viết một đoạn văn (khoảng 5 - 7 dòng) có sử dụng biện pháp tu từ chêm xen.

Câu 2. Sưu tầm các trường hợp vi phạm lỗi dùng từ hoặc trật tự từ trong một số văn bản báo chí. Phân tích lỗi sai và đưa ra phương án sửa chữa.