Giáo án và PPT Ngữ văn 9 chân trời bài 1: Thực hành tiếng Việt

BÀI 1: THƯƠNG NHỚ QUÊ HƯƠNG

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: BIỆN PHÁP TU TỪ CHƠI CHỮ, ĐIỆP THANH, ĐIỆP VẦN: ĐẶC ĐIỂM VÀ TÁC DỤNG

A. KHỞI ĐỘNG

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi Think – Pair - Share, theo dõi video ca nhạc Con cua đá (Phan Ngạn, Ngọc Cừ) và trả lời câu hỏi: Theo em, trong bài hát có câu hát nào đặc biệt, thú vị được lặp lại nhiều lần? Người viết có dụng ý gì ở câu hát đó?

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoàn thành Phiếu học tập về đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần.

Sản phẩm dự kiến:

Chơi chữ: 

- Là biện pháp tu từ sử dụng âm thanh, từ ngữ để tạo ra ý nghĩa bất ngờ, thú vị, làm tăng sức hấp dẫn cho tác phẩm.

- Một số cách chơi chữ thường gặp: 

+ Hiện tượng đồng âm.

+ Lối nói lái.

+ Lối tách từ.

+ Lối nói gần âm...

- Thường được sử dụng trong văn chương (thơ văn trào phúng) và cuộc sống hàng ngày.

- Điệp thanh: Là biện pháp tu từ lặp lại thanh điệu (thường là cùng thuộc thanh bằng hay thanh trắc. 

- Điệp vần: Là biện pháp tu từ lặp lại những âm tiết có phần vần giống nhau.

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP, THỰC HÀNH

Câu 1: Xác định những từ chứa thanh bằng trong câu thơ dưới đây:

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.

A. Mùa, em, nếp, xôi.

B. Mùa, em, thơm, xôi.

C. Mai, Châu, mùa, nếp.

D. Mai, thơm, nếp, xôi.

Câu 2: Đoạn thơ dưới đây sử dụng biện pháp tu từ điệp thanh gì?

Lam nhung ô! màu lưng chừng trời;
Xanh nhung ô!  Màu phơi nơi nơi.
Vàng phai nằm im ôm non gầy;
Chim yên neo mình ôm xương cây.

(Hoàng Hoa – Bích Khê)

A. Điệp thanh ngang.

B. Điệp thanh bằng.

C. Điệp thanh trắc.

D. Điệp cả thanh bằng lẫn thanh trắc.

Câu 3: Hai câu thơ dưới đây điệp vần gì?

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi.

(Tây Tiến – Quang Dũng)

A. Vần lưng.

B. Vần liền.

C. Vần lưng và vần chân.

D. Vần chân.

Câu 4: Đoạn thơ dưới đây sử dụng biện pháp tu từ điệp thanh gì?

Ô trời hôm nay sao mà xanh!
Ngọc trăng xây vàng trên muôn cành,
Nhung mây tê ngời sao kim cương,
Dạ lan tê ngời say men hương…

(Nghê thường – Bích Khê)

A. Điệp thanh ngang.

B. Điệp thanh trắc.

C. Điệp thanh bằng.

D. Điệp cả thanh bằng lẫn thanh trắc.

Câu 5: Cách chơi chữ nào được sử dụng trong hai câu thơ sau?

Anh Hươu đi chợ Đồng Nai

Bước qua bến Nghé, ngồi nhai thịt bò

A. Dùng từ đồng âm.

B. Dùng lối nói trại âm.

C. Dùng lối điệp âm.

D. Dùng từ trái nghĩa.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: B

Câu 2: B

Câu 3: D

Câu 4: C

Câu 5: B

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: 

Theo em sự hài hòa về âm thanh trong đoạn thơ dưới đây được tạo ra nhờ những yếu tố nào?

Rồi một hôm nào, tôi thấy tôi

Nhẹ nhàng như con chim cà lơi

Say đồng hương nắng vui ca hát

Trên chín tầng cao bát ngát trời…