Giáo án và PPT Ngữ văn 9 chân trời bài 1: Quê hương (Tế Hanh)

BÀI 1.1. VĂN BẢN QUÊ HƯƠNG

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Em hãy chia sẻ một vài kỉ niệm gắn bó với quê hương và nêu tình cảm của mình với nơi đó.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. GIỚI THIỆU BÀI HỌC

GV đặt câu hỏi yêu cầu học sinh trao đổi thảo luận: Chủ đề Thương nhớ quê hương gồm những văn bản nào? Nêu tên và thể loại của các văn bản đọc chính và văn bản kết nối chủ điểm, đọc mở rộng.

Sản phẩm dự kiến:

- Chủ đề Thương nhớ quê hương bao gồm các văn bản thơ và tùy bút.

- Tên và thể loại của các VB đọc chính và VB đọc kết nối chủ điểm, đọc mở rộng theo thể loại:

II. TRI THỨC NGỮ VĂN

GV yêu cầu học sinh trao đổi tìm hiểu: Em hãy nêu một số đặc điểm của thể loại văn bản văn học và thơ.

Sản phẩm dự kiến:

III. TRẢI NGHIỆM CÙNG VĂN BẢN

Hoạt động 1. Đọc

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh thực hiện: Để đọc tác phẩm thơ về chủ đề Thương nhớ quê hương em cần lưu ý những gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Cách đọc: đọc với giọng diễn cảm, nhẹ nhàng. Nhấn mạnh một số từ ngữ miêu tả, hình tượng hình thanh để gợi lên cho người đọc khung cảnh nơi làng biển, chất giọng bồi hồi để làm nổi bật lên nỗi niềm thương nhớ của tác giả dành cho quê hương của mình

- Câu hỏi trong hộp chỉ dẫn:

Hoạt động 2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh trả lời:

• Hãy đọc và nêu những nét nổi bật về cuộc đời – sự nghiệp của Tế Hanh? Kể tên một số tác phẩm tiêu biểu của ông?

• Nêu vị trí, hoàn cảnh ra đời của bài thơ “Quê hương”?

Sản phẩm dự kiến:

1. Tác giả

- Tế Hanh (1921 – 2009), tên khai sinh là Trần Tế Hanh.

- Quê ở xã Bình Dương, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi.

- Ông có mặt trong phong trào thơ Mới ở chặng cuối với những bài thơ mang nỗi buồn và tình yêu quê hương.

- Phong cách sáng tác: thơ ông chân thực với cách diễn đạt bằng ngôn ngữ giản dị, tự nhiên và rất giàu hình ảnh.

- Tác phẩm chính: các tập thơ Hoa niên (1945), Gửi miền Bắc (1955), Tiếng sóng (1960), Hai nửa yêu thương (1963)…

b. Tác phẩm

- Bài thơ Quê hương viết năm 1939, khi Tế Hanh đang học tại Huế trong nỗi nhớ quê hương - một làng chài ven biển tha thiết.

- Bài thơ được rút trong tập Nghẹn ngào (1939) và sau đó được in trong tập Hoa niên (1945).

IV. SUY NGẪM VÀ PHẢN HỒI

Hoạt động 1. Nhận biết và phân tích được nét độc đáo về hình thức của bài thơ thể hiện qua bố cục, kết cấu, ngôn ngữ, biện pháp tu từ trong bài thơ Quê hương.

GV đặt câu hỏi yêu cầu học sinh thảo luận: 

• Bức tranh làng quê miền biển được miêu tả như thế nào?

• Những từ ngữ nào trong tác phẩm thể hiện hình ảnh của dân chài và cuộc sống làng chài trong bài thơ?

• Khái quát lại những điểm nổi bật trong cảnh lao động của người dân làng chài?

• Cảnh dân làng đón thuyền trở về trong không khí vui mừng náo nhiệt, hạnh phúc trước những thành quả đạt được thể hiện điều gì?

• So sánh hai cảnh bắt cá trên biển với cảnh con thuyền trở về sau 1 ngày lênh đênh trên biển? Nêu nhận xét?

• Hương vị đặc trưng của quê hương miền biển được miêu tả sống động như thế nào?

• Dáng hình của quê hương với đặc điểm địa hình đặc biệt trong bài gợi cho em suy nghĩ gì?

• Nêu mạch cảm xúc và cảm hứng chủ đạo của bài thơ?

• Nêu nỗi lòng của nhà thơ với quê hương?

Sản phẩm dự kiến:

a. Hình ảnh dân chài và cuộc sống làng chài:

- Hình ảnh dân chài: phăng mái chèo, làn da ngăm rám nắng cả thân hình nồng thở vị xa xăm, tấp nập đón ghe về…

- Hình ảnh cánh buồm: giương to như mảnh hồn làng/ rướn thân trắng.

- Hình ảnh những con cá: thân bạc trắng.

- Hình ảnh con thuyền: hăng như con tuấn mã.

b. Chủ đề bài thơ:

- Hình ảnh quê hương qua bức tranh sinh hoạt làng chài vùng biển trong nỗi nhớ của tác giả. 

- Chủ đề này được thể hiện qua các hình thức nghệ thuật như:  giọng điệu trìu mến, thiết tha, bố cục bài thơ, mạch cảm xúc, các biện pháp nhân hoá, so sánh, nghệ thuật sáng tạo hình ảnh,..

c. Hiệu quả nghệ thuật của một số biện pháp tu từ trong các câu thơ:

Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng

Rướn thân trắng bao lao thâu góp gió…

+ Biện pháp tư từ so sánh: dùng cái cụ thể (cánh buồm) để chỉ cái trừu tượng (mảnh hồn).

+ Tác dụng: làm cho hình ảnh cánh buồm quen thuộc trở nên thiêng liêng, thơ mộng đồng thòi gọi tả sự hiên ngang, mạnh mẽ của người dân miền biển, hoà mình vào thiên nhiên, đương đầu với thử thách.

Dân chài lưới, làn da ngăm rám nắng,

Cả thân hình nồng thở vị xa xăm;

Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm

Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ.

+ Biện pháp tu từ nhân hóa: Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm/ Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ.

+ Tác dụng: gợi tả cảm giác yên bình, trầm tư sau những ngày sóng gió trên biển.

d. Cách gieo vần, cách ngắt nhịp trong bài thơ:

- Cách gieo vần:

+ Vần chân, liền (giang/ làng, sông/ hồng, trắng/ nắng, xăm/ năm).

+ Vần cách đồng thời là vần thông (vôi/ khơi).

- Cách ngắt nhịp: 3/5 kết hợp với 3/2/3, 4/4 tạo nên nhịp điệu uyển chuyển cho bài thơ.

=> Thể hiện tình cảm quê hương trong sáng, tha thiết của nhà thơ.

e. Mạch cảm xúc và cảm hứng chủ đạo của bài thơ:

- Mạch cảm xúc:

+ Khổ 1,2,3: Cảm xúc tự hào về quê hương được thể hiện gián tiếp qua những hình ảnh gợi tả sống động vẻ đẹp lao động của dân chài, cuộc sống làng chài.

+ Khổ 4: cảm xúc nhớ thương quê hương da diết từ màu sắc (màu nước xanh, cá bạc, cánh buồm vôi) đến mùi vị nồng mặn của biển cả.

- Cảm hứng chủ đạo: cảm hứng ca ngợi cuộc sống lao động lạc quan, khoẻ khoắn của người dân chài và thể hiện tình yêu quê hương thiết tha, sâu lắng của tác giả.

Hoạt động 2. Tìm hiểu yếu tố miêu tả và biểu cảm trong bài thơ Quê hương

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Em hãy chỉ ra và nêu tác dụng của yếu tố miêu tả và biểu cảm được sử dụng trong bài thơ Quê hương.

Sản phẩm dự kiến:

Hoạt động 3. Tìm hiểu nét đặc sắc của kết cấu trong bài thơ Quê hương

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Bài thơ Quê hương có kết cấu như thế nào? Nêu những nét đặc sắc của kết cấu trong bài thơ Quê hương.

Sản phẩm dự kiến:

Hoạt động 4. Tổng kết

GV đặt câu hỏi tổng kết nội dung và nghệ thuật: Em hãy nhận xét và nêu giá trị nội dung, nghệ thuật của bài thơ.

Sản phẩm dự kiến:

a. Nội dung

- Vẻ đẹp tươi sáng, khỏe khoắn của cảnh và người lao động trong cuộc sống làng chài.

- Tình yêu quê hương trong sáng, đằm thắm, niềm tự hào, gắn bó với quê hương của nhà thơ Tế Hanh.

b. Nghệ thuật

- Giọng thơ mộc mạc, giản dị, ngôn ngữ giàu giá trị biểu cảm.

- Hình ảnh so sánh giàu hình ảnh, có giá trị biểu cảm cao.

- Phép ẩn dụ, phép nhân hóa, đảo trật tự từ trong câu…

- Hàng loạt động từ mạnh, tính từ, phép liệt kê.

- Sử dụng phương pháp biểu đạt tự sự đan xen miêu tả và biểu cảm.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Nhận định nào dưới đây nói đúng nhất tình cảm của Tế Hanh đối với cảnh vật, cuộc sống và con người của quê hương ông?

1. Yêu thương, trân trọng, tự hào và gắn bó sâu sắc với cảnh vật, cuộc sống và con người của quê hương.

2. Nhớ về quê hương với những kỉ niệm buồn bã và đau xót, thương cảm.

3. Gắn bó và bảo vệ cảnh vật, cuộc sống và con người của quê hương ông.

4. Nỗi niềm khát vọng của người con xa xứ

Câu 2: Câu thơ nào miêu tả cụ thể những nét đặc trưng của "dân chài lưới"

1. Khi trời trong gió nhẹ nắng mai hồng/ Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá.

2. Ngày hôm sau ồn ào trên bến đỗ/ Khắp dân làng tấp nập đón ghe về

3. Dân chài lưới nước da ngăm rám nắng/ Cả thân hình nồng thở vị xa xăm

4. Làng tôi vốn làm nghề chài lưới/ Nước bao vây cách biển nửa ngày sông.

Câu 3: Trong hai câu thơ Quê hương, đoạn thứ hai (từ câu 3 đến câu 8) nói đến cảnh gì?

1. Cảnh đoàn thuyền ra khơi.

2. Cảnh đánh cá ngoài khơi.

3. Cảnh đón thuyền cá về bến.

4. Cảnh đợi chờ thuyền cá của người dân làng chài.

Câu 4: Đâu không phải là giá trị nghệ thuật của bài thơ "Quê hương"?

1. Ngôn ngữ bình dị mà gợi cảm, giọng thơ khỏe khoắn hào hùng

2. Hình ảnh thơ phong phú, giàu ý nghĩa

3. Nghệ thuật ước lệ đặc sắc

4. Sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật: so sánh, điệp từ,…

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Câu 1: Qua bài thơ, em hãy nhận xét hình tượng những người ngư dân đậm phong vị biển cả được miêu tả?

Câu 2: Em ấn tượng điểm nào của bài thơ (nội dung, nghệ thuật,…)? Bài thơ khơi gợi cho em tình cảm, cảm xúc gì?