Câu hỏi tự luận ngữ văn 10 cánh diều Bài 5: Thực hành Tiếng Việt

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

NHẬN BIẾT

Câu 1: Nêu định nghĩa về biện pháp nghệ thuật liệt kê và cho ví dụ?

Trả lời:

Liệt kê là sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả được đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay tư tưởng, tình cảm.

Ví dụ: Nền văn học của Việt Nam có rất nhiều tác phẩm có giá trị về con người trong xã hội cũ như là: Chí Phèo, Tắt đèn, Lão Hạc, Chuyện người con gái Nam Xương,..

Câu 2: Dấu hiệu để nhận biết biện pháp liệt kê ?

Trả lời:

Phép liệt kê có thể tìm thấy trong các văn bản, tác phẩm khác nhau. Đặc điểm phân biệt là sự hiện diện của nhiều từ hoặc cụm từ giống nhau trong một hàng, thường được tách bằng dấu phẩy "," hoặc dấu chấm phẩy ";" .

Câu 3: Có các kiểu liệt kê nào ?

Trả lời:

*Dựa trên cấu tạo mà phép liệt kê được chia thành hai loại:

-  - Phép liệt kê theo cặp

Liệt kê theo cặp là phép liệt kê với các cặp đi liền với nhau, chúng được kết nối bằng các từ như : và, cùng, với ,...

-  - Phép liệt kê không theo cặp

Liệt kê không theo cặp chính là kiểu liệt kê hàng loạt gồm các sự vật, hiện tượng có điểm chung với nhau.

* Dựa trên ý nghĩa thì phép liệt kê được chia thành hai loại sau:

-  - Phép liệt kê tăng tiến

Liệt kê tăng tiến là kiểu liệt kê theo trình tự nhất định. Chẳng hạn như liệt kê từ nhỏ đến lớn, từ thấp đến cao, từ gần đến xa.

-  - Phép liệt kê không tăng tiến

Liệt kê không tăng tiến là việc liệt kê các thành phần sở hữu mối qun hệ bình đẳng. Khi ta đảo vị trí các thành phần sẽ không ảnh hưởng đến nội dung mà ta muốn truyền tải.

Câu 4: Tác dụng của biện pháp liệt kê khi sử dụng trong câu ?

Trả lời:

-  - Phép liệt kê được sử dụng để làm cho các diễn đạt hiệu quả hơn, dễ diễn đạt, ngắn gọn và dễ hiểu hơn. 

-  - Các phép liệt kê thường được sử dụng để nhấn mạnh ý, chứng minh cho nhận định của tác giả. Trong văn học, liệt kê được sử dụng như một phép tu từ có tác dụng tăng tính biểu cảm cho đoạn thơ, đoạn văn.

THÔNG HIỂU

Câu 5: Câu thơ dưới đây sử dụng biện pháp tu từ nào ?

Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập,

Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương.

Trả lời:

 - Hai câu in đậm dưới đây áp dụng biện pháp tu từ liệt kê.

 - Tên các triều đại Việt Nam, Trung Hoa được sắp xếp theo thứ tự thời gian từ xa nhất tính đến thời điểm bây giờ.

Câu 6: Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng trong đoạn văn dưới đây:

“Nguyễn Trãi là người chân đạp đất Việt Nam, đầu đội trời Việt Nam, tâm hồn lộng gió của thời đại lúc bấy giờ, thông cảm sâu xa với nỗi lòng người dân lúc bấy giờ, suốt đời tận tụy cho một lí tưởng cao quý. Nguyễn Trãi là khí phách của dân tộc, là tinh hoa của dân tộc.” (Phạm Văn Đồng)

Trả lời:

 Nguyễn Trãi là người chân đạp đất Việt Nam, đầu đội trời Việt Nam, tâm hồn lộng gió của thời đại lúc bấy giờ.

=> Có thể sắp xếp khác: Nguyễn Trãi là người đầu đội trời Việt Nam, chân đạp đất Việt Nam, tâm hồn lộng gió của thời đại lúc bấy giờ.

Câu 7: Tìm 1 câu có chứa biện pháp tu từ liệt kê trong văn bản : Nguyễn Trãi - cuộc đời và sự nghiệp và tác dụng của biện pháp tư từ ?

Trả lời:

-  - Kỉ niệm Nguyễn Trãi là nhớ Nguyễn Trãi, nhắc Nguyễn Trãi, làm quen với Nguyễn Trãi hơn nữa: người làm chính trị, người làm quân sự, người nghiên cứu lịch sử nước nhà, người làm văn, làm thơ đều nên hiểu biết, học hỏi Nguyễn Trãi hơn nữa. (Phạm Văn Đồng).

. ...người làm chính trị, người làm quân sự, người nghiên cứu lịch sử nước nhà, người làm văn, làm thơ đều nên hiểu biết, học hỏi Nguyễn Trãi hơn nữa.

=> Có thể sắp xếp khác: người làm chính trị, người làm quân sự, người làm văn, làm thơ, người nghiên cứu lịch sử nước nhà đều nên hiểu biết, học hỏi Nguyễn Trãi hơn nữa.

Câu 8: Cho đoạn văn sau và phân tích nghệ thuật được sử dụng dưới đây:

“Muốn biến hoài bão đó thành hiện thực thì trong hành trang của chúng ta càng cần đến tính cần cù, lòng hiếu học, trí thông minh.” (Vũ Khoan).

Trả lời:

Biện pháp tu từ liệt kê: ...trong hành trang của chúng ta càng cần đến tính cần cù, lòng hiếu học, trí thông minh. 

=> Có thể sắp xếp khác: trí thông minh, tính cần cù và lòng hiếu học.

VẬN DỤNG

Câu 9: Sử dụng phép liệt kê để đặt câu miêu tả cảnh sinh hoạt trên sân trường trong giờ ra chơi ?

Trả lời:

Trên sân trường, học sinh đang chơi bóng đá, nhảy dây, đùa giỡn vui vẻ và hòa mình vào niềm vui sôi động của giờ ra chơi.

Câu 10 Tìm phép liệt kê trong các đoạn trích sau: " Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước."- Hồ Chí Minh

Trả lời:

Biện pháp tu từ liệt kê : mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước.

=> Tác dụng: biện pháp liệt kê theo trật tự nguyên nhân và kết quả. Khẳng định tấm lòng yêu nước của dân tộc ta và cái kết cục cho những kẻ cướp nước và bán nước.

Câu 11: Tìm phép liệt kê  và nêu tác dụng trong các đoạn trích sau:

" Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng

Em đã sống lại rồi, em đã sống!

Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung

Không giết được em, người con gái anh hùng" - Tố Hữu

Trả lời:

Phép liệt kê : Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa lung

=> Đây là biện pháp liệt kê ngang bằng . Phản ảnh những hình thức tra tấn và bạo lực của quan thù đế cho người con gái anh hùng. Khẳng định ý chí kiên cường, bất khuất của người anh hùng Việt Nam dù có chịu bao nhiêu đau đớn nhưng vẫn một lòng vì nước quên mình.

Câu 12. Xét về cấu tạo, các phép liệt kê dưới đây có gì khác nhau?

a) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập. 

b) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vừng quyền tự do, độc lập ấy.(Hồ Chí Minh)

Trả lời:

Cả hai phép liệt kê đều sử dụng dấu phẩy để liệt kê các thành phần. Tuy nhiên, phép liệt kê trong câu a sử dụng dấu phẩy để liệt kê các thành phần, trong khi đó phép liệt kê trong câu b sử dụng dấu phẩy, và có sử dụng từ nối "và"  để liệt kê các thành phần. Điều này giúp câu b tạo ra sự nhấn mạnh và sự rõ ràng hơn trong cấu trúc câu.

Câu 13. Thử đảo thứ tự các bộ phận trong những phép liệt kê dưới đây rồi rút ra kết luận: Xét về ý nghĩa, các phép liệt kê ấy có gì khác nhau

a) Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chuc loại khác nhau, nhưng cùng chung một mầm non măng mọc thẳng.( Thép Mới) 

b) Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam và của cả dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và của cả tập thể lớn là dân tộc, quốc gia. ( Pham Văn Đồng) 

Trả lời:

a) Mầm non măng mọc thẳng, tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chuc loại khác nhau, nhưng cùng chung.

b) Phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam và của cả dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và của cả tập thể lớn là dân tộc, quốc gia, tiếng Việt của chúng ta.

=> Sau khi đảo thứ tự các bộ phận, chúng ta có thể thấy rằng ý nghĩa của các phép liệt kê không thay đổi. Tuy nhiên, thứ tự của các bộ phận có thể ảnh hưởng đến cấu trúc và ý nghĩa của câu.

Câu 14. Hãy đặt câu có sử dụng biện pháp liệt kê để:

a) Nói lên những cảm xúc của em về hình tượng người cách mạng Phan Bội Châu trong truyện ngắn Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu.

b) Đồng chí Chính Hữu là bài ca về tình đồng chí, đồng đội với tinh thần cùng cảnh ngộ, ý chí, lý tưởng chiến đấu.

c) Bằng tinh thần sục sôi, ý chí chiến đấu và lòng yêu nước nồng nàn, các chiến sĩ đã chiến đấu vì nền độc lập nước nhà.

Trả lời:

a) Trong truyện ngắn Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu, hình tượng người cách mạng Phan Bội Châu được mô tả qua sự kiên định, quyết tâm và lòng yêu nước sâu sắc.

b) Đồng chí Chính Hữu là bài ca về tình đồng chí, đồng đội, với tinh thần cùng cảnh ngộ, ý chí, và lý tưởng chiến đấu được thể hiện rất rõ ràng.

c) Bằng tinh thần sục sôi, ý chí chiến đấu và lòng yêu nước nồng nàn, các chiến sĩ đã chiến đấu vì nền độc lập nước nhà, tạo nên một bức tranh hùng vĩ của tinh thần yêu nước và sự hy sinh không tiếc của họ.

VẬN DỤNG CAO

Câu 15: Viết một đoạn văn thuyết minh về tác gia Nguyễn Trãi , trong đó có sử dụng biện pháp liệt kê ?

Trả lời:

Nguyễn Trãi (1380-1442), hiệu là Ức Trai, con của Nguyễn Phi Khanh, quê gốc ở xã Chi Ngại, huyện Chí Linh, Hải Dương, sau dời đến làng Nhị Khê, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây cũ. Ông là một nhà văn hóa, chính trị, và nhà thơ  của nền văn minh Việt Nam. .Năm 1407, giặc Minh xâm lược nước ta, cha con Hồ Quý Li bị bắt, Nguyễn Phi Khanh cũng bị bắt. Nguyễn Trãi định đi theo cha để tỏ lòng trung nước, hiếu phụ nhưng Nguyễn Phi Khanh khuyên con trở về tìm cách rửa nhục cho nước, trả thù cho cha. Sau đó, Nguyễn Trãi tìm đường giúp Lê Lợi khởi nghĩa. Trong quá trình kháng chiến chống quân Minh, Nguyễn Trãi trở thành người quân mưu cho Lê Lợi, thay mặt Lê Lợi giao dịch, trở thành vị quân sư xuất sắc. Nguyễn Trãi nổi tiếng với tác phẩm "Bình Ngô đại cáo" - một tác phẩm văn xuôi lịch sử nổi tiếng của Việt Nam, nơi ông đã liệt kê một loạt các lỗi lầm của triều Ngô và đề xuất phương pháp cứu nước. Ngoài ra, ông còn viết nhiều bài thơ, như "Truyện Kiều" - một trong những tác phẩm văn học lớn của dân tộc. Không chỉ là một nhà văn, Nguyễn Trãi còn là một triết gia, ông đã để lại nhiều tác phẩm triết học có giá trị lâu dài, đặc biệt là về đạo lý và nhân văn. Đó chính là lý do tại sao tác phẩm của ông vẫn được truyền bá và tôn vinh đến ngày nay. Ông là bậc đại anh hùng dân tộc, là nhân vật toàn tài số một của lịch sử Việt Nam trong thời đại phong kiến. Nguyễn Trãi vừa là nhà chính trị, quân sự, vừa là nhà ngoại giao, vừa là một nghệ sĩ lớn, một nhà văn hóa kiệt xuất của dân tộc. Năm 1962, nước ta đã tổ chức 520 năm ngày mất của Nguyễn Trãi. Năm 1980, Việt Nam cùng hiệp hội UNESCO kỉ niệm 600 năm ngày sinh của ông. Nguyễn Trãi là người Việt Nam đầu tiên được ghi vào danh sách những danh nhân thế giới.