Giáo án gộp Ngữ văn 10 cánh diều kì I

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả, tác phẩm

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS Dựa vào phần chuẩn bị ở nhà, lên trình bày:

+ Nhóm 1: Phần tìm hiểu về tiểu sử nhà thơ.

 + Nhóm 2: Tìm hiểu về sự nghiệp sáng tác của nhà thơ. Trình bày hoàn cảnh ra đời bài thơ Thu điếu.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc bài, chú ý thực hiện những yêu cầu của GV.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 2 HS trình bày trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ, chốt kiến thức.

- GV bổ sung: Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh đất nước đã mất rơi vào tay thực dân Pháp, các cuộc khởi nghĩa chống Pháp bị đàn áp dã man, triều đình và nhiều quan lại trở nên phản động. Nguyễn Khuyến được mời làm Tổng đốc nhưng ông từ chối, vì làm chức quan này khi đó là làm tay sai cho giặc. Ông xin từ quan về quê ở ẩn nhưng trong lòng luôn nghĩ đến vận nước, đến nhân dân.

Nhiệm vụ 2: Đọc văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV gọi 2-3 HS đọc bài thơ, lưu ý thể hiện rõ tâm trạng của nhân vật trữ tình.

- GV hướng dẫn HS tìm hiểu các từ khó trong phần chú thích.

- GV đặt câu hỏi:

+ Xác định thể loại, bố cục bài thơ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc bài và trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 2 HS trình bày trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe, nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ, chốt kiến thức.

II. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Tác giả Nguyễn Khuyến(1835- 1909) hiệu là Quế Sơn, lúc nhỏ tên là Thắng sau đổi thành Nguyễn Khuyến

- Quê quán: Làng Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam

- Hoàn cảnh xuất thân: Trong một gia đình nhà nho nghèo, có truyền thống khoa bảng ảnh hưởng đến Nguyễn Khuyến

- Bản thân: Thông minh, chăm chỉ, đỗ đạt cao (Đỗ đầu cả 3 kì thi Hương, Hội, Đình -> Tam nguyên Yên Đổ)

- Cuộc đời làm quan hơn 10 năm không màng danh lợi, không hợp tác với kẻ thù sau đó về ở ẩn tại quê nhà

-> NK là người tài năng, có cốt cách thanh cao, có tấm lòng yêu nước thương dân, kiên quyết không hợp tác với kẻ thù.

2. Tác phẩm

- Câu cá mùa thu nằm trong chùm ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến gồm: Thu điếu, Thu ẩm, Thu vịnh.

- Được viết trong thời gian khi Nguyễn Khuyến về ở ẩn tại quê nhà.

3. Đọc văn bản

- Thể loại: Thất ngôn bát cú Đường luật.

- Bố cục: có hai cách chia

+ Cách 1: chia theo bố cục đề, thực, luận, kết

+ Cách 2: 

• Phần 1 (6 câu thơ đầu): Cảnh mùa thu ở vùng quê Bắc bộ

• Phần 2 (2 câu thơ cuối): Tình thu

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS đọc lại 6 câu thơ đầu và  trả lời:

+ Chủ thể trữ tình đã quan sát cảnh vật từ những góc độ nào?

+ Phân tích những hình ảnh và các từ ngữ trong bài thơ để thấy được nét đặc trưng của mùa thu ở đồng bằng nông thôn Bắc Bộ.

+ Em có nhận xét gì về không gian được khắc họa trong bài thơ?

+Liên hệ hoàn cảnh sáng tác bài thơ. không gian ấy có liên quan như thế nào đến cuộc sống, tâm trạng của nhà nho ẩn dật Nguyễn Khuyến 

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc theo nhóm, HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời HS đại diện các nhóm trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ, chốt kiến thức.

- GV bổ sung: Những đường nét, màu sắc... gợi lên trong tưởng tượng của người đọc khung cảnh của một buổi sớm thu yên bình trên một làng quê miền Bắc với bầu trời thu cao rộng, khoáng đạt, những ao chuôm trong vắt phản chiếu màu trời, màu lá, thôn xóm với những con đường nhỏ quanh co hun hút xanh màu tre trúc, gió thu dịu mát khẽ làm xao động mặt nước, thỉnh thoảng một vài chiếc lá rụng cắt ngang không gian... Trong bức tranh thu này mọi cảnh vật hiện ra đều rất đỗi bình dị, dân dã. Khung cảnh ấy vẫn thường hiển hiện vào mỗi độ thu về trên những làng quê và đi vào tâm thức của bao người, nhưng lần đầu tiên được Nguyễn Khuyến vẽ ra với nguyên cái thần thái tự nhiên của nó và khiến ta không khỏi ngỡ ngàng xúc động. Đó là một mùa thu trong trẻo, thuần khiết, mát lành.

Nhiệm vụ 3: Tìm hiểu bốn câu thơ cuối

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS theo dõi tiếp bài thơ và trả lời:

+ Bài thơ "Câu cá mùa thu " nói chuyện câu cá mà thực ra có phải là câu cá hay không? Vì sao?

+ Qua bài thơ Câu cá mùa thu, em hiểu gì về tình cảm, nỗi lòng của nhà thơ với thiên nhiên, đất nước?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS lắng nghe yêu cầu và thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV gọi HS trình bày trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe, nhận xét, góp ý, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ, chốt kiến thức  Ghi lên bảng.

- GV bổ sung: Nguyễn Khuyến đã từ chối một chức quan, về sống một đời ẩn dật, nhà thơ đã tìm về với làng quê, với người dân, với dân tộc để giữ mình trong sạch. Ông sống hòa mình với thiên nhiên ơ quê hương mình để mong muốn quên đi phần nào những buồn đau về thời cuộc, về số phận của đất nước.

Nhưng thân “nhàn” mà tâm không “nhàn”, con người ấy vẫn đau đáu một nỗi lòng lo âu trước vận mệnh đất nước đang chìm đắm trong ách thống trị của kẻ thù xâm lược. Vì vậy, ông luôn dằn vặt về trách nhiệm của mình đối với non sông. Ngồi câu cá trong một không gian thu yên tĩnh mà lòng ông vẫn hướng đến những tâm sự non nước, không hề để ý đến việc cá có cắn câu hay không.

II. Đọc hiểu văn bản

1. Cảnh mùa thu ở vùng quê Bắc Bộ

- Điểm nhìn:  

+ Cảnh vật được đón nhận từ gần đến cao rồi từ cao trở lại gần: điểm nhìn cảnh thu là chiếc thuyền câu , nhìn mặt ao, nhìn lên bầu trời, nhìn tới ngõ trúc rồi lại trở về với ao thu, với thuyền câu rồi lại quan sát mặt đất nhưng hướng tầm nhìn ra khỏi giới hạn của chiếc ao nhỏ - ra tận ngõ trúc…

Cảnh thu được quan sát một cách bao quát và chi tiết theo các chiều không gian, đem lại một bức tranh thu đa diện sắc màu.

- Từ điểm nhìn ấy, từ một khung ao hẹp, không gian mùa thu, cảnh sắc mùa thu mở ra nhiều hướng thật sinh động với những hình ảnh vừa cân đối, hài hòa.

- Mở ra một khung cảnh với những cảnh vật hết sức thanh sơ:

+ ao nhỏ trong veo

+ thuyền câu bé tẻo teo

+ sóng biếc gợn

+ lá vàng khẽ đưa

+ tầng mây lơ lửng

+ ngõ trúc quanh co

+ sắc xanh của trời hoà lẫn cùng sắc xanh của nước.

Nhận xét:

+ Hình ảnh đặc trưng của khí hậu nhiệt đới gió mùa vùng chiêm trũng.

+ Sử dụng nhiều từ ngữ chỉ màu sắc: màu trong, vàng, xanh biếc, xanh ngắt… cho thấy sự đa dạng màu sắc của thiên nhiên và sự chuyển mùa ở nông thôn đồng bằng BB.

=> Tất cả tạo nên một không gian xanh trong, dịu nhẹ, một chút sắc vàng của lá rụng trên cái nền xanh ấy khiến cảnh thu, hồn thu càng thêm phần sống động. 

- Cảnh sắc mùa thu đẹp nhưng đượm buồn

+ Không gian tĩnh lặng, phảng phất buồn: vắng teo, trong veo, khẽ đưa vèo,  hơi gợn tí, mây lơ lửng ,…

+ Đặc biệt câu thơ cuối tạo được một tiếng động duy nhất: “Cá đâu đớp động dưới chân bèo” -> không phá vỡ cái tĩnh lặng, mà ngược lại nó càng làm tăng sự yên ắng, tĩnh mịch của cảnh vật -> Thủ pháp lấy động tả tĩnh.

+  Cảnh sắc thu đẹp nhưng tĩnh lặng vắng bóng người, vắng cả âm thanh dù đó là sự chuyển động nhưng đó là sự chuyển động rất khẽ khàng và cả tiếng cá đớp mồi cũng không làm không gian xao động.

Không gian thanh khiết ấy phù hợp với tâm trạng muốn rời xa cõi đời trần tục, tìm đến chốn thanh cao của một nhân cách lớn.

2. Tình thu

- Nói chuyện câu cá nhưng thực ra là để đón nhận cảnh thu, trời thu vào cõi lòng:

+ Một tâm thế nhàn: Tựa gối ôm cần

+ Một sự chờ đợi: Lâu chẳng được.

+ Một cái chợt tỉnh mơ hồ: Cá đâu đớp động..

- Không gian thu tĩnh lặng như sự tĩnh lặng trong tâm hồn nhà thơ, khiến ta cảm nhận về một nỗi cô đơn, man mác buồn, uẩn khúc trong cõi lòng thi nhân.

Nguyễn khuyến có một tâm hồn hồn gắn bó với thiên nhiên đất nước, một tấm lòng yêu nước thầm kín mà sâu sắc.

III. Tổng kết

1. Nội dung:

- Bản lĩnh HXH được thể hiện qua tâm trạng đầy bi kịch: vừa buồn tủi, phẫn uất trước tình cảnh éo le, vừa cháy bỏng khao khát được sống hạnh phúc. 

2. Nghệ thuật:

 - Sử dụng từ ngữ độc đáo, sắc nhọn; tả cảnh sinh động; đưa ngôn ngữ đời thường vào thơ.

Câu

1

2

3

4

5

Đáp án

c

c

b

b

b