Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 2: Tự tình (bài 2 – Hồ Xuân Hương)

VĂN BẢN - TỰ TÌNH (BÀI 2)

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Em hãy kể tên các nhà thơ nữ trung đại Việt Nam mà em biết. Theo em, thơ của tác giả nữ trung đại nào là độc đáo nhất? Vì sao?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1. Thơ Nôm Đường luật

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Chữ Nôm là ngôn ngữ của đất nước nào? Thơ Nôm có đặc điểm gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Chữ Nôm là chữ của người Việt sáng tạo trên cơ sở chữ Hán để ghi âm và biểu đạt nghĩa tiếng Việt.

- Thơ Nôm Đường luật dù vẫn còn mang tính quy phạm của thể thơ Đường luật về niêm, luật, vần, đối,... nhưng cũng đã có những thay đổi về nhịp điệu câu thơ, tận dụng các phép đối, sử dụng nhiều từ ngữ và hình ảnh từ đời sống mang bản sắc dân tộc.

Hoạt động 2. Tác giả, tác phẩm

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Trình bày những hiểu biết của em về thi sĩ Hồ Xuân Hương và bài thơ Tự tình.

Sản phẩm dự kiến:

a. Tác giả

- Hồ Xuân Hương (chưa rõ năm sinh năm mất) quê ở Nghệ An nhưng sống chủ yếu ở Thăng Long

- Bà đi nhiều nơi và thân thiết với nhiều danh sĩ Cuộc đời, tình duyên của Hồ Xuân Hương nhiều éo le, ngang trái Được mệnh danh là "bà chúa thơ Nôm".

- Tác phẩm: tương truyền có khoảng trên dưới 40 bài thơ Nôm, còn có tập Lưu Hương Ký gồm có 24 bài thơ chữ Hán và 26 bài thơ chữ Nôm - Nội dung sáng tác: thường viết về người phụ nữ với tiếng nói cảm thương sâu sắc; khẳng định đề cao vẻ đẹp và khát vọng của họ.

- Phong cách nghệ thuật: trào phúng mà trữ tình đậm đà chất văn học dân gian từ đề tài, cảm hứng đến ngôn ngữ, hình tượng.

b. Tác phẩm

Xuất xứ: nằm trong chùm thơ "Tự tình" gồm 3 bài của Hồ Xuân Hương.

Hoạt động 3. Đọc văn bản

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Xác định thể loại, bố cục bài thơ. Tác phẩm là lời tâm sự của ai, về điều gì? Điều ấy có liên quan như thế nào đến nhan đề tự tình?

Sản phẩm dự kiến:

- Thể loại: Thất ngôn bát cú Đường luật.

- Chủ đề: Bài thơ bày tỏ nỗi lòng của tác giả trước duyên phận hẩm hiu của mình.

- Bố cục: 4 phần

+ Hai câu đề: Nỗi niềm buồn tủi, chán chường

+ Hai câu thực: Diễn tả rõ nét hơn tình cảnh lẻ loi và nỗi niềm buồn tủi

+ Hai câu luận: Nỗi niềm phẫn uất, sự phản kháng của tác giả

+ Hai câu kết: Quay trở lại với tâm trạng chán trường, buồn tủi

- Nhan đề: Bài thơ là lời tự tình của HXH, tức là nhà thơ viết về tâm sự của bản thân mình.

II. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1. Hai câu đề

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Em hãy cho biết trong 2 câu đầu tác giả đưa ra thời gian, không gian để nhấn mạnh tâm trạng gì của tác giả? Từ “trơ” gợi ra trong em suy nghĩ gì?

Sản phẩm dự kiến:

"Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn

Trơ cái hồng nhan với nước non."

- Thời gian: Đêm khuya  thời điểm nửa đêm về sáng, là khoảng thời gian con người đối diện với chính mình với những suy tư, trăn trở.

- Không gian: tĩnh mịch, vắng lộng, quạnh hiu vỏi âm thanh "văng vẳng" của tiếng "trống canh".

- Từ "dồn": Nhịp điệu gấp gáp, hối hả, thể hiện bước đi của thời gian => Đó cũng chính là tâm trạng rối bời, vừa lo âu vừa buồn bã của con người ý thức được sự chày trời của thời gian, đời người

- Từ "trơ":

+ Có nghĩa là phơi ra, bày ra + "cái hồng nhan"; "với nước non" thể hiện sự dãi dầu sương gió —> sự tủi hổ, bẽ bàng

+ Trơ trọi, lẻ bóng + thủ pháp đối: "cái hồng nhan" >< "nước non" cảm giác cô đơn trống vắng.

+ Thủ pháp đảo: từ "trơ" đứng đầu câu + nhịp điệu thơ 1/3/3  nhấn mạnh sự tủi hổ, bẽ bàng.

+ Từ “trơ" - trong văn cảnh câu thơ - không chỉ là bẽ bàng, tủi hổ mà còn thể hiện sự kiên cường, bền bỉ, thách thức.

- Từ "hồng nhan" đặt bên cạnh từ "cái"  sự rẻ rúng, mỉa mai.

….

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Hồ Xuân Hương được mệnh danh là:

A. Bà chúa thơ Nôm

B. Bà hoàng thơ tình

C. Hồng Hà nữ sĩ

D. Bạch Vân cư sĩ

Câu 2:  Hồ Xuân Hương sống vào khoảng thời gian nào?

A. nửa cuối thế kỉ XVII – nửa cuối thế kỉ XIX

B. nửa cuối thế kỉ XVIII – nửa cuối thế kỉ XIX

C. nửa cuối thế kỉ XVIII – nửa cuối thế kỉ XX

D. nửa cuối thế kỉ XVI – nửa cuối thế kỉ XIX

Câu 3: Bài thơ Tự tình (bài II) của Hồ Xuân Hương chủ yếu được viết với giọng điệu:

A. Hờn oán.

B. Buồn đau

C. Nhớ thương

D. Căm giận.

Câu 4: Đọc bài thơ “Tự tình II”, anh (chị) nhận thấy khát vọng gì của nữ sĩ Hồ Xuân Hương?

A. Khát vọng công danh, sự nghiệp

B. Khát vọng hạnh phúc lứa đôi

C. Khát vọng cuộc sống ấm no, hạnh phúc

D. Khát vọng sống, khát vọng tình duyên trọn vẹn, khát vọng hạnh phúc

Câu 5: Sự giống nhau trong tâm trạng của Hồ Xuân Hương thể hiện trong bài “Tự tình I” và “Tự tình II” là :

A. Sự căm thù chế độ phong kiến thối nát

B. Buồn tủi, xót xa và phẫn uất trước duyên phận

C. Sự thách thức cuộc đời

D. Buồn đau, chán chường vì cuộc đời nhạt nhẽo, vô vị

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Theo em, bài thơ Tự tình nói lên những suy nghĩ và tình cảm gì của nhà thơ Hồ Xuân Hương? Điều đó còn có ý nghĩa như thế nào đối với ngày nay?

Câu 2: Viết một bài văn phân tích hình ảnh người phụ nữ trong bài thơ “Tự tình” (II).