Giáo án ôn tập Ngữ văn 8 bài: Thuyết minh về một thể loại văn học

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

NV1:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chép bài thơ lên bảng phụ, yêu cầu HS quan sát bài thơ trên bảng.

- GV gọi 1 HS đọc bài "Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác" và "Đập đá ở Côn Lôn".

- GV đặt câu hỏi:

? Mỗi bài thơ có mấy dòng? Mỗi dòng có mấy chữ? (tiếng)

? Số dòng, số chữ ấy có bắt buộc không, có thể tuỳ ý thêm bớt được không?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS quan sát và đọc bài thơ

- HS lắng nghe và trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- Một số HS trả lời câu hỏi. Cả lớp lắng nghe, nhận xét, bổ sung.

- Dự kiến sản phẩm:

- 8 câu/ bài; 7 tiếng/ câu(=56 tiếng)

Bước 4: Đánh giá, kết luận

- GV nhận xét, đánh giá, chốt đáp án.

NV2:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV nhắc lại KT cũ: Thanh huyền và thanh ngang gọi là tiếng bằng  Ký hiệu là B.

- Thanh hỏi, ngã, sắc, nặng gọi là tiếng trắc Ký hiệu là T

- GV:

+ Em hãy ghi ký hiệu bằng trắc cho từng tiếng trong hai bài thơ.

+ Hai bài thơ được viết theo luật gì? Tại sao em biết?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS đọc bài thơ, suy nghĩ để ghi kí hiệu B – T.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- GV cho 1 HS trả lời, 1 HS ghi lên bảng. Lớp theo dõi và nhận xét.

- Dự kiến sản phẩm: Hai bài thơ được viết theo luật:

+ "Vào nhà ngục…."    Luật B

+ "Đập đá.."                 Luật B

+ Em biết dựa vào tiếng thứ 2 của câu thứ nhất là vần B hay T thì bài thơ đó làm theo thể T hay B.

Bước 4: Đánh giá, kết luận

- GV nhận xét, đánh giá, chốt đáp án.

- GV thuyết giảng:

+ Dòng trên tiếng bằng ứng với dòng dưới tiếng trắc thì gọi là "đối" nhau.

+ Dòng trên tiếng bằng ứng với dòng dưới cũng tiếng "bằng" thì gọi là niêm(dính) với nhau.

NV3:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV: Dựa vào kết quả quan sát, em hãy ghi mối quan hệ bằng trắc giữa các dòng.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS lắng nghe, trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- 1 HS trả lời, 1 HS khác ghi lên bảng.

VD: "Đập đá..."

Bước 4: Đánh giá, kết luận

- GV nhận xét.

- GV chốt: Để xác định mối quan hệ theo luật bằng trắc ta có thể căn cứ vào các tiếng: nhất , tam ngũ bất luận; nhị , tứ, lục phân minh.

NV4:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV: Cho biết mỗi bài thơ có những tiếng nào hiệp vần với nhau? Nằm ở vị trí nào trong dòng thơ? Đó là vần B hay T.

- GV hướng dẫn: Để xác định phần vần ta căn cứ vào tiếng cuối câu 1,2,4,6,8.

- GV: Nêu cách ngắt nhịp của 2 bài thơ?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS làm và phát hiện ở bài "Cảm tác".

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- Một số HS trả lời câu hỏi. Cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Đánh giá, kết luận

- GV nhận xét, đánh giá, chốt đáp án.

NV5:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV:

+ Từ tìm hiểu về thể thơ thất ngôn, em hãy lập dàn bài cho đề bài đã cho?

+ MB trong văn thuyết minh thường làm ntn?

+ Thân bài là làm những gì?

+ Em hãy thuyết minh luật thơ, nêu các đặc điểm của thể thơ.

+ Cảm nhận của em về nhạc điệu của vẻ đẹp của thể thơ này?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS lắng nghe, hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- GV cho HS thuyết minh, các em khác nhận xét.

Bước 4: Đánh giá, kết luận

- GV nhận xét.

- GV kết luận: Thất ngôn bát cú là thể thơ quan trọng, nhiều bài thơ hay đều làm bằng thể thơ này. Ngày nay thể thơ này vẫn được ưa chuộng.

NV6:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV đặt câu hỏi: Muốn thuyết minh đ² 1 thể loại VH (thơ hoặc văn bản) em phải làm như thế nào.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS lắng nghe, tìm câu trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- Một số HS trả lời câu hỏi. Cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Đánh giá, kết luận

- GV đánh giá, nhận xét, chốt đáp án.

- GV gọi 2 HS đọc ghi nhớ SGK.

I- Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại VH.

Đề bài:  Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú

1. Quan sát.

- Bài thơ thất ngôn bát cú có 8 dòng. Mỗi dòng 7 chữ.

- Số dòng, số chữ là quy định bắt buộc, không thể tuỳ ý thêm bớt.

b)

Bài "Vào nhà ngục....."

Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu,

  T    B   B    T     T      B      B

Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.

   T      T      B     B  T   T  B

Bài "Đập đá ở Côn Lôn"

Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn,

   B    B     T       T    T    B      B

Lừng lẫy làm cho lở núi non.

  B      T    B     B   T  T     B

..

c) Quan hệ B - T giữa các dòng là quan hệ đối, và niêm với nhau.

- Đối ở câu 3- 4, 5- 6,7-8

- Niêm ở câu 1-2,

- Nhị, tứ, lục phân minh (theo quy định đối nhau)

d) Trong bài "Đập đá .."

- Tiếng Lôn, non, hòn, son, con hiệp vần với nhau và đó là bằng bằng, nằm ở cuối những câu 1, 2, 4, 6, 8.

- Trong bài "Cảm tác..."

+ Tiếng

- Tù với thù (C2, C6) vần B.

- Châu với đâu (C4, C8) vần B.

e) Cách ngắt nhịp: 2 nhịp hoặc 3 nhịp. 2/5 (Đập đá) , 4/3 (Vào nhà ngục)

II. Lập dàn bài.

1. Mở bài:

- Thơ "Thất ngôn bát cú" là một thể thông dụng trong các thể thơ đường luật, được các nhà thơ VN rất yêu chuộng. Nhiều nhà thơ  VN đã làm thể thơ này bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm.

2. Thân bài:

- Thơ đường luật có quy định niêm luật chặt chẽ về số chữ trong câu: 8 câu / bài; 7 chữ/ trên câu

- Luật bằng trắc:

+ căn cứ vào tiếng thứ 2 của câu 1 để xác định (nếu tiếng thứ 2 là tiếng trắc thì bài thơ đó làm theo luật T, ngược lại)

+ để biết đó là tiếng bằng hay trắc ta căn cứ vào thanh của mỗi chữ, nếu là thanh ngang hoặc thanh huyền thì gọi là tiếng bằng(B)

+ nếu là thanh sắc, hỏi, nặng, ngã gọi là tiếng trắc(T)

+ Muốn biết mối quan hệ B-T giữa các dòng với nhau ta căn cứ vào các tiếng của 2 dòng đó:

.dòng trên tiếng bằng ứng với dòng dưới tiếng trắc thì gọi là "đối" nhau.

.dòng trên tiếng bằng ứng với dòng dưới cũng tiếng "bằng" thì gọi là niêm(dính) với nhau.

- Cách gieo vần:để xác định phần vần ta căn cứ vào tiếng cuối câu 1,2,4,6,8(nếu là tiềng bằng thì là vần bằng, ngược lại)

- Cách ngắt nhịp phổ biến 4/3. 2/2/3 hoặc 3/4, 2/5

3. Kết luận:

- Nêu vai trò của thể thơ thất ngôn bát cú từ xưa tới nay (ưu, nhược):

 Mặc dù gò bó trong niêm luật, hạn định số câu số chữ nhưng thể thơ "Thất ngôn bát cú" vẫn có vẻ đẹp hài hoà, cân đối cổ điển, nhạc điệu trầm lắng phong phú vẫn gây hứng thú cho người đọc.

*Ghi nhớ: Sgk/154

THUYẾT MINH VỀ MỘT THỂ LOẠI VĂN HỌC

Câu 1. Thuyết minh đặc điểm chính của truyện ngắn trên cơ sở các truyện ngắn đã học: Tôi đi học, Lão Hạc, Chiếc lá cuối cùng.

Câu 2. Đọc phần trích sau để tìm thấy những gợi ý cần thiết cho việc lập dàn bài và viết bài.

TRUYỆN NGẮN

      Truyện ngắn là hình thức tự sự loại nhỏ. Truyện ngắn khác với truyện vừa ử dung lượng nhỏ, tập trung mô tả một mảnh của cuộc sống: một biến cố, một hành động, một trạng thái nào đó trong cuộc đời nhân vật, thể hiện một khía cạnh của tính cách hay một mặt nào đó của đời sống xã hội. Do đó truyện ngắn thường ít nhân vật và sự kiện.

      Cốt truyện củ truyện ngắn thường diễn ra trong một không gian, thời gian hạn chế. Nó không kể trọn vẹn một quá trình diễn biến một đời người mà chọn lấy những khoảng khắc, những “lát cắt” của cuộc sống để thể hiện. Kết cấu của truyện ngắn thường là sự sắp đặt những đối chiếu, tương phản để làm bật ra chủ đề. Do đó mà chuyện ngắn thường là ngắn.

       Truyện ngắn nhưng có thể đề cập tới những vấn đề lớn của cuộc đời. Tác phẩm của nhiều Bậc thầy trong thể loại này đã cho ta biết điều đó.

(Theo Từ điển văn học)