Giáo án và PPT Ngữ văn 7 cánh diều Bài 2: Tiếng gà trưa (Xuân Quỳnh)

VĂN BẢN 2: TIẾNG GÀ TRƯA

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV đặt câu hỏi gợi mở: Em đã từng nghe tiếng gà mái nhảy ổ bao giờ chưa? Hãy cùng lắng nghe tiếng gà qua video sau:

#Gà mái đẻ nhảy ổ gáy cục tác nơi làng quê thanh bình - YouTube

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1: Tìm hiểu tác giả, tác phẩm

- GV yêu cầu HS trình bày phần chuẩn bị ở nhà về tác giả, tác phẩm.

Sản phẩm dự kiến:

1. Tác giả

- Tên: Xuân Quỳnh 

- Năm sinh – năm mất: 1942 – 1988

- Quê quán: Hà Tây.

- Là nhà thơ nữ xuất sắc của nền thơ ca hiện đại.

- Thơ Xuân Quỳnh trẻ trung, sôi nổi, đôn hậu, giàu nữ tính.

- Tác phẩm tiêu biểu: Tơ tằm, chồi biếc (1963), Hoa dọc chiến hào (1968), Gió Lào cát trắng (1974), Lời ru trên mặt đất (1978), Sân ga chiều em đi (1978), Tự hát (1984), Hoa cỏ may - Tập thơ đạt giải thưởng văn học năm 1990 của hội nhà văn VN.

2. Tác phẩm

- Bài Tiếng gà trưa được viết trong thời kì đầu của cuộc chiến chống đế quốc Mỹ, in lần đầu trong tập thơ Hoa dọc chiến hào (1968) của Xuân Quỳnh.

Hoạt động 2: Đọc văn bản

- GV hướng dẫ HS giải thích các từ quan trọng: chắt chiu, chéo go, gà mái mơ?

- GV yêu cầu : 

+ Nhan đề bài thơ gợi cho em điều gì ?

+ Hãy cho biết dụng ý của tác giả khi sử dụng câu thơ 3 tiếng đứng đầu các khổ thơ 2, 3, 4, 7.

+ Xác định nhân vật trữ tình của bài thơ.

+ Cảm xúc chủ đạo bao trùm trong bài thơ là gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Thể thơ: 

+ Thơ 5 chữ hưng có sự biến đổi linh hoạt. Các câu 3 tiếng đứng đầu các khổ 2,3,5,7. 

+ Có nhiều khổ nhiều hơn 4 câu, vần gieo không cố định.

- Nhân vật trữ tình : người chiến sĩ.

- Bố cục: 

+ Phần 1: từ đầu ... gọi về tuổi thơ: Những cảm xúc gợi ra từ tiếng gà trưa trên đường hành quân.

+ Phần 2: tiếp... nghe sột soạt: Những kỉ niệm tuổi thơ được gọi ra từ tiếng gà.

+ Phần 3: còn lại: Những suy tư của người cháu.

Hoạt động 3: Tìm hiểu những cảm xúc gợi ra từ tiếng gà trưa trên đường hành quân.

- GV yêu cầu HS đọc khổ thơ 1 và hướng dẫn HS tìm hiểu qua các câu hỏi dẫn dắt:

+ Khổ thơ 1 kể về 1 sự việc bình thường mà thú vị. Theo em đó là sự việc gì?Em có nhận xét gì về thời điểm xảy ra sự việc?

+ Theo em, biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng trong khổ thơ này và tác dụng của nó? 

+ Sử dụng điệp từ nghe cho ta thấy tác giả đã cảm nhận âm thanh tiếng gà trưa bằng những giác quan nào?

+ Ngoài phép điệp từ, em có nhận xét gì về hình ảnh, ngôn ngữ thơ ở đây?

Sản phẩm dự kiến:

1 .Những cảm xúc gợi ra từ tiếng gà trưa trên đường hành quân.

- Không gian: Trên đường hành quân, dừng chân bên xóm nhỏ.

- Âm thanh: tiếng gà nhảy ổ "cục tác".

=> Trên đường làm nhiệm vụ, cháu nghe thấy một âm thanh quen thuộc đã gắn liền với tuổi thơ cháu. Chính âm thanh đó đã gợi ra cho cháu bao niềm xúc động.

- Những cảm xúc của cháu: xao động, đỡ mỏi, gọi về tuổi thơ.

- Biện pháp nghệ thuật :

+ Điệp từ "nghe" 

+ Nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: Tác giả cảm nhận bằng thính giác, bằng tâm tưởng, hồi ức, bằng cảm xúc của tâm hồn.

 Chữ nghe được điệp lại làm cho giọng thơ ngọt ngào hơn, tha thiết hơn, mở ra những liên tưởng đáng yêu.

- Hình ảnh ngôn ngữ chân thực, giản dị.

- Cảm giác mới lạ: nắng trưa xao động, bàn chân đỡ mỏi, tuổi thơ hiện về.

- Tiếng gà gợi cảm giác mới lạ vì:

+ Tiếng gà là âm thanh của làng quê, âm thanh bình dị, thân thuộc bao đời, âm thanh mang lại niềm vui cho con người chốn thôn quê.

+ Tiếng gà vang lên phá tan cái tĩnh lặng buổi trưa của làng quê, tiếng gà đem lại niềm vui. 

+ Tiếng gà gợi kỉ niệm ấu thơ.

 Tình yêu làng xóm, quê hương tha thiết, sâu nặng.

Hoạt động 4: Tìm hiểu  những kỉ niệm tuổi thơ được gọi ra từ tiếng gà.

- GV yêu cầu HS theo dõi khổ thơ 2, 3 và trả lời:

+ Tiếng gà trưa đã khơi dậy trong tâm trí người chiến sĩ những hình ảnh thân thương nào ở khổ thơ thứ hai?

+ Những chi tiết “mái mơ” “mái vàng” “ổ trứng hồng” gợi tả một vẻ đẹp về màu sắc như thế nào? Vẻ đẹp ấy gợi liên tưởng gì?

+ Lời thơ “Này ... mái” như tiếng gọi được lặp lại trong đoạn thơ có tác dụng gì 

+ Trong âm thanh của tiếng gà trưa nhiều hình ảnh kỉ niệm hiện về. Đó là hình ảnh kỉ niệm nào?

Sản phẩm dự kiến: 

Những kỉ niệm tuổi thơ được gọi ra từ tiếng gà.

- Tiếng gà trưa khơi dậy:

+ Hình ảnh gà mái mơ, mái vàng, ổ trứng hồng.

 Những chi tiết gợi tả một màu sắc tươi sáng. Qua những chi tiết đó người đọc như thấy hiện ra hình ảnh đàn gà đẹp đẽ xinh xắn đáng yêu. Vẻ đẹp ấy gợi liên tưởng tới cuộc sống đầm ấm hiền hoà bình dị.

+ Hình ảnh bà tần tảo, cần mẫn, chắt chiu từng quả trứng.

+ Tình cảm của bà dành cho cháu: bà dành dụm, chăm sóc đàn gà để cho cháu những bộ quần áo mới. Những bộ quần áo giản dị nhưng là tất cả tình yêu thương của bà.

=> Đó chính là tình bà cháu sâu nặng, thắm thiết. Bà dành tất cả tình yêu thương, sự quan tâm, chăm sóc cho cháu. Cháu rất yêu thương, kính trọng và luôn nghĩ về bà.

=> Tâm hồn trong sáng, hồn nhiên của tuổi thơ và tình cảm yêu kính, trân trọng đối với bà. 

- Nghệ thuật: 

+ Điệp ngữ “Tiếng gà trưa”

+ So sánh “Lông óng như màu nắng”

 Bài thơ có nhịp điệu, tăng sức gợi hình.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1. Bài thơ “Tiếng gà trưa” được sáng tác vào thời kỳ nào?

A. Thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp

B. Thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ

C. Thời kỳ sau cuộc kháng chiến chống Mỹ

D. Thời kỳ đổi mới

Câu 2. Hình ảnh nào trong bài thơ “Tiếng gà trưa” gợi nhớ về tuổi thơ của tác giả?

A. Tiếng gà gáy sáng

B. Tiếng gà trưa

C. Tiếng gà chiều

D. Tiếng gà đêm

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: B

Câu 2: B

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Viết đoạn văn biểu cảm (khoảng 5 - 7 câu) về kỉ niệm tuổi thơ mà em ấn tượng nhất trong bài thơ Tiếng gà trưa  của Xuân Quỳnh.

Câu 2: Tình cảm nào được thể hiện sâu sắc nhất trong bài thơ “Tiếng gà trưa”?