Câu hỏi tự luận lịch sử 6 kết nối tri thức Bài 2 - Dựa vào đâu để biết và phục dựng lại lịch sử

CHƯƠNG 1: TẠI SAO CẦN HỌC LỊCH SỬ?

BÀI 2: DỰA VÀO ĐÂU ĐỂ BIẾT VÀ PHỤC DỰNG LẠI LỊCH SỬ?

I. NHẬN BIẾT

Câu 1: Em hãy đúc kết lại lí do cần phải học lịch sử là gì?

Trả lời:

Đúc kết lí do cần phải học sử: học lịch sử sẽ giúp chúng ta hiểu được toàn bộ những gì diễn ra trong quá khứ từ cội nguồn, từ sự cống hiến của dân tộc để từ đó chúng ta rút ra những bài học quý giá cho mỗi người, mỗi dân tộc.

Câu 2: Khám phá quá khứ từ các nguồn tư liệu nào?

Trả lời:

- Quá khứ là cái đã qua, không thể quay lại. Không thể dùng suy luận đơn thuần hay dùng một công thức, một định lí để tạo ra một kiến thức lịch sử. Những sự vật hiện đang tồn tại trước mắt chúng ta là thành quả của quá khứ nhưng không thể suy từ đó ra những gì đã diễn ra trong quá khứ, lịch sử đòi hỏi những chứng cứ thật, đáng tin cậy. 

- Người xưa đã để lại rất nhiều những tư liệu khác nhau về cuộc sống của mình. Đó chính là những chứng cứ thật giúp chúng ta tìm hiểu và phục dựng lịch sử. 

- Tất cả những điều đó gọi là nguồn sử học hay tư liệu lịch sử.

1. THÔNG HIỂU

Câu 1: Các nhà sử học thường chia tư liệu lịch sử thành bao nhiêu loại?

Trả lời:

Các nhà sử học thường chia những tư liệu lịch sử thành 4 loại: 

- Tư liệu gốc

- Tư liệu truyền miệng 

- Tư liệu chữ viết

- Tư liệu hiện việt

Câu 2: Thế nào là tư liệu gốc?

Trả lời:

Tư liệu gốc là tư liệu liên quan trực tiếp đến sự kiện lịch sử, ra đời vào thời điểm diễn ra sự kiện, phản ánh sự kiện lịch sử đó. Đây là nguồn tư liệu đáng tin cậy nhất khi tìm hiểu lịch sử, bởi vì nó là một bản gốc không qua sao chép hay kể lại. Ví dụ, bản gốc tác phẩm Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi viết sau khi nghĩa quân Lam Sơn đánh bại quân xâm lược nhà Minh năm 1428 là tư liệu gốc. Hay bản thảo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết từ năm 1965 và được công bố năm 1969 là tư liệu gốc.

Câu 3: Lấy ví dụ về tư liệu gốc?

Trả lời:

Ví dụ về tư liệu gốc:

- Trống đồng Đông Sơn là tư liệu hiện vật. 

- Sách Đại Việt sử kí toàn thư của Ngô Sĩ Liên hay các văn bia Tiến sĩ ở Văn Miếu là tư liệu chữ viết. 

- Hồng Đức bản đồ, An Nam đại quốc họa là tư liệu hình ảnh. 

Các thước phim về chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2 – 9 – 1945 là tư liệu ghi âm, hình ảnh. 

Câu 4: Cho các ví dụ sau: sự tích “Bánh trưng bánh giầy” thời Hùng Vương, truyền thuyết “Sơn Tinh – Thủy Tinh” được gọi là tư liệu gì? Nêu khái niệm về tư liệu.

Trả lời:

- Sự tích “Bánh trưng bánh giầy” thời Hùng Vương, truyền thuyết “Sơn Tinh – Thủy Tinh” được gọi là tư liệu truyền miệng.

- Khái niệm tư liệu truyền miệng:

+ Gồm nhiều thể loại như truyền thuyết, thần thoại, ca dao, dân ca... được truyền từ đời này sang đời khác. Trong thời kì chưa có chữ viết, tư liệu truyền miệng là một nguồn thông tin để tìm hiểu lịch sử. Chẳng hạn, để ca ngợi anh hùng Triệu Thị Trinh trong cuộc khởi nghĩa chống quân xâm lược nhà Ngô năm 248, nhân dân ta đã truyền miệng câu ca dao: 

Muốn coi, lên núi mà coi 

Coi bà Triệu tướng cưỡi voi đánh cồng”. 

+ Hay các câu chuyện, truyền thuyết, cổ tích kể về cây đa, bến nước, sự hình thành một sự vật hiện tượng nào đó... như Con Rồng cháu Tiên, Sơn Tinh - Thủy Tinh là tư liệu truyền miệng. Hoặc những câu chuyện kể về tấm gương của những người có công đối với quê hương, đất nước,... như truyện Thần đồng đất Việt, Thánh Gióng đánh giặc Ân. 

Câu 5: Kể tên các hiện vật lịch sử mà em biết? Em hãy cho biết các tư liệu ấy được xếp vào loại tư liệu nào?

Trả lời:

- Các hiện vật lịch sử: thạp đồng Đào Thịnh; trống đồng Đông Sơn; công cụ đồ đá Núi Đọ (Thanh Hóa) hay khu di tích Hoàng thành Thăng Long; Thánh địa Mĩ Sơn của người Chăm; Kinh đô Huế, thành nhà Hồ... 

• Các hiện vật lịch sử được xếp vào tư liệu hiện vật.

IV. VẬN DỤNG

Câu 1: Tư liệu hiện vật là gì?

Trả lời:

Tư liệu hiện vật:

- Là những dấu tích vật chất của người xưa còn giữ được trong lòng đất hay trên mặt đất như các công trình kiến trúc, các tác phẩm nghệ thuật, đồ gốm, đồng,... 

- Tư liệu hiện vật không chỉ là bằng chứng giúp chúng ta tìm hiểu và dựng Tư liệu hiện vật | lại lịch sử mà còn được sử dụng để kiểm chứng các tư liệu chữ viết. 

- Chẳng hạn, thạp đồng Đào Thịnh; trống đồng Đông Sơn; công cụ đồ đá Núi Đọ (Thanh Hóa) hay khu di tích Hoàng thành Thăng Long; Thánh địa Mĩ Sơn của người Chăm; Kinh đô Huế, thành nhà Hồ... 

Câu 2: Em hiểu thế nào là tư liệu chữ viết? Cho ví dụ?

Trả lời:

- Tư liệu chữ viết bao gồm các bản chữ khắc trên xương, mai rùa, vỏ cây, đá, các bản chép tay hay in trên giấy... ghi chép tương đối đầy đủ mọi mặt đời sống con người và các sự kiện lịch sử đã xảy ra. Chẳng hạn, theo Cục Di sản văn hóa, vua Lê Thánh Tông (1460-1497) là người đề Tư liệu chữ viết xướng dựng bia tiến sĩ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) để tôn vinh các trí thức Nho học đỗ đạt. Đến nay, tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám còn lưu giữ được 82 bia ghi rõ họ tên, quê quán của 1.304 nhà trí thức khoa bảng (85 trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa; 283 hoàng giáp và 939 tiến sĩ). 

- Ví dụ:

+ Chiếu dời đô của Lý Thái Tổ thời nhà Lý. 

+ Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn thời Trần.

Câu 3: Theo em, các tư liệu lịch sử có ý nghĩa gì và giá trị gì đối với cuộc sống con người?

Trả lời:

Ý nghĩa và giá trị của các loại sử liệu (tư liệu hiện vật, tư liệu chữ viết, tư liệu truyền miệng, tư liệu gốc):

- Là phương tiện mà thông qua đó nhà sử học có thể nhận thức được những gì đã xảy ra trong quá khứ.

- Là bằng chứng giúp các nhà sử học "dựng lại lịch sử" một cách chính xác và khách quan nhất.

- Giúp ta hình dung về cuộc sống tinh thần và vật chất của cuộc sống con người, giúp lí giải một số hiện tượng, sự việc dựa trên những chứng cứ khoa học.

IV. VẬN DỤNG CAO

Câu 1: Hãy kể tên một số truyền thuyết có liên quan đến lịch sử mà em biết.

Trả lời:

Một số truyền thuyết liên quan đến lịch sử:

- Phù Đổng Thiên Vương – Thánh Gióng

- Sơn Tinh – Thuỷ Tinh

- Bọc trăm trứng

- Bánh Dày – Bánh Chưng

- Sự tích dưa hấu

- Sự tích Chử Đồng Tử

- Sự tích về Cột đá thề

- Mị Châu - Trọng Thủy

Câu 2: Dựa vào đâu để biết và phục dựng lại lịch sử?

Trả lời:

Dựa vào các tư liệu lịch sử hay nguồn sử học là những bằng chứng đáng tin cậy để biết và phục dựng lại lịch sử.