Đáp án Lịch sử 9 cánh diều Bài 7: Chiến tranh lạnh (1945 – 1991)

BÀI 7. CHIẾN TRANH LẠNH (1945 – 1991)

MỞ ĐẦU

Trong đêm 12, rạng sáng ngày 13-8-1961, toàn bộ phương tiện giao thông giữa Đông và Tây thành phố Béc-lin đột ngột bị chặn lại. Trong một đêm, 14 500 quân Đông Đức, được sự yểm trợ của quân đội Liên Xô, đã xây dựng bức tường dài gần 50 km. Trong 28 năm tồn tại (1961 – 1989), Bức tường Béc-lin trở thành biểu tượng của Chiến tranh lạnh.

Vậy Chiến tranh lạnh diễn ra do những nguyên nhân nào? Biểu hiện và hậu quả của cuộc chiến tranh này là gì?

Hướng dẫn chi tiết:

1. Nguyên nhân:

- Sự đối lập về hệ tư tưởng, mục tiêu, lợi ích chiến lược giữa hai siêu cường: Liên Xô và Mỹ. Sự đối lập này khiến cho quan hệ đồng minh chống phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai tan rã, thay vào đó là tình trạng căng thẳng, đối đầu giữa Mỹ và Liên Xô.

- Mỹ lo ngại sự phát triển của chủ nghĩa xã hội và ảnh hưởng của Liên Xô trên thế giới, đặc biệt là khu vực Đông Nam châu Âu, do đó đã thực hiện chính sách ngăn chặn, bao vây, cô lập Liên Xô.

1. Biểu hiện:

- Kinh tế:

+ Mỹ: thực hiện kế hoạch Phục hưng châu Âu (1948 - 1951), viện trợ cho Nhật Bản,...

+ Liên Xô: Thành lập Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV, 1949); Liên Xô viện trợ cho các nước Đông Âu, kí Hiệp định tương trợ Xô - Trung (2-1950),...

- Quân sự:

+ Mỹ: Thành lập khối quân sự NATO (1949), ANZUS (1951), SEATO CENTO

+ Liên Xô: Thành lập tổ chức Hiệp ước Vác-xa-va (1955)

- Tuy không có đối đầu trực tiếp giữa Mỹ và Liên Xô nhưng các cuộc chiến tranh cục bộ, khủng hoảng vẫn bùng nổ, tiêu biểu như các cuộc chiến tranh xâm lược Đông Dương của Pháp và Mỹ, chiến tranh Triều Tiên (1950 – 1953)....

- Tháng 3-1985, Goóc-ba-chốp lên nắm quyền ở Liên Xô, quan hệ Liên Xô – Mỹ trở nên hoà dịu.

- Tháng 12-1989, tại quốc đảo Man-ta (trên biển Địa Trung Hải), Goóc-ba-chốp và Bút-sơ (cha) đại diện Chính phủ Liên Xô và Mỹ, tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh.

1. Hậu quả:

- Đẩy thế giới vào tình trạng căng thẳng, đứng trước nguy cơ bùng nổ cuộc chiến tranh thế giới mới có vũ khí hạt nhân.

- Khiến nền kinh tế Mỹ và Liên Xô suy yếu, tạo cơ hội cho các nước Tây Âu và Nhật Bản vươn lên.

I. NGUYÊN NHÂN

Câu hỏi: Nguyên nhân nào dẫn đến sự bùng nổ của Chiến tranh lạnh?

Hướng dẫn chi tiết:

- Sự đối lập về hệ tư tưởng, mục tiêu, lợi ích chiến lược giữa hai siêu cường: Liên Xô và Mỹ. Sự đối lập này khiến cho quan hệ đồng minh chống phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai tan rã, thay vào đó là tình trạng căng thẳng, đối đầu giữa Mỹ và Liên Xô.

- Mỹ lo ngại sự phát triển của chủ nghĩa xã hội và ảnh hưởng của Liên Xô trên thế giới, đặc biệt là khu vực Đông Nam châu Âu, do đó đã thực hiện chính sách ngăn chặn, bao vây, cô lập Liên Xô.

II. BIỂU HIỆN

Câu hỏi: Trình bày những biểu hiện của Chiến tranh lạnh.

Hướng dẫn chi tiết:

Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, cả Mỹ và Liên Xô đã tham gia một cuộc đua vũ trang và tăng cường ngân sách quốc phòng. Cả hai nước cũng cạnh tranh sức mạnh kinh tế và tiến bộ khoa học - kỹ thuật.

Về mặt kinh tế, Mỹ đã thực hiện kế hoạch Phục hưng châu Âu (1948-1951), cung cấp viện trợ kinh tế cho các nước châu Âu để hỗ trợ quá trình phục hồi sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Mỹ cũng cung cấp viện trợ cho Nhật Bản và các quốc gia khác. Trong khi đó, Liên Xô đã thành lập Hội đồng Tương trợ Kinh tế (SEV, 1949) và cung cấp viện trợ kinh tế cho các nước Đông Âu. Liên Xô cũng ký kết Hiệp định Tương trợ Xô-Trung (1950) để hỗ trợ kinh tế Trung Quốc.

Về mặt quân sự, Mỹ đã thành lập các khối quân sự như NATO (1949), ANZUS (1951), SEATO và CENTO để tăng cường liên minh quân sự và đối phó với sự mở rộng của Liên Xô và chủ nghĩa xã hội. Trong khi đó, Liên Xô đã thành lập Tổ chức Hiệp ước Vác-xa-va (1955) nhằm tăng cường quân lực và ảnh hưởng của mình ở khu vực Châu Âu Đông.

Mặc dù không có đối đầu trực tiếp giữa Mỹ và Liên Xô, nhưng trong thời gian đó vẫn xảy ra nhiều cuộc chiến tranh cục bộ và khủng hoảng. Các ví dụ điển hình bao gồm cuộc chiến tranh xâm lược Đông Dương của Pháp và Mỹ, chiến tranh Triều Tiên (1950-1953) và nhiều xung đột khác.

Tuy nhiên, từ tháng 3 năm 1985, khi Gorbachev tiếp quyền ở Liên Xô, quan hệ giữa Liên Xô và Mỹ đã trở nên hoà dịu. Vào tháng 12 năm 1989, tại quốc đảo Malta trên biển Địa Trung Hải, Gorbachev và Tổng thống Mỹ Bush đã tuyên bố chấm dứt Chiến tranh Lạnh, đánh dấu một giai đoạn mới trong quan hệ giữa hai nước.

III. HẬU QUẢ

Câu hỏi: Nêu hậu quả của Chiến tranh lạnh.

Hướng dẫn chi tiết:

- Đẩy thế giới vào tình trạng căng thẳng, đứng trước nguy cơ bùng nổ cuộc chiến tranh thế giới mới có vũ khí hạt nhân.

- Khiến nền kinh tế Mỹ và Liên Xô suy yếu, tạo cơ hội cho các nước Tây Âu và Nhật Bản vươn lên.

- Dẫn đến các cuộc chiến tranh cục bộ, xung đột khu vực có sự tham gia của cả hai khối.

- Để lại hậu quả đối với thế giới như vẫn để vũ khí hạt nhân, nạn khủng bố, chia cắt đất nước.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Lập bảng thống kê về Chiến tranh lạnh theo các nội dung: nguyên nhân, biểu hiện, hậu quả vào vở ghi.

Hướng dẫn chi tiết:

Câu 2: Sưu tầm tài liệu về một cuộc chiến tranh cục bộ, khủng hoảng trong Chiến tranh lạnh mà em quan tâm. Giới thiệu tài liệu đó với thầy cô và bạn học.

Hướng dẫn chi tiết:

+ Khủng hoảng tên lửa Cuba: 13 ngày kinh hoàng

+ Khủng hoảng tên lửa Cuba: Bài học lịch sử cho thời đại ngày nay

+ The Cuban Missile Crisis: 13 Days to World War III by Robert F. Kennedy

+ Khủng hoảng tên lửa Cuba là một cuộc đối đầu căng thẳng giữa Hoa Kỳ và Liên Xô vào tháng 10 năm 1962. Khủng hoảng này bắt đầu khi Liên Xô bí mật đặt tên lửa hạt nhân trên đảo Cuba, chỉ cách bờ biển Florida 90 dặm. Hoa Kỳ phát hiện ra tên lửa và yêu cầu Liên Xô tháo dỡ chúng. Hai bên đã tiến đến bờ vực của một cuộc chiến tranh hạt nhân.