Đáp án Lịch sử 9 cánh diều Bài 8: Liên Xô Và Các Nước Đông Âu Từ Năm 1945 Đến Năm 1911

BÀI 8. LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC ĐÔNG ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1911

MỞ ĐẦU

Ngày 4-10-1957, Liên Xô phóng thành công vệ tinh nhân tạo đầu tiên mang tên Spút-ních 1 lên quỹ đạo Trái Đất, mở đầu “Kỉ nguyên không gian” của nhân loại. Đây là một trong những thành tựu quan trọng của Liên Xô trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội từ năm 1945 đến năm 1991.

Vậy tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá của Liên Xô và Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991 như thế nào? Tại sao chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô lại sụp đổ?

Hướng dẫn chi tiết:

Chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô đã sụp đổ vì một số nguyên nhân như sau:

- Sai lầm về đường lối xây dựng mô hình kinh tế-xã hội: Các đảng cộng sản và nhà nước ở Đông Âu và Liên Xô đã mắc phải nhiều sai lầm trong việc thiết kế và thực hiện chính sách kinh tế-xã hội. Các chính sách quá tập trung, quá quyết định, thiếu linh hoạt và không đáp ứng được nhu cầu và mong muốn của người dân.

- Chính sách cải tổ không phù hợp: Các nỗ lực cải tổ chế độ xã hội chủ nghĩa không đạt được kết quả như mong đợi. Các biện pháp cải tổ chưa đủ phù hợp với thực tế và nhu cầu của người dân, và việc thực hiện chúng thường gặp phải sự kháng cự và trở ngại từ các lực lượng củng cố cũ và những người có lợi ích sẵn có.

- Không khai thác tốt thành tựu của cách mạng khoa học-kỹ thuật: Mặc dù đã có những thành tựu đáng kể trong lĩnh vực khoa học-kỹ thuật, nhưng chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô không khai thác tối đa tiềm năng của những thành tựu này để phát triển kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

- Vi phạm quyền dân chủ: Chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô đã vi phạm quyền tự do ngôn luận, quyền tự do biểu đạt ý kiến và các quyền dân chủ khác. Sự hạn chế tự do và quyền lựa chọn cá nhân đã làm mất lòng tin và ủng hộ của một số phần của dân chúng.

- Sự chống phá của các thế lực thù địch: Chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô đã phải đối mặt với sự chống phá và áp lực từ các thế lực thù địch bên ngoài. Sự can thiệp và áp lực từ các nước phương Tây, cùng với việc gia tăng cuộc chạy đua vũ trang, đã góp phần đẩy đổ các chế độ này.

I. LIÊN XÔ TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1991

Câu hỏi: Trình bày tình hình chính trị của Liên Xô từ năm 1945 đến năm 1991

Hướng dẫn chi tiết:

Đối nội:

Củng cố chế độ xã hội chủ nghĩa và dân chủ xã hội: Chế độ xã hội chủ nghĩa và dân chủ xã hội được coi là mục tiêu chính của Đảng Cộng sản Liên Xô và các chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu. Điều này bao gồm việc phát triển kinh tế và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân.

Củng cố nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa: Để đảm bảo ổn định và sự kiểm soát của chế độ, các biện pháp kiên quyết đã được áp dụng để củng cố nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Điều này bao gồm tăng cường hoạt động của các cơ quan an ninh quốc gia, toà án và viện kiểm sát dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Liên Xô.

Đối ngoại:

Bảo vệ hoà bình thế giới và quan hệ hữu nghị với các nước: Chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô đã chủ trương duy trì và bảo vệ hoà bình thế giới. Họ cũng đặt ra chính sách chung sống hoà bình và xây dựng quan hệ hữu nghị với các nước khác.

Ủng hộ cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân và giành độc lập dân tộc: Chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô đã tích cực ủng hộ các cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân và giành độc lập dân tộc của các nước thuộc địa và phụ thuộc. Điều này thể hiện sự ủng hộ của họ đối với các cuộc cách mạng dân tộc và sự phản đối chủ nghĩa thực dân.

Đối phó với Mỹ và phương Tây trong Chiến tranh Lạnh: Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô đã phải đối phó với áp lực và mối đe dọa từ Mỹ và các nước phương Tây. Họ đã áp dụng các biện pháp như gia tăng cuộc chạy đua vũ trang và xây dựng liên minh quân sự như SEATO và CENTO để đối phó với sự mở rộng của Mỹ và phương Tây.

Câu hỏi: Trình bày tình hình kinh tế của Liên Xô từ năm 1945 đến năm 1991

Hướng dẫn chi tiết:

Từ năm 1946 đến năm 1950:

Liên Xô đẩy mạnh công cuộc khôi phục và phát triển kinh tế sau Thế chiến II. Nhờ các biện pháp kinh tế quốc gia, Liên Xô đã đạt được các chỉ tiêu cơ bản trong vòng 4 năm 3 tháng.

Trong giai đoạn này, khoa học và kỹ thuật ở Liên Xô đã có sự phát triển đáng kể. Đây là kết quả của việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ mới.

Năm 1949, Liên Xô thành công trong việc chế tạo bom nguyên tử, phá vỡ sự độc quyền của Mỹ về vũ khí nguyên tử.

Từ năm 1950 đến những năm 1970:

Liên Xô tiếp tục xây dựng cơ sở vật chất và kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội thông qua các kế hoạch dài hạn. Nhờ vào những nỗ lực này, Liên Xô đã đạt được tốc độ tăng trưởng công nghiệp ấn tượng.

Trung bình hàng năm, công nghiệp Liên Xô tăng trưởng với tỷ lệ 9,6%.

Năm 1970, sản lượng dầu mỏ, than và thép của Liên Xô đều đạt mức cao. Sản lượng điện cũng tăng đáng kể, với con số gấp 352 lần so với năm 1913.

Nhờ vào sự phát triển kinh tế này, Liên Xô trở thành một cường quốc công nghiệp hàng đầu thế giới, xếp thứ hai sau Hoa Kỳ.

1. ĐÔNG ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1991

Câu hỏi: Dựa vào thông tin trong mục 1, trình bày tình hình chính trị của Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991.

Hướng dẫn chi tiết:

- Đối nội:

+ Nhà nước chuyên chính vô sản ngày càng được tăng cường, có kế hoạch phát triển nền kinh tế quốc dân.

+ Các tổ chức công đoàn, đoàn thanh niên, phụ nữ, văn hoá,... đóng vai trò lớn trong đời sống chính trị.

- Đối ngoại:

+ Thiết lập quan hệ ngoại giao chặt chẽ với Liên Xô.

+ Ủng hộ phong trào cách mạng thế giới, đặc biệt là phong trào giải phóng dân tộc.

- Nhà nước dân chủ nhân dân ở các nước Đông Âu là chính quyền liên hiệp gồm đại biểu các giai cấp, các đảng phái chính trị từng tham gia Mặt trận dân tộc thống nhất chống phát xít,... Chính quyền nhân dân được củng cố, vai trò lãnh đạo của các đảng cộng sản ngày càng được khẳng định. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa từng bước được xây dựng, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện, nâng cao.

- Từ cuối những năm 70 và đầu những năm 80 của thế kỉ XX, các nước Đông Âu lâm vào tình trạng khủng hoảng chính trị ngày càng sâu sắc.

Câu hỏi: Dựa vào thông tin trong mục 2, trình bày tình hình kinh tế của Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991.

Hướng dẫn chi tiết:

- Trong những năm 1945 – 1949, các nước Đông Âu tiến hành cải cách ruộng đất, xoá bỏ chế độ chiếm hữu ruộng đất của địa chủ, quốc hữu hóa các xi nghiệp lớn.....

- Trong giai đoạn 1950 – 1975, các nước Đông Âu thực hiện nhiều kế hoạch 5 năm nhằm xây dựng cơ sở vật chất, kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội.

- Đến những năm 70 của thế kỉ XX, với sự nỗ lực của nhân dân và sự giúp đỡ của Liên Xô, các nước Đông Âu đã đạt được những thành tựu to lớn: xây dựng nền công nghiệp, nông nghiệp phát triển nhanh chóng, điện khi hoa toàn quốc, đáp ứng nhu cầu lương thực và thực phẩm của nhân dân....

Câu hỏi: Trình bày tình hình xã hội, văn hóa của Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991

Hướng dẫn chi tiết:

- Xã hội có sự thay đổi:

+ Giai cấp bóc lột từng bước bị xoá bỏ

+ Công nhân và nông dân là hai giai cấp cơ bản của xã hội

+ Tầng lớp trí thức ngày càng đông lên về số lượng và có vai trò lớn đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội.

+ Đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân cũng được cải thiện rõ rệt.

- Văn hóa: tiến hành cuộc cách mạng trong lĩnh vực văn hoá, nhằm xoá bỏ tư tưởng tư sản, xây dựng nền văn hoá, tư tưởng xã hội chủ nghĩa.

III. SỰ SỤP ĐỔ CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở ĐÔNG ÂU VÀ LIÊN XÔ

Câu hỏi: Giải thích sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô

Hướng dẫn chi tiết:

- Các đảng cộng sản, nhà nước mắc nhiều sai lầm về đường lối xây dựng mô hình kinh tế - xã hội

- Chính sách cải tổ không phù hợp

- Chưa khai thác tốt thành tựu của cách mạng khoa học – kĩ thuật

- Vi phạm quyền dân chủ

- Sự chống phả của các thế lực thù địch....

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Lập bảng về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá của Liên Xô và Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991 vào vở ghi.

Hướng dẫn chi tiết:

Câu 2: Sưu tầm tài liệu về thành tựu trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu. Giới thiệu tài liệu đó với thầy cô và bạn học.

Hướng dẫn chi tiết:

+ TS. Đinh Thế Huynh: Chủ nghĩa tư bản và Chủ nghĩa xã hội trong thế kỷ XXI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012, tr.24.

+ Lịch sử Liên Xô (1917 – 1991)

+ Lịch sử Đông Âu (1917 - 1991)

+ Những tư liệu trên ghi nhận những Thành tựu cũng như hạn chế trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu.

+ Một số thành tựu chính như: Kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp); Văn hóa – Xã hội (giáo dục, y tế, khoa học – kĩ thuật).

+ Một số hạn chế: Hệ thống tập trung quan liêu bao cấp; Thiếu hụt các mặt hàng tiêu dùng; Tình trạng bất bình đẳng xã hội.