Giáo án chuyên đề Lịch sử 12 kết nối CĐ 1 Phần 2: Một số tín ngưỡng ở Việt Nam

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Ở Việt Nam, có nhiều loại hình tín ngưỡng khác nhau. Tùy từng góc độ tiếp cận, có thể chia làm các loại hình tín ngưỡng chính như: tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ Mẫu, thờ Thành hoàng, thờ anh hùng dân tộc, thờ tổ nghề, thờ cúng Thổ thần,…

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, trả lời câu hỏi: Chia sẻ việc thực hành, trải nghiệm thờ cúng tổ tiên (ở gia đình) hoặc tổ họ (ở dòng họ hoặc địa phương em): thời gian, địa điểm, thành phần tham dự, các nghi thức chính, ý nghĩa,…

- GV chia HS cả lớp thành 4 nhóm. GV giao nhiệm vụ cho các nhóm như sau:

+ Nhóm 1, 3: Tìm hiểu về tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.

+ Nhóm 2, 4: Tìm hiểu về tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương.

* Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên

- GV giải thích cho HS khái niệm cơ bản:

+ “Tổ tiên”: những người có cùng huyết thống nhưng đã mất như cụ kỵ, ông bà, cha mẹ, … những người có công sinh thành và nuôi dưỡng, những người anh, em đã mất có ảnh hưởng đến đời sống vật chất và tinh thần của thế hệ những người đang sống. 

+ “Thờ cúng”: là yếu tố mang tính thực hành lễ nghi, là sự thực hành một loạt động tác (khấn, vái, quỳ, lạy…) của người gia trưởng tộc trưởng là các hậu sinh, hậu thế. Đó là chuỗi hoạt động dưới dạng hành lễ và được các gia tộc, cộng đồng, quốc gia quy định bởi quan niệm, phong tục, tập quán của mỗi loại nhóm chủ thể cộng đồng, dân tộc trong các thời kỳ.

- GV nêu nhiệm vụ cụ thể cho Nhóm 1, 3 như sau: Khai thác Hình 3 – 4, thông tin mục II.1 SGK tr.7, 8 và hoàn thành Phiếu học tập số 1:

- GV cung cấp thêm cho HS một số tư liệu về tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên (Đính kèm phía dưới Hoạt động II.1).

- GV hướng dẫn HS đọc mục Kết nối với Internet SGK tr.8 để tìm hiểu về chương trình “Tục thờ cúng tổ tiên của người Việt” (thực hiện năm 2021), thuộc Đề án “Hỗ trợ thông tin, tuyên truyền về dân tộc, tôn giáo” của Đài tiếng Việt Nam (VOV). 

* Quốc tổ Hùng Vương

- GV dẫn dắt: 

+ Ngoài phạm vi gia đình, dòng họ, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên còn mở rộng trong làng xã (thờ tổ làng, tổ nghề) và cả nước (thờ Quốc tổ Hùng Vương). 

+ Trong tâm thức người Việt Nam, các vua Hùng được coi là biểu tượng, vị tổ dựng nước của dân tộc. 

- GV nêu nhiệm vụ cụ thể cho Nhóm 2, 4 như sau: Khai thác Hình 5, mục Em có biết, Tư liệu, Bảng 1, thông tin mục II.1 SGK tr.8, 9 và hoàn thành Phiếu học tập số 2: 

- GV cung cấp thêm cho HS một số tư liệu về tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương (Đính kèm phía dưới Hoạt động II.1).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin trong mục, tư liệu do GV cung cấp, trả lời câu hỏi, hoàn thành Phiếu học tập số 1, Phiếu học tập số 2.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS chia sẻ việc thực hành, trải nghiệm thờ cúng tổ tiên (ở gia đình) hoặc tổ họ (ở dòng họ hoặc địa phương em). 

- GV mời đại diện 2 nhóm lần lượt trình bày về tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và Quốc tổ Hùng Vương theo Phiếu học tập số 2 và số 3. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận về:

+ Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên: Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên đã trở thành một tập tục văn hóa truyền thống, có vai trò vị trí hết sức đặc biệt trong đời sống tinh thần của dân tộc Việt Nam hiện nay. Trong bối cảnh mở cửa hội nhập, việc bảo lưu và phát huy tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên đã và đang là một trong các thành tố tạo nên bản sắc văn hóa Việt Nam. 

+ Tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương: Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là biểu tượng của sự đoàn kết dân tộc, là điểm hội tụ tâm linh của người Việt, những giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đang được cộng đồng người Việt gìn giữ, bảo vệ, trao truyền và phát huy trong đời sống.

- GV chuyển sang nội dung mới. 

II. Một số tín ngưỡng ở Việt Nam

1. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và Quốc tổ Hùng Vương

Kết quả Phiếu học tập số 1, Phiếu học tập số 2 đính kèm phía dưới Hoạt động II.1.

Tư liệu 1: Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.

https://www.youtube.com/watch?v=OPa1geszeas

Tư liệu 2: Tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương.

https://www.youtube.com/watch?v=iY9Icbizwcc

https://www.youtube.com/watch?v=hInyfqwqDf4

https://www.youtube.com/watch?v=DU_Lc1WKdj4

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV cho HS cả lớp xem video: Phóng Sự Việt Nam - Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt.

https://www.youtube.com/watch?v=m7AZlZO5YDY

- GV chia HS cả lớp thành các nhóm (4 – 6 HS/nhóm).

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm:

Khai thác Bảng 2, Hình 6 – Hình 9, mục Em có biết, thông tin mục II.2 SGK tr.10, 11 và trả lời câu hỏi: Trình bày những nét chính về tín ngưỡng thờ Mẫu. 

- GV cung cấp thêm cho HS một số tư liệu về tín ngưỡng thờ Mẫu (Đính kèm phía dưới Hoạt động II.2). 

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS tiếp tục thảo luận và cho biết: Tại sao nói tín ngưỡng thờ Mẫu là tín ngưỡng bản địa đặc sắc của Việt Nam?

- GV cho HS liên hệ, vận dụng thực tế và trả lời câu hỏi: Từ trải nghiệm thực tế của bản thân hoặc thông qua các phương tiện truyền thống, hãy chia sẻ việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu ở địa phương em sinh sống hoặc địa phương khác. 

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện một số nhóm lần lượt trình bày những nét chính về tín ngưỡng thờ Mẫu.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng: 

Tín ngưỡng thờ Mẫu là tín ngưỡng bản địa đặc sắc của Việt Nam vì nguồn gốc và những nét độc đáo trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. 

- GV mời đại diện 2 – 3 HS chia sẻ việc thực thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu ở địa phương em sinh sống hoặc địa phương khác. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Tín ngưỡng thờ Mẫu là tín ngưỡng chứa đựng giá trị văn hóa nghệ thuật phong phú, thể hiện tính đặc sắc trong văn hóa bản địa Việt Nam. Năm 2016, UNESCO đã chính thức đưa di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. 

- GV mở rộng:

+ Hầu bóng (hầu đồng, lên đồng): là một nghi lễ chính của tín ngưỡng thờ Mẫu. Trong nghi lễ này, các vị thánh được cho là nhập hồn vào “thân xác” của các ông đồng bà đồng để phán truyền, chữa bệnh, ban phúc lộc cho các tín đồ. Nghi lễ Hầu bóng được thực hiện ở đền, phủ, điện hoặc điện thờ tại gia. 

+ Tín ngưỡng thờ Mẫu đề cao vai trò của người phụ nữ, người mẹ trong đời sống gia đình và xã hội. Các thực hành trong tín ngưỡng thờ Mẫu phản ánh sự tích hợp nhiều loại hình văn hóa truyền thống như kiến trúc đền, phủ, nghệ thuật, diễn xướng, tạo hình dân gian,…

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Tín ngưỡng thờ Mẫu

- Nguồn gốc:  

+ Là tín ngưỡng nguyên thuỷ gắn với cư dân nông nghiệp.

+ Được hình thành từ nhiều tín ngưỡng bản địa khác nhau (thờ nữ thần trong tự nhiên, thờ Mẫu thần) cùng ảnh hưởng của Đạo giáo từ Trung Quốc.

- Loại hình và các dạng thức thờ cúng: nằm trong hai hệ thống (Mẫu thần và Mẫu Tam phủ, Tứ phủ).

+ Miền Bắc: Thờ Mẫu thần và Mẫu Tam phủ, Tứ phủ.

+ Miền Trung: Thờ Mẫu thần và nữ thần.

+ Miền Nam: Thờ nữ thần và Mẫu thần.

- Ý nghĩa: 

+ Thể hiện triết lí tôn thờ người phụ nữ, người mẹ. + Là khát vọng duy trì nòi giống, cầu mong cuộc sống bình yên, có phúc, có lộc.

- Giá trị: là tín ngưỡng chứa đựng giá trị văn hoá nghệ thuật phong phú, thể hiện tính đặc sắc trong văn hoá bản địa Việt Nam. 

Tư liệu 3: Tín ngưỡng thờ Mẫu.

…………….