Giáo án chuyên đề Lịch sử 12 kết nối CĐ 2 Phần 1: Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai (1945 - 1973)

Ngày soạn:…/…/…

Ngày dạy:…/…/…

CHUYÊN ĐỀ 2: 

NHẬT BẢN: HÀNH TRÌNH LỊCH SỬ

 TỪ NĂM 1945 ĐẾN NAY

(9 tiết)

I. MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ

1. Kiến thức

Sau chuyên đề này, HS sẽ:

• Nêu được những chuyển biến của Nhật Bản trong thời kì bị chiếm đóng: quá trình dân chủ hóa, những chuyển biến về kinh tế, xã hội.

• Sưu tầm và sử dụng tư liệu lịch sử để hiểu về “sự thần kì” kinh tế của Nhật Bản; giải thích được nguyên nhân dẫn đến “sự thần kì” kinh tế của Nhật Bản.

• Phân tích được nét chính về tình hình chính trị - xã hội Nhật Bản trong những năm 1952 – 1953.

• Giải thích được nguyên nhân của sự phát triển không ổn định về kinh tế của Nhật Bản kể từ sau năm 1973.

• Nêu được những nét chính về tình hình chính trị, xã hội Nhật Bản (1973 – 2000).

• Trình bày đực quá trình cải cách và phục hồi kinh tế của Nhật Bản những năm đầu thế kỉ XXI.

• Phân tích được những chuyển biến về chính trị, xã hội của Nhật Bản những năm đầu thế kỉ XXI: mặt tích cực, tiêu cực.

• Nêu được nhận xét về những bài học thành công của Nhật Bản.

• Trân trọng và có ý thức học hỏi những phẩm chất cần cù, kỉ luật, coi trọng bản sắc văn hóa dân tộc của người Nhật. 

2. Năng lực

Năng lực chung:

• Năng lực giao tiếp và hợp tác: khả năng thực hiện nhiệm vụ một cách độc lập hay theo nhóm; Trao đổi tích cực với giáo viên và các bạn khác trong lớp.

• Năng lực tự chủ và tự học: biết lắng nghe và chia sẻ ý kiến cá nhân với bạn, nhóm và GV. Tích cực tham gia các hoạt động trong lớp.

• Giải quyết vấn đề và sáng tạo: biết phối hợp với bạn bè khi làm việc nhóm, tư duy logic, sáng tạo khi giải quyết vấn đề.

Năng lực riêng: 

• Năng lực tìm hiểu lịch sử: Nhận diện được các loại hình tư liệu lịch sử, biết cách sưu tầm và khai thác tư liệu trong học tập lịch sử.

• Năng lực nhận thức và tư duy lịch sử: Nêu được những chuyển biến về chính trị, 

• kinh tế, xã hội của Nhật Bản trong thời kì bị chiếm đóng; những biểu hiện của sự phát triển “thần kì” và nguyên nhân dẫn đến “sự thần kì” kinh tế của Nhật Bản; nắm vững những chuyển biến về tình hình chính trị – xã hội Nhật Bản qua các giai đoạn 1973 – 2000 và những năm đầu thế kỉ XXI; giải thích được nguyên nhân của sự phát triển không ổn định về kinh tế của Nhật Bản từ năm 1973 đến năm 2000 và những yếu tố  tác động đến sự phục hồi kinh tế của Nhật Bản những năm đầu thế kỉ XXI.

• Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học: vận dụng kiến thức đã học giải thích về con 

• đường phát triển của Nhật Bản sau năm 1952; bài học kinh nghiệm từ sự phát triển của Nhật Bản.

3. Phẩm chất

• Trách nhiệm: Biết trân trọng và có ý thức học hỏi những phẩm chất cần cù, kỉ luật, coi trọng bản sắc văn hoá dân tộc của người Nhật Bản.

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC 

1. Đối với giáo viên

• Giáo án, SGK, SGV Chuyên đề học tập Lịch sử 12 – Kết nối tri thức.

• Hình ảnh, tư liệu sưu tầm về bài chuyên đề Nhật Bản – Hành trình lịch sử từ năm 1945 đến nay. 

• Bản đồ Nhật Bản, bản đồ khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

• Tư liệu lịch sử: Các hình ảnh, tư liệu về Nhật Bản từ năm 1945 đến nay (đã có trong SGK, sưu tập thêm, phóng to qua máy chiếu).

• Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á – Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, Nhật Bản: Một số vấn đề kinh tế, chính trị nổi bật 2001 – 2020 (Sách chuyên khảo), NXB Từ điển Bách khoa, Hà Nội, 2011. 

• Phiếu học tập: dùng để HS trả lời các câu hỏi thảo luận.

• Máy tính, máy chiếu (nếu có).

2. Đối với học sinh

• SGK Chuyên đề học tập Lịch sử 12 – Kết nối tri thức.

III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC 

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: Tạo tâm thế cho HS, giúp đỡ HS ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú với bài học mới. 

b. Nội dung: GV cho HS quan sát một số hình ảnh đối lập về sự tàn phá của chiến tranh và sự phát triển nhanh chóng, vượt trội của Nhật Bản qua các giai đoạn và yêu cầu HS trả lời một số câu hỏi về sự phát triển của Nhật Bản.

c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS về hành trình phát triển của Nhật Bản từ năm 1945 đến nay.

d.Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV trình chiếu cho HS cả lớp quan sát một sốhình ảnh đối lập về sự tàn phá của chiến tranh và sự phát triển nhanh chóng, vượt trội của Nhật Bản qua các giai đoạn:

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi và trả lời câu hỏi:

+ Em biết gì về thực trạng Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai?

+ Trên thế giới có quốc gia nào đạt được sự phát triển “thần kì” tương tự như Nhật Bản không?

+ Nhật Bản đã xác lập và duy trì vị trí nền kinh tế lớn thứ mấy trên thế giới?

+ Nhật Bản có phải là một trong những quốc gia đi đầu trong việc xây dựng xã hội 5.0?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS vận dụng sự hiểu biết của cá nhân và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bưc 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 2 – 3 HS nêu sự hiểu biết của bản thân về hành trình phát triển của Nhật Bản từ năm 1945 đến nay.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: 

+ Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, Nhật Bản là nước bại trận, chịu thiệt hại nặng nề và bị quân đội Mỹ chiếm đóng. Tuy vậy, dưới chế độ quân quản của Mỹ, một loạt cải cách dân chủ đã được Bộ chỉ huy tối cao lực lượng Đồng minh (SCAP) tiến hành. Những cải cách này đã mang lại luồng gió mới đối với các tầng lớp nhân dân, kinh tế từng bước được khôi phục, đạt mức trước chiến tranh (1939). Đây là cơ sở quan trọng giúp Nhật Bản phát triển mạnh mẽ.

+ Từ năm 1952 đến những năm 70 của thế kỉ XX, Nhật Bản bước vào thời kì phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt, từ những năm 60 đến năm 1973, Nhật Bản đạt được sự phát triển “thần kì”, vượt qua Tây Âu, vươn lên đứng thứ hai trong thế giới tư bản (sau Mỹ, tính theo GDP). Từ những năm 70 của thế kỉ XX, Nhật Bản trở thành một trong ba trung tâm kinh tế - tài chính của thế giới tư bản.

+ Hiện nay, Nhật Bản là một trong những quốc gia đi đầu trong việc xây dựng xã hội 5.0 (xã hội siêu thông minh). 

Tokyo, trung tâm tài chính của Nhật Bản

- GV dẫn dắt HS vào bài học: Trong nửa sau thế kỉ XX, cuộc “lột xác” của đất nước Nhật Bản từ những mảnh vỡ của một quốc gia bại trận sau chiến tranh để trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới là một trong những câu chuyện “thần kì” của lịch sử thế giới thế kỉ XX. Vậy sự phát triển “thần kì” đó được thể hiện như thế nào? Nguyên nhân dẫn đến sự phát triển đó là gì? Từ năm 1973 đến nay, tình hình kinh tế, xã hội Nhật Bản có những chuyển biến nổi bật nào? Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu trong chuyên đề ngày hôm nay – Chuyên đề 2: Nhật Bản - Hành trình lịch sử từ năm 1945 đến nay. 

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

HOẠT ĐỘNG I. NHẬT BẢN SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1945 – 1973) (3 TIẾT)

Hoạt động 1. Tìm hiểu về thời kì Nhật Bản bị quân đội Đồng minh chiếm đóng (1945 – 1952)

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS nêu được những chuyển biến của Nhật Bản trong quá trình bị chiếm đóng, gồm quá trình dân chủ hóa và những chuyển biến về kinh tế, xã hội. 

b. Nội dung: GV yêu cầu HS thảo luận nhóm, khai thác Tư liệu 1 – 2, Hình 2, mục Em có biết, thông tin mục I.1 SGK tr.24, 25 và trả lời câu hỏi:

- Nêu những nội dung cơ bản của quá trình dân chủ hóa ở Nhật Bản.

- Nêu những chuyển biến về kinh tế, xã hội của Nhật Bản trong thời kì bị chiếm đóng. 

c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS về những chuyển biến của Nhật Bản trong quá trình bị chiếm đóng (1945 – 1952). 

d. Tổ chức thực hiện:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS	DỰ KIẾN SẢN PHẨM
Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập - GV hướng dẫn HS cả lớp tìm hiểu về bối cảnh Nhật Bản sau chiến tranh, khai thác tư liệu về Tuyên cáo Pốt-xđam ngày 26/7/1945: Đây là văn bản quan trọng, đặt cơ sở pháp lí cho quân Đồng minh (trên thực tế chỉ là các lực lượng quân đội Mỹ), tiến vào chiếm đóng Nhật Bản trong bối cảnh nền kinh tế Nhật Bản hầu như hoàn toàn bị đình đốn do sự tàn phá trong chiến tranh với nạn thiếu lương thực gay gắt, lạm phát không thể kìm hãm, nạn thất nghiệp và buôn bán chợ đen lan tràn. Tuyên bố Pốt-xđam bao gồm các điều kiện định rõ  cho sự đầu hàng của Nhật Bản - GV chia HS cả lớp thành các nhóm chẵn, lẻ. - GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm: Khai thác Tư liệu 1 – 2, Hình 2, mục Em có biết, thông tin mục I.1 SGK tr.24, 25 và trả lời câu hỏi: TƯ LIỆU 1. Điều 12, Hiến pháp 1946 quy định: Quyền tự do và những quyền được ghi trong Hiến pháp phải được mọi người bảo vệ, không lạm dụng vì mục đích riêng và phải được duy trì vì sự thịnh vượng chung của đất nước. (Nguồn: Cổng Thông tin  điện tử Quốc hội) Hình 2. Trang Lời nói đầu Hiến pháp 1946 của Nhật Bản     TƯ LIỆU 2. Nhật Bản thoả thuận cho Mỹ và Mỹ chấp nhận quyền duy trì các lực lượng hải, lục, không quân của Mỹ ở Nhật Bản và các vùng phụ cận nước Nhật Bản. Những lực lượng đó có thể dùng để đóng góp vào việc duy trì hoà bình và an ninh quốc tế ở Viễn Đông, cũng như để bảo vệ nền an ninh của Nhật Bản chống lại mọi cuộc xâm lược từ bên ngoài. (Theo Điều 1, Hiệp ước An ninh Mỹ -  Nhật Bản năm 1951) + Nhóm chẵn: Nêu những nội dung cơ bản của quá trình dân chủ hóa ở Nhật Bản. + Nhóm lẻ: Nêu những chuyển biến về kinh tế, xã hội của Nhật Bản trong thời kì bị chiếm đóng.  - GV mở rộng, nêu câu hỏi gợi mở cho các nhóm thảo luận: + Với nhóm chẵn: Dân chủ hóa là gì? (tôn trọng, đề cao quyền con người, giới hạn quyền lực của nhà nước theo nguyên tắc pháp quyền). Vì sao Nhật Bản phải thực hiện quá trình dân chủ hóa? (Chiến tranh thế giới thứ hai gây hậu quả nặng nề, từ năm 1945 đến năm 1952, Nhật Bản chịu sự chiếm đóng của lực lượng Đồng minh). + Với nhóm lẻ: Tìm những từ khóa liên quan đến chuyển biến về kinh tế, xã hội ở Nhật Bản (xã hội dân chủ, kinh tế theo mô hình Mỹ, đồng minh chiến lược kinh tế và quân sự của Mỹ ở châu Á,…). - GV cung cấp thêm cho HS một số tư liệu (Đính kèm phía dưới Hoạt động 1). - GV hướng dẫn HS đọc mục Em có biết SGK tr.25 để tìm hiểu về vai trò chi phối của các Dai-bát-xư trong nền kinh tế Nhật Bản trước năm 1945 và kết quả của việc thực hiện mục tiêu giải thể các Dai-bát-xư đặt trong so sánh với kết quả thực hiện  biện pháp cải cách ruộng đất và dân chủ hóa quyền lợi người lao động.  Các trụ sở ở Ma-ru-nô-chi  của Dai-bát-xư Mít-su-bi-si trước 1923 “Đai-bát-xư” là thuật ngữ chỉ các tập đoàn kinh doanh tài chính và công nghiệp ở đế quốc Nhật. Sức ảnh hưởng và tầm vóc của các đai-bát-xư cho phép chúng kiểm soát các phần quan trọng của nền kinh tế Nhật Bản từ thời Minh Trị cho đến khi kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai. - GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS cả lớp trả lời câu hỏi: Những chuyển biến của Nhật Bản trong quá trình bị chiếm đóng (1945 – 1952) có ý nghĩa gì? Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập - HS khai thác thông tin trong mục, tư liệu do GV cung cấp và trả lời câu hỏi. - GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết). Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận - GV mời đại diện nhóm chẵn, lẻ nêu những chuyển biến của Nhật Bản trong quá trình bị chiếm đóng (1945 – 1952).  - GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng:  Ý nghĩa của những chuyển biến của Nhật Bản trong quá trình bị chiếm đóng (1945 – 1952): + Về an ninh – chính trị: xây dựng được nền chính trị dân chủ, chủ quyền của toàn dân, tôn trọng những quyền cơ bản của con người. + Về kinh tế: tạo điều kiện cạnh tranh mạnh mẽ trong các ngành công nghiệp Nhật Bản, mở rộng sở hữu tư bản; năng suất nông nghiệp tăng nhanh, tạo sự ổn định trong xã hội nông thôn.  + Về văn hóa, giáo dục: xây dựng nền giáo dục mới khoa học và tiến bộ, đáp ứng mục tiêu dân chủ hóa nước Nhật.  → Tạo nền tảng quan trọng cho sự phục hồi mạnh mẽ của Nhật Bản trong giai đoạn tiếp theo. Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập - GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Là nước bại trận, chịu những tổn thất nặng nề về kinh tế - xã hội, bị quân Đồng minh (Mỹ) chiếm đóng, trong bối cảnh đó, quá trình dân chủ hóa ở Nhật Bản được tiến hành trên các lĩnh vực an ninh - chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục. Những chuyển biến về kinh tế - xã hội trong thời kì bị chiếm đóng tạo nền tảng quan trọng cho việc mở rộng dân chủ tự do và sự phục hồi mạnh mẽ về kinh tế của Nhật Bản trong giai đoạn tiếp theo. - GV chuyển sang nội dung mới.	I. Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai (1945 – 1973) 1. Thời kì Nhật Bản bị quân Đồng minh chiếm đóng (1945 – 1952) - Nội dung cơ bản của quá trình dân chủ hoá ở Nhật Bản: + Về an ninh - chính trị: Bộ Chỉ huy tối cao lực lượng Đồng minh (SCAP) tiến hành: Giải tán lực lượng vũ trang của Nhật Bản. Xét xử tội phạm chiến tranh. Thực hiện dân  chủ hoá xã hội Nhật Bản. Tiến hành cuộc Tổng tuyển cử bầu Nghị viện mới (10/4/1946), ban hành Hiến pháp 1946. + Về kinh tế:  SCAP thực hiện chính sách:  Phi quân sự hoá nền kinh tế. Xoá bỏ các yếu tố khôi phục nền kinh tế phục vụ chiến tranh. Dân chủ hoá các  tổ chức kinh tế của Nhật Bản. + Về văn hoá, giáo dục: SCAP sửa đổi Chương trình Giáo dục theo hướng thúc đẩy  các tư tưởng tự do, dân chủ. - Những chuyển biến về kinh tế, xã hội của Nhật Bản trong thời kì bị chiếm đóng: + Kinh tế: theo mô hình của Mỹ. + Xã hội: dân chủ.
Tư liệu 1. Thời kì Nhật Bản bị quân Đồng minh chiếm đóng (1945 – 1952)      1.1. “Theo điều tra của cơ quan ổn định kinh tế sau chiến tranh thì 80% tàu bè, 34 % máy móc trong công nghiệp bị phá huỷ, 21% nhà cửa và tài sản riêng của gia đình bị thiệt hại, tài sản của nhà nước bị tôn thất 25 % so với thời kì trước chiến tranh (1934 - 1936). Tổng thiệt hại về vật chất lên tới 64,3 tỉ yên, bằng 2 lần tổng thu nhập quốc dân năm tài chính 1948 - 1949. Như vậy là toàn bộ của cải tích lũy được trong 10 năm (1935 - 1945) đã bị tiêu huỷ hoàn toàn. Sản lượng công nghiệp năm 1946 giảm sút đến mức chưa bằng 1/3 tổng sản lượng năm 1930 và chỉ bằng 1/7 mức sản lượng năm 1941”. (Lê Văn Sang, Lưu Ngọc Trịnh, Nhật Bản: Đường đi tới một siêu cường kinh tế, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1991, tr.84)      1.2. “Nhân dân Nhật Bản thành thật mong muốn một nền hoà bình quốc tế dựa trên chính nghĩa và trật tự, cam kết vĩnh viễn không phát động chiến tranh như là một phương tiện giải quyết xung đột quốc tế bao gồm chiến tranh xâm phạm chủ quyền dân tộc và các hành vì vũ lực hoặc các hành vi đe dọa bằng vũ lực. Để thực hiện các mục tiêu của Khoản trước, lục quân, hải quân và không quân cũng như các tiềm lực chiến tranh khác sẽ không bao giờ được duy trì. Quyền tham chiến của đất nước sẽ không được công nhận”. (Điều 9, Hiến pháp Nhật Bản, năm 1946)

Hoạt động 2. Tìm hiểu về Nhật Bản từ năm 1952 đến năm 1973

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS;

- Giải thích được nguyên nhân dẫn đến “sự thần kì” kinh tế của Nhật Bản.

- Phân tích được những nét chính về tình hình chính trị – xã hội Nhật Bản trong những năm 1952 – 1973.

b. Nội dung: GV yêu cầu HS thảo luận theo nhóm, khai thác Tư liệu 3, Hình 3 – 5, mục Em có biết, thông tin mục 2a – 2b SGK tr.26 – 28 và trả lời câu hỏi: 

- Tìm những dẫn chứng thể hiện sự phát triển “thần kì” của kinh tế Nhật Bản. Hãy giải thích nguyên nhân dẫn đến sự “thần kì” của nền kinh tế Nhật Bản.

- Phân tích những nét chính về tình hình chính trị - xã hội Nhật Bản trong những năm 1952 – 1973. Theo em, nguyên nhân dẫn đến tình hình đó là gì?

c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS về những nét chính của tình hình kinh tế, chính trị, xã hội Nhật Bản từ năm 1952 đến năm 1973. 

d. Tổ chức thực hiện:

--------------- Còn tiếp ---------------