Giáo án điện tử Ngữ văn 8 kết nối Bài 5 TH tiếng Việt: Nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn của câu

XIN CHÀO CÁC EM HỌC SINH! CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI HÔM NAY!

KHỞI ĐỘNG

Em hãy thực hiện yêu cầu sau:

Em hãy trình bày những ý hiểu của em về câu nói sau: “Anh ăn cơm chưa?”. Theo em, có thể hiểu câu hỏi đó theo những cách như thế nào?

Bài 5: Những câu chuyện hài

Thực hành tiếng Việt

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ NGHĨA HÀM ẨN CỦA CÂU

NỘI DUNG BÀI HỌC

Nhận biết nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn của câu

Tác dụng của nghĩa hàm ẩn

Em hãy trả lời câu hỏi sau:

• Em hãy nêu những cách nhận biết nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn của câu.
• Em hãy trình bày tác dụng của nghĩa hàm ẩn.

1. Nhận biết nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn của câu

Trong giao tiếp bằng ngôn từ

Có những ý nghĩa được hiển thị ngay trên từ ngữ (nghĩa tường minh).

Có những ý nghĩa ngầm chứa, cần phải suy luận mới biết được (nghĩa hàm ẩn).

Có những nghĩa hàm ẩn tùy thuộc ngữ cảnh

• Ví dụ 1:

“Ngày mai tôi đi Hà Nội”

Có thể hiểu: “Ngày mai tôi không gặp mặt với nhóm được”.

Có thể hiểu: “Anh có cần gửi gì cho người thân ở Hà Nội thì tôi sẽ mang giúp cho”.

> Những nghĩa này tuỳ thuộc vào nội dung trao đổi trước đó của người nói/ người viết với người nghe/người đọc.

• Ví dụ 2:

“Nó lại đi Đà Lạt”

Nội dung: cho biết một người nào đó đi Đà Lạt.

Từ “lại” giúp ta hiểu rằng trước đó người này cũng từng đi Đà Lạt.

> Nghĩa hàm ẩn của câu này được suy ra từ nghĩa của từ trong câu chứ không phụ thuộc vào ngữ cảnh.

2. 2. Tác dụng của nghĩa hàm ẩn

Nghĩa hàm ẩn

Giúp truyền tải nhiều điều kín đáo, ý nhị, sâu xa… làm cho giao tiếp ngôn từ được uyển chuyển, phong phú.

Trong văn học, các nội dung, thông điệp mà tác giả muốn truyền tải thường được thể hiện dưới hình thức nghĩa hàm ẩn.

• Ví dụ:

“Chuột chù chê khỉ rằng hôi

Khỉ mới trả lời: Cả họ mày thơm.”

(Ca dao)

• Chuột chù và khỉ đều là các loài có mùi hôi.
• Chuột chù lại chê khỉ hôi trong khi chính mình là loài hôi có tiếng.

Nghĩa tường minh: là lời khen.

Nghĩa hàm ẩn: thể hiện sự mỉa mai của khỉ dành cho chuột chù.

> Câu ca dao có hàm ý phê phán những người đã không tự biết cái xấu của mình lại còn đi chê bai người khác.

LUYỆN TẬP

Hoàn thành các bài tập trong SGK tr.113

Bài tập 1 SGK tr.113

Đặt trong ngữ cảnh cuộc đối thoại được thể hiện ở bài ca dao số 2, nghĩa hàm ẩn của câu ca dao sau là gì?

“Chú chuột đi chợ đường xa

Mua mắm mua muối giỗ cha con mèo”

Đáp án

Giả sử: bài ca dao mô tả cuộc đối thoại giữa mèo với nhân vật chứng kiến cuộc thăm viếng của mèo.

• Mèo hỏi: “Chú chuột đi đâu vắng nhà?”
• Nhân vật chứng kiến: “Chú chuột đi chợ đường xa/ Mua mắm mua muối giỗ cha con mèo”

> Chuột (kẻ bị ức hiếp) đến giỗ cha con mèo (cha kẻ thù) là một cách nói phi lý.

> Là lời nguyền rủa, tiếng chửi, sự vạch mặt của dân gian đối với những kẻ đạo đức giả.

Bài tập 2 SGK tr.113

Câu ca dao:

“Cưới em ba chum mật ong

Mười thúng mỡ muỗi ba nong quýt đầy…”

Theo em, qua câu ca dao trên, anh học trò thực sự muốn nói điều gì?

Đáp án

“Cưới em ba chum mật ong

Mười thúng mỡ muỗi ba nong quýt đầy…”

Là lời đáp của anh học trò nghèo trước việc thách cưới của bên nhà gái.

• Số lượng lễ vật: rất lớn.
• Lễ vật: những thứ quý giá, thậm chí không thể có được.

> Thể hiện sự vô vọng, là sự đầu hàng của anh học trò trước hôn lễ này.

Bài tập 3 SGK tr.113

Cho biết nghĩa hàm ẩn của những câu in đậm trong các trường hợp sau:

1. Chập chập rồi lại cheng cheng

Con gà sống thiến để riêng cho thầy.

1. b. Ông Giuốc-đanh: - Thế này là thế nào? Bác may hoa ngược mất rồi.

Phó may: - Ngài có bảo là muốn may hoa xuôi đâu.

Ông Giuốc-đanh: - Lại còn phải bảo cái đó à?

Phó may: - Vâng, phải bảo chứ. Vì tất cả những người quý phái đều mặc như thế này cả.

Đáp án

1. Chập chập rồi lại cheng cheng

Con gà sống thiến để riêng cho thầy.

Bối cảnh: một buổi lễ linh thiêng đang diễn ra.

Nghĩa tường minh: phần lễ vật thầy cúng muốn dành riêng cho mình là con gà sống lớn.

Sự trần tục đến mức thô thiển, sự tham lam của thầy cúng.

1. b. Phó may: - Vâng, phải bảo chứ. Vì tất cả những người quý phái đều mặc như thế này cả.

Nghĩa tường minh: những người quý phái đều mặc áo ngược hoa.

Bối cảnh: may may áo ngược hoa cho ông Giuốc-đanh và bị phát hiện.

• Đây là câu nói dối để chống chế.

>>> 

• Ám chỉ việc ông Giuốc-đanh muốn làm quý tộc.
• Có ý giễu cợt một cách kín đáo: ông không thể thành quý tộc khi lễ phục quý tộc như thế nào cũng không biết.

Bài tập 4 SGK tr.113