BÀI 6: CHÂN DUNG CUỘC SỐNG

VĂN BẢN 2: LẶNG LẼ SA PA
(11 câu)

1. NHẬN BIẾT (4 câu)

Câu 1: Hãy trình bày hiểu biết của em về về tác giả Nguyễn Thành Long và tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa (hoàn cảnh ra đời, thể loại, nội dung,......).

Trả lời:

- Tác giả: Nguyễn Thành Long (1925 – 1991) quê ở Quảng Nam, là cây bút chuyên  viết truyện ngắn và kí. Sáng tác của ông thê rhieenj niềm tin yêu và sự gắn bó thiết tha với đất nước, con người. Truyện ngăn của Nguyễn Thành Long có lối viết nhẹ nhàng, giàu chất thơ, giọng văn trong sáng. 

- Thể loại: truyện ngắn

- Đề tài: hình ảnh con người lao động trong thời kì hàn gắn và xây dựng đất nước sau hòa bình lập lại ở miền Bắc.

- Ngôi kể: thứ 3 (điểm nhìn trần thuật từ nhân vật ông họa sĩ)

- Cốt truyện đơn giản, tình huống truyện hợp lí, cách kể chuyện tự nhiên, có sự kếp hợp giữa tự sự, trữ tình với bình luận. 

- Nội dung: Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” khắc hoạ thành công hình ảnh tốt đẹp của người lao động bình thường: anh thanh niên làm công tác khí tượng một mình trên đỉnh núi cao. Qua đó, truyện khẳng định vẻ đẹp của người lao động mới và ý nghĩa to lớn của những công việc thầm lặng nhưng rất có ích cho cuộc sống.

Câu 2: Nêu tình huống truyện? Tác giả tạo ra tình huống như vậy nhằm mục đích gì?

Trả lời:

Tình huống truyện Lặng lẽ Sa Pa là cuộc gặp gỡ tình cờ của mấy người khách trên chuyến xe lên Sa Pa với anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn. Tác giả tạo ra tình huống như vậy nhằm mục đích khắc họa đầy đủ nhân vật chính là anh thanh niên một cách tự nhiên. Qua đó làm nổi bật  chủ đề của tác phẩm: Trong cái lặng lẽ, vắng vẻ trên núi cao Sa Pa, nơi mà nghe tên người ta chỉ nghĩ đến sự nghỉ ngơi, vẫn có bao nhiêu người đang ngày đêm làm việc miệt mài, say mê cho đất nước.

Câu 3: Ý nghĩa nhan đề của truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa là gì?

Trả lời:

- Là một nhan đề giàu chất thơ, nó gợi lên không gian của câu chuyện.

- Việc đảo từ “lặng lẽ” lên trước từ “Sa Pa” góp phần nhấn mạnh vẻ lặng lẽ của thiên nhiên và con người vùng Sa Pa.

- Ở đó, ta thấy những con người âm thầm cống hiến quên mình, là anh thanh niên 27 tuổi, làm công tác khí thượng kiêm vật lí địa cầu, một mình sống trên đỉnh núi Yên Sơn, là ông kĩ sư vườn rau, là đồng chí nghiên cứu bản đồ sét. 

=> Tất cả đã tạo nên một dòng sông ngầm cuôcn chảy dưới cái lặng lẽ của Sa Pa, để đem màu và phù sa bồi đắp cho đất nước. 

Câu 4: Cô kĩ sư trẻ nhận công tác lên miền núi, cuộc sống của anh thanh niên có tác động như thế nào đến cô ?

Trả lời:

Những cảm xúc của cô kỹ sư trẻ làm bừng dậy những tình cảm lớn lao, cao đẹp khỉ phát hiện ánh sáng đẹp đẽ toả ra từ cuộc sống và tâm hồn con người của anh thanh niên trẻ. Cô biết ơn anh không chỉ vì bó hoa anh đã tặng cho cô 1 cách vô tư, mà còn là sư hào hứng tư nhiên mà anh vố ánh đã dành tặng cho cô. Cô kỹ sư trẻ đã điểm thêm một nét vẽ nhẹ nhàng, duyên dáng vào câu chuyện.

2. THÔNG HIỂU (3 câu)

Câu 1: Qua lời kể của anh thanh niên, em hiểu gì về công việc của anh? Công việc đó đòi hỏi người làm phải có tinh thần, thái độ như thế nào?

Trả lời:

Qua lời kể của anh thanh niên, em hiểu gì về công việc của anh đó là anh phụ trách công việc khí tượng kiêm vật lí địa cầu dự vào việc báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu. Nhiệm vụ cụ thể là “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất” và phải báo cáo kết quả hằng ngày liên tục về trung tâm. Gian khổ nhất là lần ghi và báo về lúc một giờ sáng. Công việc đó đòi hỏi người làm phải có lòng yêu nghề, yêu công việc đơn điệu này và phải vượt qua sự cô đơn, vắng vẻ quanh năm suốt tháng ở nơi núi cao không một bóng người.

Câu 2: Em có suy nghĩ gì về thái độ làm việc của anh thanh niên? Tại sao ông hoạ sĩ già lại nghĩ: “Đã bắt gặp 1 điều thật ra ông vẫn ao ước được biết, ôi 1 nét thôi...” khi trò chuyện với anh thanh niên?

Trả lời:

- Em có ấn tượng về thái độ của anh thanh niên - một thái độ sống tích cực và lạc quan mà bất cứ ai cũng nên có cho bản thân mình, anh thanh niên đã bộc lộ tâm hồn trong sáng, cách sống đẹp, một thái độ trách nhiệm với cuộc sống.

- Ông hoạ sĩ già lại nghĩ: “ Đã bắt gặp 1 điều thật ra ông vẫn ao ước được biết, ôi 1 nét thôi... vì ông là 1 người nghệ sỹ tinh tế và chân chính, yêu vẻ đẹp và mong muốn biến những vẻ đẹp của tâm hồn con người vào trong những tác phẩm của mình. Và lúc này ông đã gặp được vẻ đẹp của lý tưởng sống, ý thức trách nhiệm của anh thanh niên đã trở thành khơi nguồn cảm hứng cho các tác phẩm của họa sỹ sau chuyến đi này.

Câu 3: Ở nhân vật anh thanh niên ấy có những nét tính cách, phẩm chất đáng mến nữa thể hiện trong thái độ của anh đối với mọi người. Hãy chứng minh điều đó?

Trả lời:

Ở người thanh niên ấy còn có những nét tính cách, phẩm chát đáng mến: ở một mình nhưng ngôi nhà của anh vẫn rất ngăn nắp, gọn gàng, Anh nuôi gà, trứng ăn không xuể, anh trồng hoa. Trong vườn rất nhiều hoa: Hoa dơn, hoa thược dược vàng, tím, đỏ, hồng phấn, tổ ong. Anh tìm thấy niềm vui từ những trang sách, anh gửi bác lại xe một gói tam thất về cho bác gái đang ốm nặng, chuẩn bị ly trà nóng cho khách đường xa, một làn trứng cho người hoạ sĩ già, tặng hoa cho cô kĩ sư trong lần gặp cũng như khi chia tay, khi người họa sĩ ngỏ lời muốn vẽ anh, anh liền từ chối và giới thiệu về một kĩ sư rình xem cách ong lấy phấn, thụ phấn cho hoa su hào để tạo giống su hào to hơn, ngọt hơn cho nhân dân miền Bắc; một đồng chí suốt ngày chờ sét, mười một năm không một ngày xa cơ quan. . . để lập bản đồ sét cho nước ta; anh giới thiệu về người bạn trên đỉnh Pan Xi phăng xa xôi kia,..

3. VẬN DỤNG (3 câu)

Câu 1: Phân tích tình huống truyện trong “Lặng lẽ Sa Pa”

Trả lời:

*Tình huống trong tác phẩm truyện ngắn nói chung:

- Tình huống truyện là sự kiện đặc biệt trong cốt truyện, nó xâu chuỗi tất cả các sự kiện khác. Qua đó, thể hiện tính cách nhân vật, nội dung tư tưởng tác phẩm và tài năng của tác giả.

- Nếu thơ quan trọng nhất phải có tứ thơ thì tác phẩm tự sự cần thiết nhất là tình huống. Nhà văn Nguyễn Minh Châu từng ví tình huống truyện như một lát cắt mà trên đó hiện ra cả trăm năm của một đời thảo mộc. 

*Mô tả tình huống truyện:

- Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” được xây dựng xoay quanh một tình huống truyện đơn giản. Đó chính là cuộc gặp gỡ tình cờ của mấy người khách trên chuyến xe lên Sa Pa với anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn.

- Tình huống gặp gỡ này là cơ hội thuận tiện để tác giả khắc họa “bức chân dung” nhân vật chính một cách tự nhiên và tập trung, qua sự quan sát của các nhân vật khác và qua chính lời lẽ, hành động của anh. Đồng thời, qua “bức chân dung” (cả cuộc sống và những suy nghĩ) của người thanh niên, qua sự cảm nhận của các nhân vật khác (chủ yếu là ông họa sĩ) về anh và những người như anh, tác giả đã làm nổi bật được chủ đề của tác phẩm: Trong cái lặng lẽ, vắng vẻ trên núi cao Sa Pa, nơi mà nghe tên người ta chỉ nghĩ đến sự nghỉ ngơi, vẫn có bao nhiêu người đang ngày đêm làm việc miệt mài, say mê cho đất nước.

*Phân tích tình huống truyện:

 Cuộc gặp gỡ tình cờ và cũng rất hiếm hoi:

- Với cô kĩ sư, đây là lần đầu tiên bước ra khỏi quãng đời học trò chật hẹp, bắt đầu đi nhận công tác, bắt đầu bước vào cuộc sống bát ngát mới tinh. Trong sự háo hức ấy, điều gì mà cô bắt gặp cũng có thể để lại dấu ấn sâu sắc trong tâm hồn. Chính vì thế, đối với cô, cuộc gặp gỡ với anh thanh niên là điều tuy cô không đợi mà lại tình cờ có được.

- Với ông họa sĩ già, đây thực sự là một cuộc gặp gỡ tình cờ. Vì không phải lần đầu tiên ông đến Sapa, hơn nữa ông cũng có ý định “về ở hẳn đây” song lại nhận thấy cần biết tránh nỗi buồn đi để làm việc đòi nên chưa phải lúc ở lại Sapa. Nghĩa là trong quan niệm ban đầu của ông, Sapa là chỗ để nghỉ ngơi chứ không phải nơi để làm việc.

- Với anh thanh niên, chuyến viếng thăm của “đoàn khách” gồm cô kĩ sư và ông họa sĩ già quả thực hiếm hoi “Bác và cô là đoàn khách thứ hai đến thăm nhà tôi từ tết. Và cô là cô gái thứ nhất từ Hà Nội lên tới nhà tôi từ 4 năm nay”.

- Nếu không nhờ có bác lái xe cố ý cho xe dừng lại, có lời giới thiệu để tạo hứng thú cho hai người khách, cuộc gặp gỡ này có thể sẽ chẳng bao giờ diễn ra.

Cuộc gặp gỡ đầy hứng thú:

Lời giới thiệu rất đặc biệt của bác lái xe:

+ Hướng về người họa sĩ già, bác lái xe dường như cố ý khơi gợi hứng thú sáng tạo của họa sĩ: “thế nào bác cũng thích vẽ hắn”. Bởi “hắn” - tức là anh thanh niên 27 tuổi ấy “cô độc nhất thế gian”, rất “thèm người” và cũng rất thong minh khi nghĩ ra kế để được gặp người cho thỏa long là dùng khúc cây chắn đường, chặn xe.

+ Hướng về cô gái, bác lái xe có một cái nhìn đầy ngụ ý. Và những thông tin bác lái xe nói với người họa sĩ cũng là để hướng đến cô gái - một người mà qua câu chuyện trên đường đi bác đã biết là “vừa dứt bỏ một tình yêu” và đang “khát khao trời rộng”.

+ Kết quả là, lời giới thiệu của bác lái xe đã khiến nhà họa sĩ “xúc động mạnh mẽ” và cô gái thì “víu chặt lấy vai ông nửa vì tò mò, nửa vì tự vệ chống lại một cái gì đó”. Cái gì đó ở đây có thể chính là niềm xúc động và những linh cảm về một mối quan hệ quen biết mới sẽ mang lại cho cô nhiều suy nghĩ và cảm xúc tốt đẹp.

Thái độ của anh thanh niên:

+ Vui mừng, sung sướng: từ nét mặt rạng rỡ đến cử chỉ luống cuống của anh thanh niên đều cho thấy anh rất bất ngờ và sung sướng với cuộc gặp gỡ hiếm hoi này. Sung sướng và hạnh phúc đến độ anh nói to lên những điều người ra chỉ nghỉ, cũng là những điều người ta ít nghĩ. Chính vì thế, anh ngay lập tức đã tạo được sự cuốn hút đối với cô gái và bác họa sĩ.

+ Rất hào hứng với cuộc gặp gỡ: hái hoa trao cho cô gái, nói chuyện về công việc của mình - nói như thể rất lâu rồi anh chưa được bộc bạch, trò chuyện với ai, nói cho hết những điều bấy lâu nay luôn ắp đầy trong tâm trí anh, khiến anh say mê, thích thú và đủ để anh chịu đựng được mọi gian khổ, cô đơn nơi đỉnh cao 2600m này.

+ Rất chân tình trong từng lời tâm sự: dù lần đầu gặp bác lái xe và cô gái song anh đã trò chuyện, bộc bạch tất cả những gì mà anh ấp ủ trong suy nghĩ như thể họ là những người đã quen thân từ lâu: nối cô đơn lúc mời vào nghề, ý chí và bản lĩnh để vượt lên những gì tàm thường của cuộc sống (nỗi nhớ phồn hoa đô hội) và tìm ý nghĩa cuộc sống trong chính công việc của mình…

-> Thái độ của người thanh niên khiến cô gái quên cả việc hái hoa, khiến người họa sĩ già thấy mình bối rối bởi ông đã tìm thấy ở anh điều ông ao ước được biết - đấy là một tâm hồn đẹp – một vẻ đạp khơi gợi ý tưởng và đam mê sáng tạo trong ông.

Cuộc gặp gỡ mang ý nghĩa “thức tỉnh”:

- Sự “thức tỉnh” của người nghệ sĩ (ông họa sĩ già):

+ Nếu trước khi gặp người thanh niên, ông họa sĩ chỉ nghĩ đến Sa Pa như một nơi để nghỉ ngơi lúc cuối đời - sau khi ông đã đi hết cuộc hành trình sáng tạo nghệ thuật thì cuộc gặp gỡ với người thanh niên, câu chuyện của anh về ông kĩ sư ở vườn rau dưới Sa Pa, về anh cán bộ thí nghiên cứu bản đồ sét đã giúp ông họa sĩ nhận ra “Trong cái lặng im của Sa Pa, dưới những dinh thự cũ kĩ của Sa Pa, Sa Pa mà chỉ nghe tên, người ra đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi, có những con người làm việc và lo nghĩ như vậy cho đất nước”.

+ Đối diện với người thanh niên, ông họa sĩ đã cảm nhận một cách thấm thía cái bất lực của nghệ thuật, của hội họa trong cuộc hành trình bất tận là cuộc đời. Nghệ thuật bao giờ cũng hướng tới khám phá và thể hiện cái đẹp. Song cũng có những vẻ đẹp mà nghệ thuật có thể thể hiện và tái tạo được - một cảnh quan, một dáng vẻ, một gương mặt con người. Song cũng có những vể đẹp không dễ gì tái hiện lại được cho trọn vẹn, thấu đáo như nó vốn có - đó là vẻ đẹp của thứ ánh sáng kì diệu tỏa ra từ chiều sâu tâm hồn con người. Đồng thời, cũng chính vẻ đẹp tâm hồn mà ông họa sĩ nhận ra ở người thanh niên ấy và sự bất lực của ngòi bút trên mỗi chặng đường sáng tạo lại có sức mạnh thôi thúc ông, nâng tâm hồn ông, tiếp them cho ông tình yêu cuộc sống và đam mê sáng tạo.

Sự “thức tỉnh” của cô kĩ sư trẻ:

+ Câu chuyện của người thanh niên, những trang sách hay mà anh đang đọc dở giúp cô gái hiểu thêm về cuộc sống một mình, dũng cảm tuyệt đẹp của người thanh niên và thế giới những con người mà anh kể. Sự hiểu biết này khiến cô “bàng hoàng” bởi cuộc sống mà cô vừa tiếp xúc ấy cao rộng, đẹp đẽ hơn rất nhiều so với cuộc sống chật hẹp mà cô vừa trải qua.

+ Từ cảm xúc bàng hoàng trước vẻ đẹp của một tâm hồn, một lối sống, cô kĩ sư trẻ còn như được đánh thức trong tam hồn những háo hức và mơ mộng - điều rất cần thiết để cô có thể mạnh mẽ hơn trong cuộc sống mà cô chuẩn bị bước vào. Đồng thời, câu chuyện và cuộc sống của người thanh niên còn giúp cô gái nhìn lại chính mình, nhìn lại mối tình mà cô đã bỏ lại sau lưng để yên tâm hơn trong quyết định dấn thân vào cuộc sống mới. Có thể ngầm hiểu, sau cuộc gặp gỡ này, cô gái sẽ có đủ cảm xúc và sức mạnh để sống và dâng hiến đời mình cho một lí tưởng sống cao đẹp như người thanh niên mà cô vừa gặp kia.

*Đánh giá tình huống:

- Nhà văn đã xây dựng một tình huống ngỡ như “không có gì” - chỉ là một cuộc gặp gỡ tình cờ trong một cuộc hành trình song lại là một tình huống đầy ý nghĩa bởi nó tác động và làm bộc lộ trọn vẹn những vẻ đẹp trong tâm hồn các nhân vật: một bác lái xe có tâm hồn nghệ sĩ, có sự am hiểu đối với công việc và cuộc sống của người khác, một họa sĩ già giàu đam mê sáng tạo và luôn trăn trở về sứ mệnh của nghệ sĩ (đặt tâm hồn mình vào tác phẩm, tái hiện được vẻ đẹp của cuộc sống và con người), về sự bất lực của nghệ thuật, một cô kĩ sư trẻ hăm hở bước vào một cuộc sống mới với đầy thử thách, một người thanh niên với lí tưởng sống và tâm hồn cao đẹp.

- Tình huống truyện đã làm tỏa sáng chủ đề của tác phẩm: “Trong cái lặng im của Sapa, dưới những dinh thự cũ kĩ của Sapa, Sapa mà chỉ nghe tên, người ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi, có những con người làm việc và lo nghĩ như vậy cho đất nước”. Hướng tới thể hiện chủ đề ấy, nhà văn đã khơi dậy trong tâm hồn người đọc niềm tin yêu cuộc sống, tin yêu con người, tin yêu những điều tốt đẹp trong cuộc đời.

Câu 2: Phân tích nhân vật anh thanh niên trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”

Trả lời:

*Hoàn cảnh sống và làm việc:

- Quê quán, nghề nghiệp: Đó là một chàng trai 27 tuổi, quê ở Lào Cai, làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu. Nhiệm vụ của anh là đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất và dựa vào công việc báo trước thời tiết hàng ngày để phục vụ sản xuất và chiến đấu.

Hoàn cảnh sống: Anh sống một mình trên đỉnh Yên Sơn cao 2.600m, quanh năm suốt tháng giữa cỏ cây và mây núi Sa Pa.

=> Hoàn cảnh sống khắc nghiệt; công việc đòi hỏi sự nghị lực, tinh thần kỷ luật và tính chính xác cao.

* Suy nghĩ đẹp:

Nghĩ về công việc:

 - Vì công việc mà anh phải sống một mình trên núi cao nhưng anh vẫn gắn bó với công việc của mình bởi “khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được”. Anh yêu công việc tới mức trong khi mọi người còn ái ngại cho cuộc sống ở độ cao 2.600m của anh thì anh lại ước ao được làm việc ở độ cao trên 3.000m “như vậy mới gọi là lý tưởng”.

- Công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ, chính xác cao: hằng ngày lặp lại tới 4 lần các thao tác “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết” và khó khăn nhất là lúc 1 giờ sáng “nửa đêm thức dậy xách đèn ra vườn, mưa tuyết, giá lạnh…” nhưng anh vẫn coi công việc là niềm vui “Công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi cháu buồn đến chết mất”.

- Ý thức được giá trị công việc mà mình đang làm: dự vào việc báo trước thời tiết nên “việc của cháu gắn liền với việc của bao anh em, đồng chí dưới kia”.

=> Những suy nghĩ ấy chỉ có ở những con người yêu lao động, yêu công việc của mình dù nó thật khó khăn, đơn điệu và buồn tẻ. Công việc là niềm vui, là cuộc sống của anh.

Nghĩ về cuộc sống:

- Tự mình tìm lời giải đáp cho những câu hỏi quan trọng “Mình sinh ra là gì, mình đẻ ra ở đâu, mình vì ai mà làm việc?” những câu hỏi cho anh biết giá trị của bản thân và ý nghĩa của cuộc sống.

- Suy nghĩ đúng đắn về giá trị của hạnh phúc: Hạnh phúc không phải là khi cuộc sống đầy đủ về vật chất mà là khi ta làm được những điều có ích. Một lần do phát hiện kịp thời một đám mây khô mà anh đã góp phần vào chiến thắng của không quân ta, bắn rơi được máy bay Mỹ trên cầu Hàm Rồng, anh thấy mình “thật hạnh phúc”.

=> Qua lời kể hồn nhiên, chân thành của người thanh niên, tác giả Nguyễn Thành Long đã giúp người đọc cảm nhận được những suy nghĩ đẹp và đúng đắn của anh thanh niên cũng như của những người lao động ở Sa Pa.

*Phong cách sống đẹp

- Sống một mình nhưng căn nhà vẫn luôn ngăn nắp, gọn gàng “một căn nhà ba gian, sạch sẽ, với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm. Cuộc đời riêng của anh thanh niên thu lại một góc trái gian với chiếc giường con, một chiếc bàn học, một giá sách”

- Anh tự tạo niềm vui trong cuộc sống:

+ Anh trồng hoa để cuộc sống có thêm màu sắc “Hoa dơn, hoa thược dược, vàng, tím, đỏ, hồng phấn tổ ong”

+ Anh nuôi gà để cải thiện bữa ăn và để có thêm niềm vui

+ Anh thường xuyên đọc sách. Vì sách chính là người bạn để anh “trò chuyện”. Nhờ có sách mà anh chống chọi được với sự vắng lặng quanh năm. Nhờ có sách mà anh tiếp tục học hành, mở mang kiến thức.

*Đức tính đẹp:

- Anh cởi mở, chân thành với khách, rất quý trọng tình cảm của mọi người, khao khát gặp gỡ, được trò chuyện.

+ Chặn khúc cây giữa đường để được nói chuyện với mọi người

+ Trân trọng mọi người khách ghé thăm

+ Dù mới gặp mà anh đã rất cởi mở với ông họa sĩ và cô kĩ sư

+ Quý trọng từng phút giây được gặp gỡ, nói chuyện với mọi người

• Dẫu phải sống một mình nhưng anh vẫn luôn quan tâm tới người khác:

+ Tự tay đào tam thất cho vợ bác lái xe vừa bị ốm,

+ Pha nước chè mời khách, thứ chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn

+ Tặng cô gái tất cả hoa trong vườn, tặng bác họa sĩ một giỏ trứng đầy.

- Anh còn là người khiêm tốn, thành thực cảm thấy công việc và những đóng góp của mình chỉ là nhỏ bé. Khi ông họa sĩ muốn vẽ chân dung anh, anh đã từ chối vì nghĩ mình không xứng đáng, rồi anh nhiệt tình giới thiệu với ông những người khác mà anh cho rằng đáng cảm phục hơn.

=> Đọc truyện, người đọc thấy vẻ đẹp thiên nhiên của Sa Pa hiện lên thật độc đáo, đầy chất thơ, nhưng truyện còn giới thiệu với chúng ta về vẻ đẹp của con người Sa Pa. Đó là những con người miệt mài làm việc, nghiên cứu khoa học, trong lặng lẽ mà rất khẩn trương vì lợi ích của đất nước, vì cuộc sống của con người.

Câu 3: Phân tích chất trữ tình trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”

Trả lời:

Em hãy chú ý đến những điểm sau:

* Khái niệm: là tính chất được tạo nên từ sự hòa quyện giữa vẻ đẹp của cảm xúc, tâm trạng, tình cảm với vẻ đẹp của cách biểu hiện nó để có thể khơi gợi rung cảm TM và tình cảm nhân văn.

- Trong truyện ngắn, chất trữ tình được tạo nên khi nhà văn chú ý khai thác và biểu hiện một cách tinh tế cái mạch cảm xúc tâm trạng, tình cảm của nhân vật hoặc của chính mình trước thế giới bằng những chi tiết, hình ảnh đầy gợi cảm và một lối văn trong sáng, truyền cảm, phù hợp với nhịp điều riêng của cảm xúc, tâm hồn.

- Một truyện ngắn được coi là giầu chất thơ khi mối bận tâm của người viết không đặt vào việc kể lại một biến cố, sự việc, hành động mà là việc làm bật lên một trạng thái đời sống hoặc của tâm hồn con người.

*Biểu hiện trong “Lặng lẽ Sa Pa”

Vẻ đẹp của bản thân đối tượng miêu tả:

1. Thiên nhiên thơ mộng, tươi đẹp, quyến rũ

“Lặng lẽ Sapa” chứa đựng một bức tranh thiên nhiên thơ mộng, huyền ảo độc đáo làm say đắm lòng người: Sapa bắt đầu với những rặng đào và đường núi quanh co uốn lượn kề bên con thác trắng xóa, Sapa còn đẹp và thơ mộng hơn với những cánh đồng cỏ trong thung lũng, những đàn bò lang cổ đeo chuông đang thung thăng gặm cỏ. Trong khung cảnh rộng lớn của thiên nhiên, đất trời, điểm xuyết những tia nắng thật kì lạ: “Nắng bây giờ đang len lỏi tới đốt cháy rừng cây, những cây thông chỉ cao quá đầu, rung tít trong nắng những ngón tay bằng bạc”, rồi “nắng mạ bạc cả con đèo”. Mây Sapa cũng được tả rất nhiều và lạ: “mây mù ngang tầm với chiếc cầu vồng kia. Mây hắt từng chiếc quạt trắng lên từ các thung lũng” rồi “mây bị nắng xua, cuộn tròn lại từng cục, lăn trên các vòm lá ướt sương, rơi xuống đường cái, luồn cả vào gầm xe”. Không chỉ có vậy, Sapa còn được tô điểm thêm bằng màu sắc tươi sáng của các loại cây lạ và các loại hoa: từ những cây tử kinh thỉnh thoảng nhô cái đầu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng cho đến các loại hoa dơn, hoa thược dược, lay ơn vàng, đỏ, tím, hồng, tổ ong… Cảnh đẹp đến độ các vị khách trên xe đang trò chuyện bỗng đột nhiên phải nín lặng để thưởng thức, để đắm mình trong đó. Cảnh đẹp của Sapa cũng đã cuốn hút rất nhiều họa sĩ đến để vẽ. Theo lời bác lái xe, bác đã chở rất nhiều họa sĩ đến đây, trong đó có cả những tên tuổi nổi tiếng như Tô Ngọc Vân, Hoàng Kiệt.

1. Con người với những tình cảm trong sáng, sâu sắc và lối sống đậm màu sắc lí tưởng:

- Anh thanh niên yêu đời, yêu người và yêu nghề. Yêu đời nên dù sống một mình trên đỉnh núi cao, anh vẫn tạo ra cho mình một thế giới không chỉ gọn gàng, ngăn nắp mà còn vô cùng tươi đẹp, cuộc sống buồn tẻ với công việc đầy khó khăn trong điều kiện làm việc khắc ngiệt không làm vơi đi trong anh tình yêu cuộc sống. Anh vẫn luôn mở rộng thế giới đời sống của mình bằng việc tìm hiểu cuộc sống và công việc của những người xung quanh – từ ông kĩ sư ở vườn rau, người cán bộ khoa học nghiên cứu bản đồ sét cho đến anh bạn trên trạm đỉnh Phanxipăng 3142m cũng làm khí tượng như anh. Chính sự hiểu biết ấy tiếp thêm cho anh sức mạnh để tiếp tục bám trụ ở trên đỉnh Yên Sơn và để thấy sự đóng góp của mình vẫn còn nhỏ bé so với mọi người. Yêu người nên anh luôn “thèm người”. Vì “thèm người” mà anh lăn cây gỗ ra đường để chặn xe nhằm được nói chuyện với mọi người, vì thèm người mà anh tính từng phút vì sợ hết mất thời gian 30 phút quý giá của cuộc gặp gỡ hiếm hoi, mà anh mới vui mừng đến luống cuống trước một cuộc thăm viếng bất ngờ. Thế nhưng ở anh thanh niên, lớn nhất, sâu đậm nhất vẫn là tình yêu nghề bởi trong tình cảm ấy có ý thức dâng hiến tâm huyết, trí tuệ của mình cho con người, cho cuộc đời. Yêu nghề, người thanh niên ấy đã vượt qua những thử thách khắc nghiệt nhất để làm việc: nỗi cô đơn khi một mình trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m, gió và tuyết lúc 1 giờ sáng “chỉ chực mình ra là ào ào xô tới, những lúc im lặng lạnh cóng mà lại hừng hực cháy…” Tất cả như thách thức sự kiên trì, nhẫn nại và tình yêu nghề nghiệp trong anh. Thế nhưng người thanh niên ấy đã vượt qua tất cả để thực hiện một cách đều đặn và chính xác công việc của mình. Điều tạo nên sức mạnh cho anh là ý thức về ý nghĩa của công việc “góp phần vào việc sản xuất và chiến đấu”; đồng thời nó cũng đem lại niềm hạnh phúc, tự hào cho chính anh bởi anh thấy việc mình làm có một giá trị to lớn “góp phần giúp không quân ta hạ được bao nhiêu máy bay địch”.

- Cuộc gặp gỡ tình cờ với người thanh niên, những câu chuyện mà anh kể về cuộc sống của mình và của mọi người đã để lại rất nhiều dư vị. Cả ông họa sĩ, cả cô kĩ sư đều xúc động mạnh mẽ. Ông họa sĩ như đã gặp được điều ông mơ ước tìm kiếm dể “vẽ được cái gì suốt đời mình thích” bởi ông thấy người thanh niên ấy đáng yêu quá. Chính vẻ đẹp của người thanh niên đã khơi dậy trong ông bao suy nghĩ về đời, về nghề và cả ý thức chấp nhận thử thách để sáng tạo nghệ thuật. Còn cô kĩ sư đã tìm thấy ở người thanh niên mà cô gặp một nguồn động lực để hào hứng đi tiếp trên con đường cô đã lựa chọn bởi anh đã đem đến cho cô những háo hức và mơ mộng bằng chính cuộc sống một mình dũng cảm, tuyệt đẹp của anh. Quả thực, anh thanh niên đã khiến cho nhiều người phải suy nghĩ và những suy nghĩ của anh “trong cái vắng vẻ vời vợi 2600m trên mặt biển, cuồn cuộn tuôn ra khi gặp người” đã có một sức vang ngân mạnh mẽ để khơi gợi bao điều suy nghĩ trong óc người khác, có sẵn hoặc chưa được đúng. Nghĩa là, cách sống đẹp, suy nghĩ đẹp của người thanh niên ấy đã làm bừng nở và thôi thúc sự bùng nở của những điều tốt đẹp trong cuộc đời. Trong truyện tác giả cũng đã xây dựng một mối quan hệ rất đẹp đẽ giữa con người với con người: yêu thương chia sẻ, trân trọng những gì tốt đẹp của nhau và sống với nhau bằng tất cả sự chân thành, nồng hậu (Bác lái xe với anh thanh niên, anh thanh niên với hai người khách lần đầu gặp mặt). Những mối quan hệ đẹp như một bài thơ làm xúc động lòng người.

*Chất trữ tình con thể hiện qua nghệ thuật biểu hiện:

Bút pháp trữ tình đặc sắc:

- Xây dựng tình huống trữ tình: cuộc gặp gỡ tình cờ giữa bác lái xe, ông họa sĩ, cô kĩ sư và người thanh niên là cuộc gặp gỡ của những con người có công việc và vị trí xã hội khác. Điều thú vị là trong cuộc gặp gỡ ấy, các nhân vật có điều kiện để bộc lộ hết những cảm xúc, suy nghĩ ứng với vị trí và công việc của mình. Chính những cảm xúc, suy nghĩ được miêu tả, biểu hiện hoặc do nhân vật nói lên thành lời ấy đã khiến chân dung nhân vật chính hiện lên một cách toàn vẹn hơn với vẻ đẹp lí tưởng của tâm hồn và lối sống, của quan niệm về công việc và cuộc đời. Đồng thời các nhân vật khác cũng thể hiện được quá trình hoàn thiện cách sống, cách nghĩ để hướng tới những gì tốt đẹp, lớn lao trong chính con người họ. Từ tình huống truyện, nhà văn đã khéo léo sắp xếp các chi tiết và thể hiện thế giới nội tâm nhân vật để giúp người đọc cảm nhận dư âm và ánh sáng của cảm xúc, của tâm hồn đang lan tỏa trong chính cái lặng lẽ của Sapa.

- Nghệ thuật dẫn chuyện độc đáo: cách dẫn chuyện rất tự nhiên theo mạch thời gian (xe dừng - nghe lời giới thiệu - đi thăm anh thanh niên - nói chuyện với anh - nhận quà - trở về xe). Toàn bộ cuộc gặp gỡ chỉ diễn ra trong vòng 30 phút. Câu chuyện được kể theo ngôi thứ 3. Người kể nhập vào nhân vật nên những điều được kể là sự hòa quyện giữa thực tế khách quan và cảm nhận, suy nghĩ của nhân vật. Vì vậy, đọc “Lặng lẽ Sapa” người đọc không chỉ bắt gặp một câu chuyện mà còn được tiếp xúc với những tâm hồn đẹp đẽ của con người.

- Cách dựng chân dung nhân vật rất thú vị: Trong khoảng thời gian 30 phút ngắn ngủi của cuộc gặp gỡ, hình ảnh anh thanh niên vẫn hiện lên sinh động và trọn vẹn. Tác giả đã khéo léo để nhân vật tự bộc lộ bằng những hành động, cử chỉ, tâm trạng và đặc biệt là những suy nghĩ về công việc và cuộc sống, thái độ với người, với đời. Để bộc lộ được những điều này, tác giả không chỉ dựng lại một không gian sống mà còn đặt nhân vật vào một cuộc trò chuyện bất ngờ và hiếm hoi, đặt nhân vật trước các góc nhìn khác để nhân vật hiện lên trong suy nghĩ, cảm nhận và tình cảm của các nhân vật khác.

Nghệ thuật kể chuyện:

- Kết hợp tự sự với trữ tình và bình luận: nhà văn có xây dựng cốt truyện, nhân vật, tình huống, có chọn ngôi kể để tọa những điểm nhìn có tính phát hiện. Song truyện hấp dẫn ở tính chất trữ tình toát lên từ cuộc sống, tâm hồn, ý nghĩ và cảm xúc của các nhân vật. Chất trữ tình lại hòa quyện với tình triết lí thể hiện ở suy nghĩ, quan niệm của nhân vật về cuộc sống, về công việc (ông họa sĩ nói về nỗi buồn; anh thanh niên nói về công việc) để đem đến cho người đọc nhiều suy tưởng.

- Kết hợp miêu tả với biểu cảm bằng thứ ngôn ngữ tinh té, giàu cảm xúc và giàu hình ảnh khiến nhiều đoạn văn đọc lên như những đoạn thơ bằng văn xuôi (đoạn tả cảnh Sapa, đoạn kể chuyện anh thanh niên nói về cuộc sống và công việc của mình…).

4. VẬN DỤNG CAO (1 câu)

Câu 11: Nhận xét về truyện “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long có ý kiến cho rằng: “Tác phẩm như một bài thơ về vẻ đẹp trong cách sống và suy nghĩ của con người lao động bình thường mà cao cả, những mẫu người của một giai đoạn lịch sử có nhiều gian khổ và hi sinh nhưng cũng thật trong sáng đẹp đẽ. Từ hình ảnh những con người ấy gợi lên cho ta những suy nghĩ về ý nghĩa của cuộc sống của lao động tự giác, về con người và về nghệ thuật".

 Qua truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” em hãy làm sáng tỏ nhận xét trên.

Trả lời:

1. Mở bài

*Giới thiệu tác giả Nguyễn Thành Long và truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa

- Trích dẫn nhận định

+ Trong nền văn học hiện đại Việt Nam, Nguyễn Thành Long là cây bút chuyên viết về truyện ngắn. Hòa mình vào tập thơ “Giữa trong xanh”, ta như hòa mình vào những tháng năm lịch sử của công cuộc xây dựng Xã hội chủ nghĩa mới, những tinh túy của thiên nhiên. Chính vì thế, có ý kiến đã cho rằng: “Tác phẩm như một bài thơ về vẻ đẹp trong cách sống và suy nghĩ của con người lao động bình thường mà cao cả, những mẫu người của một giai đoạn lịch sử có nhiều gian khổ và hi sinh nhưng cũng thật trong sáng đẹp đẽ. Từ hình ảnh những con người ấy gợi lên cho ta những suy nghĩ về ý nghĩa của cuộc sống của lao động tự giác, về con người và về nghệ thuật”.

2. Thân bài
3. Vẻ đẹp cao cả chung của các nhân vật

- Ý thức trách nhiệm trước công việc: anh thanh niên, đồng chí cán bộ khoa học.

- Sống có lý tưởng, sẵn sàng cống hiến: anh thanh niên, cô kỹ sư trẻ (cô kĩ sư trẻ mới ra trường lần đầu tiên xa Hà Nội, dũng cảm lên nhận công tác tại Lai Châu. Cô là lớp thanh niên thề ra trường đi bất cứ đâu, làm bất cứ việc gì…)

- Nhận thức sâu sắc ý nghĩa công việc: anh thanh niên, ông kỹ sư vườn rau, người cán bộ nghiên cứu khoa học…

- Yêu thích, say mê công việc, sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, dám chấp nhận cuộc sống cô độc để làm việc, làm việc một cách kiên trì, tự giác bất chấp hoàn cảnh: anh thanh niên, ông kỹ sư vườn rau, người cán bộ nghiên cứu khoa học.

1. Vẻ đẹp trong cuộc sống bình thường

* Tiêu biểu là nhân vật anh thanh niên.

- Đó là con người sống, làm việc một mình trên đỉnh núi cao mà không cô đơn. Anh tổ chức sắp xếp cuộc sống của mình trên trạm khí tượng thật ngăn nắp, chủ động, giản dị (căn nhà nhỏ, giường cá nhân…). Anh sống lạc quan yêu đời - trồng hoa, nuôi gà, đọc sách.

- Đó là một người khiêm tốn: lặng lẽ hoàn thành công việc, không tự nhận thành tích về mình, luôn nhận thức được công việc của mình làm là những đóng góp nhỏ bé cho đất nước; ham mê học hỏi, phấn đấu bởi xung quanh anh có biết bao con người, bao tấm gương, bao điều đáng học (những ông kĩ sư vườn rau, anh cán bộ nghiên cứu sét…).

- Một con người sống cởi mở, tốt bụng, luôn quan tâm đến mọi người một cách chân thành, chu đáo: việc đi tìm củ tam thất cho vợ bác lái xe, đón ông hoạ sĩ già và cô kỹ sư trẻ thân tình, nồng hậu; hồn nhiên, yêu cuộc sống: thèm người, thèm chuyện trò…

- Khẳng định, khái quát: Tác phẩm thật sự là một bài thơ về vẻ đẹp trong cách sống và suy nghĩ của người lao động bình thường mà cao cả. Họ chính là những thế hệ tiêu biểu cho lớp người mới, cho thanh niên Việt Nam thời chống Mĩ cứu nước. Tuy không trực tiếp chiến đấu, song họ đã góp phần không nhỏ để xây dựng cuộc sống mới và góp phần vào thắng lợi của cuộc kháng chiến của dân tộc. Họ nối tiếp nhau xứng đáng là chủ nhân của đất nước này.

(Học sinh có thể trình bày trên cơ sở phân tích từng nhân vật để làm nổi bật ý tưởng chung, tuy nhiên, cần tập trung vào nhân vật trung tâm là anh thanh niên).

* Tác phẩm gợi lên những suy nghĩ về ý nghĩa của cuộc sống, của lao động tự giác về con người và về nghệ thuật”.

- Cuộc sống của mỗi người chỉ thực sự ý nghĩa khi mọi việc làm, hành động của họ đều xuất phát từ tình yêu cuộc sống, yêu con người, yêu và tự hào về mảnh đất mình đang sống.

- Con người biết sống có lý tưởng, say mê với công việc, hiểu được ý nghĩa của công việc mình làm. Con người cần tự nhìn vào chính bản thân để sống tốt đẹp hơn.

- Thông qua suy nghĩ của người hoạ sĩ: vẻ đẹp của con người và của cuộc sống chính là nguồn cảm hứng vô tận để người nghệ sĩ sáng tạo những tác phẩm nghệ thuật có giá trị.

3. Kết bài

- Tác phẩm như một bài thơ về vẻ đẹp trong cách sống và suy nghĩ của con người lao động bình thường mà cao cả, những mẫu người của một giai đoạn lịch sử có nhiều gian khổ và hi sinh nhưng cũng thật trong sáng, đẹp đẽ.

- Qua các nhân vật với những công việc và lứa tuổi khác nhau, nhà văn muốn khái quát những phẩm chất cao đẹp của con người mới trong thời kì xây dựng Chủ nghĩa xã hội và chống Mĩ cứu nước. Họ có những suy nghĩ đúng đắn, lặng lẽ cống hiến cho tổ quốc, tâm hồn trong sáng và giàu lòng nhân ái.

- Gợi mở vấn đề.