Giáo án và PPT Ngữ văn 8 kết nối Bài 6: Lặng lẽ Sa Pa (trích, Nguyễn Thành Long)

VĂN BẢN 2: LẶNG LẼ SA PA

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV chiếu một số hình ảnh yêu cầu học sinh quan sát và đặt câu hỏi dẫn dắt học sinh tìm hiểu: 

Em có suy nghĩ như thế nào về những người đang sống ở những nơi xa xôi, hẻo lánh để làm các công việc vất vả, thầm lặng cống hiến cho tổ quốc?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1. Tìm hiểu tác giả

GV yêu cầu học sinh trao đổi trả lời:

• Em hãy đọc và tìm hiểu về tác giả Nguyễn Thành Long.

• Nêu đặc điểm sáng tác của Nguyễn Thành Long. Kể tên một số tác phẩm chính của ông.

Sản phẩm dự kiến:

- Nguyễn Thành Long (1925-1991), quê ở Quảng Nam, là cây bút chuyên viết truyện ngắn và kí

- Sáng tác của ông thể hiện niềm tin yêu và sự gắn bó thiết tha với đất nước, con người. Truyện ngắn của Nguyễn Thành Long có lối viết nhẹ nhàng, giàu chất thơ, trong sáng

- Một số tác phẩm chính: Bát cơm Cụ Hồ (1952), Những tiếng vỗ cánh (1967), Giữa trong xanh (1972), ... 

Hoạt động 2. Tác phẩm

GV yêu cầu học sinh tìm hiểu trả lời: Nêu vị trí, hoàn cảnh sáng tác tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa.

Sản phẩm dự kiến:

Lặng lẽ Sa Pa được Nguyễn Thành Long sáng tác sau chuyến đi thực tế ở Lào Cai năm 1970. Truyện được in lần đầu trong tập Giữa trong xanh.

Hoạt động 3. Nhan đề, bố cục và tình huống truyện

GV yêu cầu HS trao đổi và trả lời: 

• Em hãy giải thích ý nghĩa nhan đề tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa.

• Giữa nhan đề tác phẩm và chủ đề có mối quan hệ như thế nào?

• Nêu bố cục của đoạn trích.

• Nêu đặc điểm của tình huống truyện.

Sản phẩm dự kiến:

a. Nhan đề

- Đảo chữ “lặng lẽ” lên đầu đã nhấn mạnh cái vẻ lặng lẽ bên ngoài của một nơi yên tĩnh, vắng vẻ, nơi mà nhắc đến tên, người ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi. Nhưng thực ra đằng sau cái vẻ lặng lẽ của Sa Pa là cuộc sống sôi nổi của những con người đầy trách nhiệm đối với công việc, đối với đất nước, với mọi người mà tiêu biểu là anh thanh niên làm công tác khí tượng một mình trên đỉnh núi cao.

- Gợi ra sự đối lập, nhan đề tác phẩm làm nổi bật chủ đề: ca ngợi những con người ngày đêm lao động hăng say, đầy nhiệt huyết, miệt mài lặng lẽ, âm thầm cống hiến cho đất nước.

b. Bố cục

 - Đoạn 1: Từ đầu…đến…”Kìa, anh ta kia”: Anh thanh niên qua lời giới thiệu của bác lái xe.

- Đoạn 2: Tiếp…đến…”không có vật gì như thế”: Cuộc gặp gỡ, trò chuyện giữa anh thanh niên với ông họa sĩ và cô kĩ sư.

- Đoạn 3: Còn lại: Cuộc chia tay cảm động.

c. Tình huống truyện

- Lặng lẽ Sa Pa có cốt truyện đơn tuyến.

- Cốt truyện đơn giản xoay quanh tình huống truyện gặp gỡ bất ngờ giữa ông hoạ sĩ già, cô kỹ sư trẻ với anh thanh niên làm việc ở trạm khí tượng trên đỉnh Yên Sơn

II. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1. Nhân vật anh thanh niên

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận: 

• Chân dung nhân vật anh thanh niên được hiện lên qua cảm nhận và suy nghĩ của những nhân vật nào? Chỉ ra tác dụng của việc lựa chọn cách xây dựng nhân vật trong tác phẩm.

• Hoàn cảnh sống, suy nghĩ và hành động của anh thanh niên được miêu tả với những đặc điểm nổi bật gì? Từ những chi tiết đó em có suy nghĩ, cảm nhận gì về nhân vật anh thanh niên?

• Mối quan hệ giữa anh thanh niên với các nhân vật khác được thể hiện qua các chi tiết như thế nào?

• Nêu nhận xét về cách tác giả xây dựng chân dung nhân vật chính trong tác phẩm.

Sản phẩm dự kiến:

- Chân dung nhân vật anh thanh niên được hiện ra qua cảm nhận, suy nghĩ của các nhân vật: bác lái xe, ông họa sĩ và cô kĩ sư -> Hình ảnh nhân vật anh thanh niên đã hiện lên qua cái nhìn của nhiều nhân vật khác. Vì thế, vẻ đẹp của nhân vật càng thêm trong sáng, lấp lánh, nhưng vẫn gợi cảm giác chân thực

+ Nhân vật này được nhà văn miêu tả qua những chi tiết như:

- Chi tiết về độ tuổi và ngoại hình: hai mươi bảy tuổi, tầm vóc bé nhỏ, nét mặt rạng rỡ,...

- Hoàn cảnh sống: sống một mình trên đỉnh núi, bốn bề chỉ có cây cỏ và mây mù lạnh lẽo; căn nhà ba gian rất gọn gàng, ngăn nắp; có niềm vui đọc sách,...

- Công việc: làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu trên đỉnh Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét: đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự báo thời tiết hằng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu; gian khổ nhất là làm việc lúc một giờ sáng: “gió tuyết và lặng im bên ngoài như chỉ chực đợi mình ra là ào ào xô tới”,... -> đòi hỏi phải tỉ mỉ , chính xác, có tinh thần trách nhiệm cao.

- Suy nghĩ của anh về công việc: Anh ý thức được công việc của mình, anh có lòng yêu nghề, thấy được công việc thầm lặng ấy là rất có ích cho cuộc sống, cho mọi người; có suy nghĩ thật đúng và sâu sắc về công việc đối với cuộc sống con người “khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được… cất nó đi, cháu buồn đến chết mất”

- Tuy ở một mình nhưng anh có lối sống khoa học: Tổ chức, sắp xếp cuộc sống khoa học ngăn nắp: căn nhà giản dị, đồ đạc sơ sài cuộc đời riêng của anh thu gọn lại một góc trái gian với một chiếc giường con, một chiếc bàn học,  một giá sách, … Tuy công việc đơn điệu nhưng anh không cảm thấy buồn tẻ vì ngoài giờ làm việc chính anh còn trồng hoa, nuôi gà, chăm vườn cây thuốc Nam, tự học và tự đọc sách, …

- Anh có nhiều nét tính cách và phẩm chất đáng mến: cởi mở, chân thành, quý trọng tình cảm của mọi người, khao khát được gặp gỡ và trò chuyện với mọi người, khiêm tốn, thành thực.

- Lời nói: lời tâm sự của anh thanh niên với ông hoạ sĩ và cô kĩ sư về công việc của mình; lời giới thiệu những người khác xứng đáng hơn mình để ông hoạ sĩ vẽ chân dung.

- Hành động: lấy khúc cây chắn ngang đường để gặp mọi người, trao bó hoa cho cô kĩ sư trẻ,..

- Quan hệ với các nhân vật khác: Anh gửi bác lái xe củ tam thất vì “bác gái vừa ốm dậy”. Anh trao bó hoa đã cắt cho cô kĩ sư nông nghiệp trong lần đầu gặp gỡ, “ấn cái làn trứng” vào tay ông hoạ sĩ để mọi người ăn trưa.

⇒ Nhận xét: Dù chỉ xuất hiện trong khoảnh khắc, tình tiết diễn biến cuộc gặp gỡ ngắn ngủi nhưng tác giả đã phác hoạ được chân dung nhân vật chính với những nét đẹp về tinh thần, tình cảm và cách sống, những suy nghĩ về cuộc sống về ý nghĩa công việc thật đúng đắn sâu sắc, cảm động. Anh thanh niên là một chàng trai có lối sống giản dị, ngăn nắp. Anh yêu công việc và rất có trách nhiệm với những gì mình làm. Tinh tế khi trò chuyện và lắng nghe người khác, có hành động quan tâm tới từng người mà mình có cơ hội gặp gỡ.

Hoạt động 2. Các nhân vật khác

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận: 

• Nêu một số chi tiết thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của nhân vật ông họa sĩ về con người và nghề thuật trong tác phẩm.

• Nhận xét về vai trò của nhân vật ông họa sĩ trong tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa”.

• Nhân vật cô kĩ sư được miêu tả qua những tình huống, suy nghĩ như thế nào?

• Nhân vật này có vai trò như thế nào đối với nội dung cốt truyện?

• Nhân vật bác lái xe được miêu tả như thế nào? Mối quan hệ giữa bác lái xe với anh thanh niên có điểm gì đặc biệt?

Sản phẩm dự kiến:

a. Nhân vật ông hoạ sĩ

Một số chi tiết thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của nhân vật ông họa sĩ về con người và nghề thuật trong tác phẩm:

- Khi gặp anh thanh niên, người họa sĩ dường như đã tìm thấy cảm hứng, ý tưởng cho sáng tác nghệ thuật của mình: Vì họa sĩ đã bắt gặp một điều thật ra ông vẫn ao ước được biết, ôi, một nét thôi đủ khẳng định một tâm hồn, khơi gợi một ý sáng tác, một nét mới đủ là giá trị một chuyến đi dài.

- Ông họa sĩ bối rối, nhận thấy sự bất lực của nghệ thuật trước bức chân dung cuộc sống giản dị mà đẹp đẽ: Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành được sáng tác còn là một chặng đường dài,…

=> Nhận xét: Nhân vật ông họa sĩ có vai trò quan trọng trong tác phẩm. Ông là một nghệ sĩ từng trải, có cảm nhận sâu sắc về cuộc sống. Tác phẩm được trần thuật chủ yếu từ điểm nhìn, cảm nhận, suy nghĩ của ông. Qua nhân vật này, nhà văn Nguyễn Thành Long muốn gửi gắm những trăn trở, suy ngẫm của mình về con người và nghệ thuật. Nhân vật ông họa sĩ đã đem đến cho tác phẩm chiều sâu tư tưởng.

b. Nhân vật cô kĩ sư

- Nhân vật cô kĩ sư: cuộc gặp gỡ bất ngờ với anh thanh niên khiến cô thấy “bàng hoàng”, “cô hiểu thêm cuộc sống một mình dũng cảm tuyệt đẹp của người thanh niên, về cái thế giới những con người như anh mà anh kể, và về con đường cô đang đi tới”.

=> Đó là sự bừng dậy của những tình cảm lớn lao, cao đẹp khi người ta gặp được những ánh sáng đẹp đẽ toả ra từ cuộc sống, từ tâm hồn người khác .

c. Nhân vật bác lái xe

- Qua lời kể của nhân vật này, ông hoạ sĩ, cô gái, người đọc được kích thích sự chú ý, đón chờ sự xuất hiện của anh thanh niên, cũng qua đó ta còn biết được những nét sơ lược về nhân vật người thanh niên

  Ngoài ra trong tác phẩm còn có những nhân vật không xuất hiện trực tiếp mà chỉ được giới thiệu qua lời của nhân vật khác nhưng cũng góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm (ông kĩ sư ở vườn rau , anh cán bộ nghiên cứu sét)

III. TỔNG KẾT

Hoạt động 1. Tình huống truyện

GV đặt câu hỏi tổng kết về tình huống truyện: Nhận xét về tình huống truyện.

Sản phẩm dự kiến:

- Cách dẫn chuyện hấp dẫn tự nhiên

- Cốt truyện đơn tuyến xoay quanh tình huống truyện gặp gỡ bất ngờ giữa ông hoạ sĩ già, cô kỹ sư trẻ với anh thanh niên làm việc ở trạm khí tượng trên đỉnh Yên Sơn

Hoạt động 2. Xây dựng nhân vật

GV đặt câu hỏi yêu cầu học sinh trao đổi: Truyện xây dựng chân dung các nhân vật như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

- Xây dựng nhân vật rất chân thực, mộc mạc và chi tiết

3. Ngôn ngữ

HS trả lời câu hỏi: Nhận xét về ngôn ngữ và cách kể chuyện.

Sản phẩm dự kiến:

- Gần gũi, giản dị nhưng được chọn lọc kĩ, tạo nên sức gợi; cách kể chuyện tự nhiên, kết hợp giữa tự sự, trữ tình với bình luận .

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Trong tác phẩm, anh thanh niên chủ yếu được tác giả miêu tả bằng cách nào?

A. Tự giới thiệu về mình

B. Được tác giả miêu tả trực tiếp

C. Hiện ra qua sự nhìn nhận, đánh giá của các nhân vật khác

D. Được giới thiệu qua lời kể của ông họa sĩ già

Câu 2: Câu “Cháu ở đây có nhiệm vụ đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu” có tác dụng gì?

A. Giới thiệu hoàn cảnh sống của anh thanh niên

B. Giới thiệu công việc của anh thanh niên

C. Giới thiệu cảnh sống của anh thanh niên

D. Giới thiệu đặc điểm khí hậu, thời tiết của Sa Pa

Câu 3: Truyện “Lặng lẽ Sa Pa” của NguyễnThành Long có sự kết hợp của các phương thức biểu đạt nào ?

A. Tự sự, trữ tình, bình luận, miêu tả

B. Tự sự, bình luận, thuyết minh

C. Tự sự, miêu tả, thuyết minh

D. Tự sự, trữ tình, thuyết minh

Câu 4: Cốt truyện của Lặng lẽ Sa Pa là gì?

A. Cuộc gặp gỡ đầy bất ngờ giữa ông họa sĩ, cô kĩ sư với anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn thuộc Sa Pa.

B. Cuộc nói chuyện thú vị giữa người lái xe lên Sa Pa với cô kĩ sư và ông họa sĩ già

C. Anh thanh niên làm công tác trên đỉnh Yên Sơn thuộc Sa Pa tự kể về cuộc đời mình

D. Cuộc gặp gỡ giữa những người đang sống và làm việc trên đỉnh Yên Sơn thuộc Sa Pa nhưng trước đó chưa biết về nhau

Câu 5: Câu văn nào thể hiện rõ yếu tố bình luận?

A. Những nét hớn hở trên mặt người lái xe chợt duỗi ra rồi bẵng đi một lúc, bác không nói gì nữa.

B. Thế nhưng, đối với chính nhà hoạ sĩ, vẽ bao giờ cũng là một việc khó, nặng nhọc, gian nan.

C. Nắng bây giờ bắt đầu len tới, đốt cháy rừng cây.

D. Nói xong, anh chạy vụt đi, cũng tất tả như khi đến.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: C

Câu 2: B

Câu 3: A

Câu 4: A

Câu 5: B

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Những bức tranh thiên nhiên Sa Pa tuyệt đẹp đã góp phần tạo nên chất thơ cho tác phẩm. Em hãy chọn một đoạn văn tả cảnh vật Sa Pa mà em ấn tượng nhất và nêu cảm nhận.

Câu 2: Qua tác phẩm đã gợi cho em những suy nghĩ, bài học gì?