BÀI 8: NHÀ VĂN VÀ TRANG VIẾT

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
(15 câu)

1. NHẬN BIẾT (5 câu)

Câu 1: Nêu vai trò của các loại thành phần biệt lập gọi – đáp và chêm xen (phụ chú)

Trả lời:

- Thành phần tình thái: thành phần thể hiện thái độ, cách đánh giá của người nói (người viết) đối với sự việc được nói tới trong câu.

- Thành phần cảm thán: thành phần được dùng để bộc lộ trực tiếp tình cảm, cảm xúc của người nói, người viết (vui, buồn, ngạc nhiên, tức giận…).

Câu 2: Tìm thành phần gọi đáp trong những dòng thơ sau:

“Con ơi tuy thô sơ da thịt.

Lên đường.

Không bao giờ nhỏ bé được.

Nghe con.”

Trả lời:

Thành phần gọi đáp trong đoạn thơ trên là từ “con ơi”

Câu 3: Hãy xác định và gọi tên thành phần biệt lập trong câu sau

1. Vũ Thị Thiết, người con gái quê ở Nam Xương, tính đã thùy mị, nết na, lại còn thêm tư dung tốt đẹp.
2. Trang ơi, mình không đến dự liên hoan được đâu, cả cắm trại nữa. Nhưng bạn đừng nói gì với lớp nhé.

Trả lời:

1. Câu “người con gái quê ở Nam Xương” là thành phần phụ chú, 
2. Từ “Trang ơi” là thành phần gọi đáp

Câu 4: Hãy chỉ ra thành phần biệt lập trong câu sau

1. Ơi con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời.

1. Thế rồi bỗng một hôm, chắc rằng hai cậu bàn cãi mãi, hai cậu chợt nghĩ kế rủ Oanh chung tiền mở cái trường.

Trả lời:

1. Ơi là thành phần gọi đáp
2. Chắc rằng hai cậu bàn cãi mãi

Câu 5: Đặt câu chứa thành phần phụ chú và gọi – đáp 

Trả lời:

+Hân - lớp trưởng lớp tôi, là bạn nữ hung dữ nhất trong lớp

+  Bún Bò (một đặc sản của vùng đất Nam Định)

+ Bác Hồ ( Chủ tịch Hồ Chí Minh ) là người mà e ngưỡng mộ nhất.

+ Linh- người yêu hiện tại của tôi, có 1 nụ cười tỏa nắng

+ Nếu bạn có dịp dc đặt chân tới Bắc Ninh, bạn không thể nào quên được hương vị của món bánh phu thê ( 1 đặc sản của Bắc Ninh )

+ Mẹ ơi, con muốn nói lời xin lỗi mẹ.

+ Chị ơi! Đợi em chút!

+ Vâng, đây là nhà cháu, mời bác vào nghỉ chân

2. THÔNG HIỂU (5 câu)

Câu 1: Thành phần phụ chú trong đoạn thơ sau có ý nghĩa gì?

Cô gái nhà bên (có ai ngờ)

Cũng vào du kích

Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích

Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi)

Trả lời:

 Cụm từ:" có ai ngờ", " thương thương quá đi thôi" chú thích về thái độ của người nói đối với sự việc được nói đến.

Câu 2: Thành phần phụ chú trong đoạn văn sau có tác dụng gì?

 Bước vào thế kỉ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta sẽ phải lấy đầy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ – những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới – nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay từ những việc nhỏ nhất.

Trả lời:

Cụm từ:" những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới" chú thích cho cụm từ '' lớp trẻ", nhấn mạnh ý nghĩa về vai trò của lớp trẻ đối với tương lai của đất nước.

Câu 3: Tìm thành phần phụ chú cho các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điểu gì?

1. a) Chúng tôi, mọi người – kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

1. b) Giáo dục tức là giải phóng. Nó mở ra cánh cửa dẫn đến hoà bình, công bằng và công lí. Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này – các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ – gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng, bởi vì cái thế giới mà chúng ta để lại cho các thế hệ mai sau sẽ tuỳ thuộc vào những trẻ em mà chúng ta để lại cho thế giới ấy.

(Phê-đê-ri-cô May-o, Giáo dục – chìa khoá của tương lai)

Trả lời:

1. Cụm từ "kể cả anh " bổ sung thêm đối tượng cho cho cụm từ "mọi người"
2. Cụm từ:" các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ"  bổ sung đối tượng cho cụm từ "Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này" 

Câu 4: Xác định và nêu ý nghĩa của thành phần biệt lập trong đoạn trích sau 

“Hỡi đồng bào cả nước!

Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới…”

(Trích Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến – Hồ Chí Minh)

Trả lời:

Thàn phần goi – đáp: hỡi, tuy không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa của câu nhưng có tác dụng tạo cảm xúc thân thương cho câu văn, khiến cho lời nói sôi sục tinh thần, và ý chí chiến đấu với kẻ thù, là sự hô hào, kêu gọi toàn dân đồng lòng kháng chiến. 

Câu 5: Nêu ý nghĩa của thành phần biệt lập trong đoạn thơ sau

Trời ơi, chỉ còn năm phút! 

(Chiếc lược ngà, Nguyễn Quang Sáng.)

Trả lời:

Câu văn được thêm thành phần cảm thán qua từ " trời ơi " như thể hiện cảm xúc tiếc nuối.

Nghĩa của sự việc là thời gian còn rất ngắn ngủi, sắp phải chia tay .

3. VẬN DỤNG (3 câu)

Câu 1: Tìm thành phần gọi - đáp trong đoạn trích sau đây và cho biết từ nào được dùng để gọi, từ nào được dùng để đáp. Quan hệ giữa người gọi với người đáp là quan hệ gì ( trên – dưới hay ngang hàng, thân hay sơ)?

(1) - Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.

(2) - Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì?

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

Trả lời:

Thành phần gọi - đáp trong đoạn trích: Các từ Này, Vâng

Trong đó, từ Này dùng để gọi, từ Vâng dùng để đáp.

Quan hệ giữa người gọi với người đáp là quan hệ trên – dưới.

Câu 2: Trong các từ ngữ in đậm ở những trích (từ truyện ngắn Làng của Kim Lân) sau đây và trả lời câu hỏi.

1. – Này, bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà nghe rát thế không?
2. – Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ?

Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người đàn bà mau miệng trả lời:

- Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ.

Câu hỏi:

1. Trong những từ ngữ nào được dùng để gọi, từ ngữ nào được dùng để đáp?
2. Những từ ngữ dùng để gọi người khác hay đáp lời người khác như trong các câu trên có tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu hay không?
3. Trong các từ ngữ in đậm ở những câu trên, từ ngữ nào được dùng để tạo lập cuộc thoại?

Trả lời:

1. Từ Nàydùng để gọi, cụm từThưa ông dùng để đáp
2. Những từ ngữ dùng để gọi người khác hay đáp lời người khác như trong các câu trên không có tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu.
3. Từ Nàyđược dùng để tạo lập cuộc thoại.

Câu 3: Xác định thành phần gọi - đáp trong câu ca dao sau và cho biết lời gọi đáp đó hướng đến ai?

Bầu ơi thương lấy bí cùng,

Tuy rằng khác giống, nhưng chung một giàn.

Trả lời:

Thành phần gọi đáp: Bầu ơi

Các tính chất chung không hề hướng đến ai. Bầu, bí ở đây ẩn dụ chỉ những người trong cùng một nước, cùng một dân tộc một truyền thống lịch sử

4. VẬN DỤNG CAO (2 câu)

Câu 1: Đọc những câu sau đây và trả lời câu hỏi:

1. a) Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

1. b) Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.

 Câu hỏi:

1. Nếu được lược bỏ các từ ngữ in đậm, nghĩa của sự việc của mỗi câu trên có thay đổi không? Vì sao?
2. Ở câu (a) các từ in đậm thêm vào để chú thích cho cụm từ nào?
3. Trong câu (b) cụm chủ vị in đậm chú thích điều gì?

Trả lời:

1. Nghĩa sự vật của các câu trên không thay đổi khi lược bỏ phần từ ngữ in đậm. Vì các từ trên chỉ đóng vai trò bổ sung ý nghĩa cho thành phần chính, khi bớt đi không làm ảnh hưởng đến nội dung chính trong câu.
2. Cụm từ “và cũng là đứa con duy nhất của anh” được thêm vào để chú thích cho " đứa con gái đầu lòng của anh"

Cụm từ " tôi nghĩ vậy" chú thích cho điểu nhân vật tôi suy nghĩ

1. Cụm chủ – vị “tôi nghĩ vậy” có tác dụng báo cho độc giả biết rằng nhận định “Lão không hiểu tôi” diễn ra trong suy nghĩ của riêng nhân vật " tôi". Đấy là suy nghĩ của nhân vật " tôi" chứ chưa hẳn đã đúng

Câu 2: Viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ của em về việc thanh niên chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới, trong đó có câu chứa thành phần phụ chú.

Trả lời:

Bước vào thế kỉ mới - một thế kỉ đầy hứa hẹn với tương lai nhưng cũng đầy thử thách, con người, đặc biệt là thanh niên cần phải chuẩn bị những hành trang để có thể cất cánh trên chặng đường bay của mình bất cứ lúc nào. Chúng ta đang bước vào thời kì hội nhập và phát triển, cũng là thời kì của công dân toàn cầu với yêu cầu lao động ngày càng cao. Vì thế mà hành trạng mà thế hệ trẻ Việt Nam cần phải tự trang bị cho mình ấy là tri thức, là kỹ năng, những phẩm chất tốt đẹp, tính cần cù, tỉ mỉ, chịu được khổ, được khó; dám chịu trách nhiệm, dám lên tiếng đấu tranh, dám nói và đặc biệt là phải có một trái tim yêu thương. Muốn làm được điều ấy, thanh niên chỉ có một con đường duy nhất là học tập và rèn luyện kết hợp với trải nghiệm thực tiễn. Học tập và rèn luyện giúp trau dồi, nắm bắt kiến thức tốt nhất. Còn trải nghiệm thực tiễn giúp ta nhận ra khó khăn để khác phục những hạn chế, tiếp tục phát triển, vững bước đi lên. Việt Nam là một nước là nước đang phát triển với nhiều điều kiện thuận lợi, nhưng muốn bật lên, vươn xa hơn nữa chỉ có đào tạo và phát triển con người. Đó mới là cách phát triển bền vững nhất.