Giáo án điện tử Ngữ văn 8 cánh diều Bài 2 TH tiếng Việt: Sắc thái nghĩa của từ ngữ

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI GIẢNG HÔM NAY!

KHỞI ĐỘNG

Em hãy chỉ ra sự khác nhau của từ xanh được sử dụng trong những câu sau:

1. Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao.
2. Một vùng cỏ mọc xanh rì.
3. Suối dài xanh mướt nương ngô.

Theo em, vì sao trong nói (viết), cần lựa chọn các từ ngữ có sắc thái phù hợp?

Sự khác nhau của từ xanh:

1. Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao.

> a. Xanh trên diện rộng.

1. Một vùng cỏ mọc xanh rì.

> b. Xanh đậm, đều như màu của cỏ.

1. Suối dài xanh mướt nương ngô.

> c. Xanh tươi mỡ màng.

Trong nói hoặc viết cần lựa chọn từ ngữ phù hợp với việc thể hiện nghĩa của văn bản vì điều này sẽ giúp diễn đạt chính xác và hiệu quả điều mà người nói (viết) muốn thể hiện

Bài 2: Thơ sáu chữ, bảy chữ

Thực hành tiếng Việt

SẮC THÁI NGHĨA CỦA TỪ NGỮ

NỘI DUNG BÀI HỌC

Định nghĩa sắc thái nghĩa của từ

Đặc điểm sắc thái nghĩa của từ

1. Định nghĩa sắc thái nghĩa của từ

Em hãy dựa vào kiến thức đã học và trả lời các câu hỏi sau:

Em hãy nêu định nghĩa về sắc thái nghĩa của từ ngữ

Sắc thái nghĩa của từ

Là nét nghĩa bổ sung nghĩa cơ bản cho từ ngữ

Ví dụ: Những khuôn mặt trắng bệch, những bước chân nặng như đeo đá.

Trắng bệch nghĩa là trắng một cách nhợt nhạt

Miêu tả những khuôn mặt vô hồn, như đang sợ hãi một điều gì đó.

2. 2. Đặc điểm sắc thái nghĩa của từ

Em hãy dựa vào kiến thức đã học và trả lời các câu hỏi sau:

Em hãy nêu đặc điểm về sắc thái nghĩa của từ ngữ

Sắc thái nghĩa của từ

Sắc thái miêu tả

Ví dụ:

1. Trắng tinh
2. Trắng xóa

Đều chỉ màu sắc – màu trắng

• Trắng tinh: trắng thuần, sạch sẽ
• Trắng xoá: trắng đều một diện rộng

Ví dụ:

1. Từ thuần Việt: ba, má, mẹ..

> Sắc thái thân mật

2. Từ Hán Việt: phụ thân, mẫu thân, phu nhân…

> Sắc thái trang trọng

Trong nói và viết, cần lựa chọn các từ ngữ có sắc thái nghĩa phù hợp để nâng cao hiệu quả giao tiếp

LUYỆN TẬP

Hoàn thành các bài tập trong SGK tr.46, 47

Bài tập 1 SGK tr.46

Tìm một từ đồng nghĩa với ngút ngát trong khổ thơ dưới đây và cho biết vì sao từ ngút ngát phù hợp trong văn cảnh này.

Sông Gâm đôi bờ trắng cát

Đá ngồi dưới bến trông nhau

Non Thần hình như trẻ lại

Xanh lên ngút ngát một màu.

(Mai Liễu)

Đáp án

• Từ đồng nghĩa với từ ngút ngàn: ngút ngàn, bạt ngàn
• “Ngút ngát” không có trong từ điển tiếng Việt và có thể đây là từ do tác giả tạo ra với sự kết hợp:

Ngút ngát

Tiếng “ngút” tả cây cối vươn lên theo chiều cao

Bạt ngàn

Tiếng “ngát” tả cây cối lan ra theo chiều rộng

Ngút ngát

• Ngút ngàn
• Bát ngát

> Đều thể hiện không gian quá rộng (trải rộng ra mênh mông, đến mức tựa như vượt tầm mắt)

> “Ngút ngàn” và “bát ngát” không thật sự phù hợp để miêu tả cảnh một ngọn núi (Non Thần)

> Từ “ngút ngát” được sử dụng phù hợp với văn cảnh của đoạn thơ trên

Bài tập 2 SGK tr.47

Thúng cắp bên hông, nón đội đầu,

Khuyên vàng, yếm thắm, áo the nâu,

Trông u chẳng khác thời con gái

Mắt sáng, môi hồng, má đỏ au.

(Đoàn Văn Cừ)

Tìm các từ trong khổ thơ dưới đây đồng nghĩa với từ đỏ. Sắc thái nghĩa của các từ ấy khác nhau như thế nào? Vì sao đó là những từ phù hợp nhất để miêu tả sự vật?

Đáp án

• Các từ đồng nghĩa với từ “đỏ” trong khổ thơ trên: thắm, hồng, đỏ au

“Thắm” chỉ màu đỏ đậm, tươi, hoàn toàn phù hợp với việc miêu tả sự vật “yếm” (thường nói yếm thắm).

“Hồng” chỉ màu đỏ nhạt, tươi, rất phù hợp với việc miêu tả một đôi môi đẹp ở người phụ nữ trẻ trung.

“Đỏ au” chỉ màu đỏ tươi, trông thích mắt, hoàn toàn phù hợp với sự biểu thị nước da (đôi má) của người phụ nữ lao động khoẻ mạnh.

• Không thể thay đổi vị trí của các từ này cho nhau
• Mặt khác, cũng không thể thay thế các từ ngữ này bằng các từ đồng nghĩa nào khác phù hợp hơn

Bài tập 3 SGK tr.47