Nội dung chính Ngữ văn 9 chân trời Bài 8: Tì bà hành

Bố cục

Mạch cảm xúc

Phần 1 (từ dòng 1 đến dòng 12)

Nỗi buồn man mác trong khung cảnh đêm khuya trên bến Tầm Dương văng vẳng tiếng đàn.

Phần 2 (từ dòng 13 đến dòng 40)

Cảm xúc trào dâng theo tiếng đàn nhiều cung bậc như chính cuộc đời ba chìm bảy nổi của người ca nữ.

Phần 3 (từ dòng 77 đến dòng 88)

Cảm xúc lắng đọng của những người đồng điệu, tri âm.

Đặc điểm của thể song thất lục bát

Biểu hiện trong văn bản

Số chữ, số dòng

VB không chia khổ thơ. Mỗi khổ thơ gồm cặp song thất (bảy tiếng) và cặp lục bát (sáu – tám tiếng).

Vần

Tiếng cuối của dòng thất đầu tiên hiệp vần với tiếng thứ năm của dòng thất tiếp theo (vần trắc). Tiếng cuối của dòng thất tiếp theo hiệp vẫn với tiếng cuối của dòng lục (vần bằng). Tiếng cuối của dòng lục hiệp vẫn với tiếng thứ sáu của dòng bát (vần bằng). Tiếng cuối của dòng bát hiệp vẫn với tiếng thứ năm của dòng thất kế đó (vần bằng) và cứ thế tiếp tục.

Ví dụ:

Bến Tầm Dương canh khuya  (B) đưa khách (T),

Quạnh hơi thu, lau lách  (T)  đìu hiu (B).

Người xuống ngựa, khách dừng chèo(B),

Chén quỳnh mong cạn, nhớ chiều (B) trúc ti (B).

Say những luống ngại khi (B)  chia rẽ,…

Nhịp

Hai dòng thất được ngắt nhịp lẻ, thường là 3/4; dòng lục và dòng bát ngắt nhịp linh hoạt hơn (dòng lục thường ngắt nhịp 2/2/2, dòng bát thường ngắt nhịp 2/2/2/2).

Ví dụ:

Bến Tầm Dương/ canh khuya đưa khách,

Quạnh hơi thu,/ lau lách đìu hiu.

Người xuống ngựa,/ khách dừng chèo,

Chén quỳnh mong cạn,/ nhớ chiều trúc ti…

Các lần đánh đàn

Nghệ thuật miêu tả tiếng đàn

Lần thứ nhất

Tiếng đàn được tả văng vẳng từ xa: “Đàn ai nghe văng ven sông” và im bặt khi có người hỏi thăm: “Dừng dây tơ nấn ná làm thinh”.

Lần thứ hai

Khi người ca nữ được mời đến đàn, tiếng đàn đã gần kề ngay bên tai, ngay trước mặt: “Vặn đàn mấy tiếng dạo qua/ Dẫu chưa nên khúc tình đà thoảng bay”; đồng thời được miêu tả cụ thể, trực tiếp: “Ngón buông bắt khoan khoan dìu dặt/ Trước Nghê thường sau thoắt Lục yêu”. Tiếng đàn biến hoá linh hoạt không ngừng, lúc được ví như mưa rào, như câu chuyện thầm thì, như hạt châu nảy trên mâm ngọc, như tiếng chim hót, như nước suối tuôn; lúc lại như xé lụa: “Bình bạc vỡ tuôn đầy dòng nước/ Ngựa sắt giong, xô xát tiếng đao”... Tiếng đàn ấy “não ruột”, muốn “giãi bày hết nỗi trước sau muôn vàn”, trải lòng về một cuộc đời sóng gió, thăng trầm của người ca nữ.

=> Những câu thơ miêu tả âm thanh nhưng lại tràn ngập hình ảnh, đắm đuối, mê say, rung động lòng người. Cả người nghe lẫn người diễn tấu đều bị chinh phục bởi sức mạnh kì diệu của tiếng đàn.

Lần thứ ba

Sau khi kể về cuộc đời mình, người ca nữ “Lại ngồi lựa phím đàn đà kíp dây”, tiếng đàn lại vang lên “Nghe não ruột khác tay đàn trước/ Khắp tiệc hoa sướt mướt lệ rơi”. Lúc này, cảm xúc của người ca nữ đã nhận được sự đồng cảm của Giang Châu Tư mã, tức tác giả Bạch Cư Dị. Cảm xúc của người diễn tấu và người nghe đã hoà làm một, đạt đến sự đồng điệu.