BÀI 7: YÊU THƯƠNG VÀ HI VỌNG

VĂN BẢN 1: BỒNG CHANH ĐỎ
(11 câu)

1. NHẬN BIẾT (3 câu)

Câu 1: Hãy trình bày hiểu biết của em về tác giả, tác phẩm.

Trả lời:

- Tác giả Đỗ Chu:

+ Tên thật là Chu Bá Bình, sinh năm 1944 tại tỉnh Bắc Giang. 

+ Ông là một nhà văn thành công với thể loại truyện ngắn và bút ký văn học, là người được đánh giá cao trong hội văn chương Việt Nam. 

+ Các tác phẩm của ông rất giàu chất thơ, tiêu biểu là Hương cỏ mật (1963), Phù sa (1966), Gió qua thung lũng (1971), Những chân trời của các anh (1990), Chuyện mùa hạ (2010),…

- Tác phẩm:

+ Xuất xứ: Văn bản được trích từ phần 1,2,3 của truyện “Bồng chanh đỏ”.

               : Văn bản in trong tập Chuyện mùa hạ, tập hai, Đỗ Chu, NXB Văn học, 2010).

+ Nhan đề: “Bồng chanh đỏ” – tên một loại chim thuộc họ bói cá, có bụng màu vàng – đỏ, lưng màu xanh đen.

+ Thể loại: Truyện ngắn.

+ Phương thức biểu đạt: Tự sự, miêu tả, biểu cảm.

Câu 2: Xác định nội dung bao quát của văn bản.

Trả lời:

- Nội dung bao quát: Qua hình ảnh loài chim bồng chanh đỏ cùng với sự trải nghiệm của hai anh em Hoài, người đọc đã biết thêm về cách làm tổ, môi trường sống và sở thích ở một đôi với nhau của chúng. Qua đó thấy được sự yêu thích của hai anh em Hoài dành cho loài chim bồng chanh đỏ. Nhưng hai anh em đã không vì sở thích cá nhân mà nuôi nhốt một loài chim đẹp, từ đó thể hiện tình yêu thương của hai anh em với động vật.

Câu 3: Chủ đề của truyện này là gì? Nêu một vài căn cứ giúp em xác định chủ đề.

Trả lời:

- Chủ đề của truyện: Viết về tuổi thơ, thiên nhiên và cụ thể là miêu tả về một loài chim đẹp bồng chanh đỏ.

- Căn cứ để xác định chủ đề: Dựa vào câu chuyện kể về tuổi thơ và những trải nghiệm của hai anh em khi đi bắt chim bồng chanh đỏ, qua việc miêu tả về loài chim bồng chanh đỏ cho thấy được hai anh em đều là những người rất yêu thích động vật và luôn tìm tòi, khám phá về thế giới của các loài chim. 

2. THÔNG HIỂU (3 câu)

Câu 1: Em hình dung như thế nào về vẻ đẹp của chim bồng chanh đỏ qua lời miêu tả của chú bé Hoài?

Trả lời:

Qua lời miêu tả của chú bé Hoài, em có thể hình dung ra được dáng vẻ rực rỡ của chum bồng chanh đỏ. Chim bồng chanh đỏ khoác lên mình bộ cánh rất đẹp. Nó có cái mỏ nhọn hoắt và oai vệ, dài như một cái quản bút. Lông ức hung hung vàng, còn toàn thân đều đỏ hồng như một đốm lửa. Không những vậy, loài chim này có tập tính sinh hoạt độc đáo và rất khó có thể bắt gặp loài chim này vì chúng chỉ sông ở đầm có nhiều thức ăn.

Câu 2: Điều gì sẽ xảy ra khi hai anh em ra đầm nước, nơi chim bồng chanh làm tổ?

Trả lời:

Điều sẽ xảy ra khi hai anh em ra đầm nước, nơi chim bồng chanh làm tổ: Một gia đình chim bồng chanh đỏ đã xuất hiện trong tổ, cùng với đó là công cuộc “phục kích” của anh em Hoài và niềm khao khát có được chim bồng chanh đỏ của hai anh em.

Câu 3: Hành động vuốt ve đôi cánh mượt mà của chú chim bồng chanh thể hiện nét tính cách gì của Hoài?

Trả lời:

Hành động vuốt ve đôi cánh mượt mà của chú chim bồng canh thể hiện nét tính cách của Hoài: yêu thương động vật, nâng niu và trân trọng.

3. VẬN DỤNG (3 câu)

Câu 1: Liệt kê các chi tiết miêu tả hành động, tình cảm, suy nghĩ của nhân vật Hoài trong các thời điểm:

- Khi vợ chồng bồng chanh đỏ mới đến ở đầm nước

- Khi đi bắt chim bồng chanh đỏ với anh Hiền trong đêm.

- Khi ra đầm nước một mình sau sự kiện anh Hiền trả chim bồng chanh về tổ cũ.

Từ những chi tiết đó, em có nhận xét gì về sự chuyển biến trong tình cảm và nhận thức của nhân vật Hoài? (trình bày bằng một đoạn văn khoảng 10 câu).

Trả lời:

*Các chi tiết miêu tả hành động, tình cảm, suy nghĩ của nhân vật Hoài trong các thời điểm:

- Khi vợ chồng bồng chanh đỏ mới đến ở đầm nước:

+ “Tôi có cảm tưởng chỉ ở đầm nước làng tôi mới có bồng chanh đỏ, mà cũng không nhiều lắm đâu bạn ạ.”

+ “Tôi hiểu anh đang mê bồng chanh lắm, mê hơn tất cả những chú chim mà anh đã có trong lồng kia. Ngày nào tôi cũng phải ra bờ đầm một lần để được trông thấy bồng chanh thì mới yên tâm. Hôm nào anh Hiền bận thì tôi rủ bọn bạn của tôi cùng ra cho vui, tưởng như nếu từ nay mà thiếu mất nó thì mình phải nhớ đến sầu não cả người cũng nên.”

- Khi đi bắt chim bồng chanh đỏ với anh Hiền trong đêm:

+ “Trước sự kinh ngạc của tôi, anh chỉ giải thích ngắn gọn như thế. Tôi cun cút bước theo anh, còn vội vã nữa là đằng khác. Bởi vì bạn ạ, tôi đã phấp phỏng đoán được rằng anh sẽ dành cho tôi một “cú” bất ngờ gì đây, một cái gì đó rất chi là lí thú.”

+ “Giờ thì tôi hiểu anh Hiền rủ tôi ra ngoài này làm gì rồi. Ngực tôi bắt đầu thở phập phồng vì hồi hộp. Bước chân của anh đặt nhẹ trên đường, tôi cảm thấy không phải anh đang đi mà là anh lướt trên mặt đất. Riêng tôi thì sao mà vụng về, con đường này có gì lạ lẫm với tôi, vậy mà đã mấy lần tôi bị vấp,…”

+ “Chỉ chờ có thể, tôi tự cho phép mình lao lên ngay. Tôi thấy anh Hiền đang dùng một bàn tay lấp kín cửa hang bồng chanh… Tôi ba chân bốn cẳng lội xuống nước, không kịp xắn hai ống quần, bùn dưới chân tôi kêu lép bép… Mấy ngón tay tôi đặt xuống gờ đất ẩm lạnh trong hang. Vẫn chẳng thấy gì, tôi rút tay ra và thở dài. Không giấu được sự thất vọng…”

+ “Đêm tối, tôi không nhận ra được màu lông của nó, chỉ thấy nó nằm im thin thít trong lòng bàn tay tôi. Dường như nó quá hoảng sợ vì biết mình đã bị bắt cóc. Để an ủi con chim xinh đẹp, tôi âu yếm vuốt nhẹ lên đôi cánh mượt mà của nó.”

+ “Đã bao lâu nay tôi ao ước có một đôi bồng chanh để nuôi, đến cả trong giấc ngủ tôi cũng mơ thấy chúng, vậy mà bây giờ, nắm chúng trong tay rồi lại phải thả ra thì không tiếc ngẩn tiếc ngơ sao được…”

- Khi ra đầm nước một mình sau sự kiện anh Hiền trả chim bồng chanh về tổ cũ:

+ “Hôm sau, ở trường về là tôi ra đồng ngày. Tôi muốn được nhìn thấy chú bồng chanh mà đêm qua mình đã túm gọn. Nấp sau mô đất cao, tôi đưa mắt tìm kiếm quanh đầm nhưng chẳng thấy bóng dáng con chim màu đỏ ấy…”

+ “Có tiếng chân người phía sau đi đến, tôi giật mình quay lại… Đuối lí, tôi đành nằm im, lơ đãng nhìn ra ngoài đầm.”

+ “Tôi nằm trên bờ đầm lơ đãng nhìn ra xa mà nghĩ ngợi miên man. Tôi thương đôi vợ chồng bồng chanh bây giờ đã tha con đến một cánh đồng nào, ở một đầm nước xa lạ, chúng lại phải cùng nhau xây tổ để tránh mưa tránh nắng và con chồng lại lang thang kiếm tôm tép mang về nuôi con. Cuộc sống của chúng có chắc được yên ổn không, hay rồi cũng sẽ bị một lũ trẻ như tôi rình mò bắt bớ. Chúng đang nghĩ về chúng tôi như thế nào sau buổi tối hôm qua, hẳn chúng phải oán giận lắm…”

*Từ những chi tiết trên, em có thể nhận thấy được về sự chuyển biến trong tình cảm và nhận thức của nhân vật Hoài. Ban đầu, Hoài chỉ ngắm chim bồng chanh đỏ như một thói quen nhưng chính tình yêu của anh Hiền dành cho loài chim này đã truyền sang Hoài và Hoài bắt đầu thích ngắm nhìn những chú chim bồng chanh hằng ngày. Hoài cũng khao khát có được chim bồng chanh đỏ để nuôi, và rồi cuộc “đột kích” với bồng chanh đỏ diễn ra. Lúc đầu, Hoài kinh ngạc không biết anh Hiền định làm gì, về sau khi nhận ra, Hoài liền hồi hộp và lo lắng. Khi nghĩ rằng không bắt được chú chim bồng chanh đỏ nào, Hoài thở dài, thất vọng. Nhưng cuối cùng, anh Hiền cũng đã bắt được chim bồng chanh đỏ. Hoài vui sướng vô cùng, đỡ chim bồng chanh đỏ trên tay, an ủi, vuốt ve. Thời điểm anh Hiền quyết định thả chim đi, Hoài “tiếc ngẩn tiếc ngơ” vô cùng. Hoài giận, tỏ ý không tán thành với quyết định của anh Hiền. Nhưng khi hiểu ra rằng các loài động vật cũng giống như con người, chúng có gia đình, có tình yêu và cần được sống, Hoài lại trở về trạng thái bình thường, Hoài còn lo nghĩ về buổi tối hôm bị bắt ấy, chim bồng chanh đỏ có oán giận mình không và mong muốn gia đình bồng chanh đỏ quay trở về đầm nước này.

Câu 2: Phân tích một số điểm giống và khác nhau (trong suy nghĩ, tình cảm, hành động) của Hiền và Hoài. Qua việc miêu tả hai nhân vật này, nhà văn thể hiện cách nhìn cuộc sống, con người như thế nào?

Trả lời:

Em hãy chú ý đến những điểm sau:

• Qua việc miêu tả hai nhân vật này, nhà văn thể hiện cách nhìn cuộc sống, con người: Chỉ qua những miêu tả đó, ta thấy được cách nhìn nhận cuộc sống và con người của tác giả vô cùng đa dạng, phong phú. Cùng một sự việc trong cuộc sống nhưng cách thể hiện (suy nghĩ, tình cảm, hành động) của con người sẽ khác nhau. Cụ thể như Hiền và Hoài ở trong truyện: tuy cùng yêu thích, say mê và có mong muốn nuôi chim bồng chanh đỏ nhưng Hiền có thể nhìn nhận lại thấu đáo trước mọi chuyện để đưa ra quyết định đúng đắn nhất, còn Hoài ưu tiên mong muốn của bản thân nhiều hơn mà không biết rằng việc làm đó không phù hợp. Đôi khi, chúng ta phải chấp nhận từ bỏ những thứ nếu nó không phù hợp và không thuộc về mình. Việc Hiền thả chim bồng chanh đỏ về tổ còn thể hiện tình yêu gia đình và thái độ luôn mong muốn giữ gìn một gia đình trọn vẹn.

Câu 3: Lựa chọn và phân tích ý nghĩa của một số chi tiết tiêu biểu trong truyện.

Trả lời:

Em có thể tham khảo một số chi tiết tiêu biểu sau:

+ Chi tiết 1: “Thế có nghĩa là trong rừng có rất nhiều giống chim, nhưng giống bồng chanh đỏ trên đầm nước làng tôi thì phải nói là hiếm. Và tôi dám chắc là bạn cũng ít khi đã gặp nó. Tôi có cảm tưởng chỉ có ở đầm nước làng tôi mới có bồng chanh đỏ, mà cũng không nhiều lắm đâu bạn ạ.”

• Chi tiết trên cho thấy được sự quý hiếm của chú chim bồng chanh đỏ. Theo lời của nhân vật Hoài, loài chim này hiếm có đến mức “cảm tưởng chỉ có ở đầm nước làng tôi mới có”, thậm chí nó “cũng không nhiều lắm đâu”. Nhân vật Hoài còn khẳng định rằng “dám chắc là bạn cũng ít khi đã gặp nó”.

+ Chi tiết 2: “Con chim ấy thường đậu trên một cọng sen khô ven đầm. Trông nó thật rực rỡ. Cái mỏ nhọn hoắt và oai vệ, dài như một cái quản bút. Lông ức hung hung vàng, còn thì toàn thân đều đỏ hồng như một đốm lửa. Chao ôi, đã bao nhiều lần anh em tôi đứng trên bờ đầm ngắm nhìn không mỏi mắt bộ cánh rất đẹp của nó.”

• Chi tiết trên cho thấy được vẻ đẹp rực rỡ của loài chim bồng chanh đỏ. Vẻ đẹp của nó giống như một bức tranh tuyệt mĩ ở giữa vùng sông nước. Qua lời của nhân vật Hoài, chim bồng chanh đỏ có một vẻ đẹp dường như chẳng có loài chim nào sánh bằng: “Cái mỏ nhọn hoắt và oai vệ, dài như một cái quản bút. Lông ức hung hung vàng, còn thì toàn thân đều đỏ hồng như một đổm lửa.” Vẻ đẹp ấy còn khiến cho anh em Hoài phải thốt lên: “Chao ôi..” và ngẩn ngơ ngắm nhìn vẻ đẹp đó không rời được mắt.

4. VẬN DỤNG CAO (2 câu)

Câu 1: Em đã bao giờ trải nghiệm cảm giác “tiếc ngẩn tiếc ngơ” khi từ bỏ một thứ mình yêu thích như nhân vật Hoài hay chưa?

Trả lời:

Em có thể tham khảo gợi ý sau:

Giống như nhân vật Hoài, em đã từng trải nghiệm cảm giác “tiếc ngẩn tiếc ngơ” khi từ bỏ một thứ mình yêu thích. Cảm giác ấy đến với em khi em phải nhường lại cho em gái món đồ chơi mà mình vô cùng giữ gìn và yêu quý. Lúc đó, em rất buồn nhưng nghĩ đến khuôn mặt rạng rỡ của em gái khi được nhận món đồ chơi đó, em liền vui trở lại và cảm giác “tiếc ngẩn tiếc ngơ” cũng dần qua đi.

Câu 2: Lời nhắn nhủ của chú bé Hoài dành cho vợ chồng bồng chanh đỏ ở cuối truyện gợi cho em suy nghĩ gì về cách ứng xử của con người với loài vật? Viết một đoạn văn khoảng 10 – 12 câu để trả lời câu hỏi này.

Trả lời:

Em có thể tham khảo đoạn văn sau:

Lời nhắn nhủ của chú bé Hoài dành cho vợ chồng bồng chanh đỏ ở cuối truyện đã để lại cho em rất nhiều suy nghĩ sâu sắc về cách ứng xử của con người với loài vật. Hai anh em Hiền và Hoài rất yêu thích các loài chim. Một hôm, hai anh em Hiền và Hoài nhìn thấy một đôi chim bồng chanh đỏ. Vì niềm khao khát muốn có được chim bồng chanh đỏ đó nên Hiền và Hoài đã có ý định bắt đôi bồng chanh đỏ này về nuôi. Hai anh em Hiền và Hoài vất vả mãi, cuối cùng Hiền cũng bắt được một chú bồng chanh đỏ, tuy nhiên cuối cùng trong ánh nhìn tiếc nuối của Hoài, Hiền đã thả chú bồng chanh đỏ đó lại tổ. Có lẽ, sau lần ấy, Hiền và Hoài đều đã học được một bài học về tình yêu đó là khi yêu một điều gì đó, phải làm cho nó hạnh phúc chứ không phải chiếm hữu nó cho riêng mình. Câu chuyện của hai anh em Hoài cùng với lời nhắn nhủ của chú bé Hoài ở cuối truyện đã gửi gắm đến bạn đọc cách ứng xử của con người với loài vật: Chúng ta hãy biết yêu thương loài vật và hãy nhớ, yêu thương là phải làm cho thứ mà ta yêu quý được phát triển, chứ không phải chiếm lấy cho riêng mình.