Giáo án điện tử Ngữ văn 12 bài: Chiếc thuyền ngoài xa

CHÀO MỪNG THẦY CÔ VÀ CÁC BẠN!

KHỞI ĐỘNG

TRÒ CHƠI “ĐUỔI HÌNH BẮT CHỮ”

HÌNH ẢNH DƯỚI ĐÂY GỢI CHO EM LIÊN TƯỞNG GÌ VỀ BÀI HỌC HÔM NAY?

CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA

          - Nguyễn Minh Châu -

• TÌM HIỂU CHUNG
• ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
• KẾT LUẬN
• LUYỆN TẬP

1. TÌM HIỂU CHUNG

1.1. Tác giả

Nguyễn Minh Châu (1930-1989)

Trước năm 1975 là ngòi bút sử thi có thiên hướng trữ tình lãng mạn

Từ đầu thập kỉ 80 của thế kỉ XX chuyển hẳn sang cảm hứng thế sự với những vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh

Thuộc trong số những người mở đường tinh anh và tài năng (Nguyên Ngọc) của VHVN thời kì đổi mới.

1.2. Tác phẩm

Tiêu biểu cho xu hướng chung của VHVN thời kì đổi mới: hướng nội, khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người trong cuộc sống đời thường.

Bố cục

+ Đoạn 1: (Từ đầu đến “chiếc thuyền lới vó đã biến mất"). Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh.

+ Đoạn 2: (Từ “Ngay lúc ấy … với sóng gió giữa phá”): Câu chuyện của người đàn bà làng chài.

+ Đoạn 3: Còn lại: Tấm ảnh trong bộ lịch năm ấy

2. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
3. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh
   a/ Phát hiện thứ nhất đầy thơ mộng của người nghệ sĩ nhiếp ảnh

"Trước mặt tôi là một bức tranh mực tàu .... tôi tưởng chính mình vừa khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn"

• Đôi mắt tinh tường, "nhà nghề” của người nghệ sĩ đã phát hiện vẻ đẹp “trời cho” trên mặt biển mờ sương, vẻ đẹp mà cả đời bấm máy anh chỉ gặp một lần.
• Người nghệ sĩ cảm thấy hạnh phúc - đó là niềm hạnh phúc của khám phá và sáng tạo, của sự cảm nhận cái đẹp tuyệt diệu.
• Trong hình ảnh chiếc thuyền ngoài xa giữa biển trời mờ sương, anh đã cảm nhận cái đẹp toàn bích, hài hoà, lãng mạn của cuộc đời, thấy tâm hồn mình được thanh lọc.

1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh
   b/ Phát hiện thứ hai đầy nghịch lí của người nghệ sĩ nhiếp ảnh

• Người nghệ sĩ đã tận mắt chứng kiến

+ từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như trong mơ bước ra một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi và cam chịu

+ một lão đàn ông  thô kệch, dữ dằn, độc ác, coi việc đánh vợ như một phương cách để giải toả những uất ức, khổ đau...

=> Đây là hình ảnh đằng sau cái đẹp “toàn bích, toàn thiện” mà anh vừa bắt gặp trên biển. Nó hiện ra bất ngờ, trớ trêu như trò đùa quái ác của cuộc sống.

• Chứng kiến cảnh người đàn ông đánh vợ một cách vô lí và thô bạo

+ Phùng đã “kinh ngạc đến mức, trong mấy phút đầu .... vứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới”.

=> Hành động đó nói lên nhiều điều.

1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh
   c/ Ý nghĩa

Phùng đã cay đắng nhận ra những ngang trái, xấu xa trong gia đình kia đã làm cho những điều huyền diệu mà anh đã phát hiện hiện hình ra thật khủng khiếp, ghê sợ

Cuộc đời không đơn giản, xuôi chiều, không phải bao giờ cũng đẹp, cũng là nghệ thuật, mà chứa đựng nhiều nghịch lí, mâu thuẫn giữa cái đẹp - xấu, thiện – ác.

Người nghệ sĩ phải tìm hiểu cuộc đời trong mối quan hệ đa chiều.

2. Câu chuyện của người đàn bà làng chài ở tòa án huyện

Đó là câu chuyện về cuộc đời nhiều bí ẩn và éo le của một người đàn bà hàng chài nghèo khổ, lam lũ…

• Theo lời mời của Đẩu, chánh án toà án huyện, người đàn bà hàng chài đã có mặt ở toà án huyện. Trước lời đề nghị và giúp đỡ của Đẩu và Phùng, người đàn bà dứt khoát từ chối.
• Tại toà án, chị kể về cuộc đời mình và gián tiếp giải thích lí do vì sao chị nhất quyết không thể bỏ lão chồng vũ phu
• Nếu ban đầu mới đến toà, chị sợ sệt, lúng túng, một lạy quý toà, hai lạy quý toà thì sau khi nghe lời khuyên của Đẩu, chị trở nên mạnh dạn, chủ động.

Câu chuyện đã giúp nghệ sĩ Phùng hiểu về người đàn bà hàng chài; về người chồng của chị; chánh án và về chính mình

• Trước khi nghe câu chuyện của người đàn bà, thái độ của anh rất cương quyết.
• Nhưng khi nghe xong câu chuyện “một cái gì đó vỡ ra trong đầu vị Bao Công của cái phố huyện vùng biển, lúc này trông Đẩu rất nghiêm nghị và đầy suy nghĩ”.
• Cũng như Đẩu, nghệ sĩ Phùng im lặng sau câu chuyện của người đàn bà. Phùng nhận thấy mình đã đơn giản khi nhìn nhận cuộc đời và con người; anh chỉ nhìn người một cách phiến diện, nông nổi ngây thơ

Thông điệp nghệ thuật

Đừng nhìn cuộc đời, con người một cách đơn giản, phiến diện; phải đánh giá sự việc, hiện tượng trong các mối quan hệ đa diện, nhiều chiều

Nhận xét về nghệ thuật thể hiện câu chuyện người đàn bà làng chài

Xây dựng được tình huống mang ý nghĩa khám phá, phát hiện đời sống.

Ngôn ngữ nhân vật: Phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người. Lời văn giản dị mà sâu sắc, đa nghĩa.

Ngôn ngữ người kể chuyện: tạo ra một điểm nhìn trần thuật sắc sảo, tăng cường khả năng khám phá đời sống, lời kể trở nên khách quan, chân thật, giàu sức thuyết phục

3. Các nhân vật trong câu chuyện
   a/ Nhân vật người đàn bà làng chài

Ngoại hình: có vẻ ngoài xấu xí, thô kệch và mệt mỏi

* Số phận, cuộc đời:

+ Số phận kém may mắn

+ Cuộc đời lam lũ, vất vả

+ Nỗi đau lớn trong tâm hồn

Tính cách

- Một người đàn bà cam chịu, nhẫn nhục.

- Giàu lòng tự trọng.

- Sống rất sâu sắc, thấu hiểu lẽ đời, hiểu chồng, thương con vô bờ bến, một người phụ nữ vị tha, giàu đức hy sinh.

=> Cuộc đời, con người đầy những nghịch lí, không xuôi chiều.

=> Cần phải nhìn nhận con người trong từng hoàn cảnh cụ thể.

3. Các nhân vật trong câu chuyện
   b/ Nhân vật còn lại: người đàn ông, Phác, Phùng và Đẩu

Người đàn ông

- Dáng vẻ khắc khổ, lam lũ nhưng mạnh mẽ và dữ dội: “Lưng rộng và cong như một chiếc thuyền”, “mái tóc tổ quạ”, “chân đi chữ bát”, “hai con mắt độc dữ”

- Vốn là một anh con trai hiền lành, chỉ vì “nghèo khổ, túng quẫn”, nhiều lo toan, cực nhọc mà trở thành người đàn ông độc ác, người chồng vũ phu.

- Khi nào thấy khổ là lão đánh vợ: đánh như để giải toả uất ức, để trút sạch tức tối, buồn phiền.

- Qua cái nhìn của người đàn bà: nạn nhân của hoàn cảnh nên đáng được cảm thông, chia sẻ.

- Qua cái nhìn của chánh án Đẩu, nghệ sĩ Phùng và bé Phác: người vũ phu, thủ phạm gây đau khổ nên đáng căm phẫn, đáng lên án.

-> Vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm gây đau khổ cho những người thân.

-> Phải có cái nhìn đa diện, nhiều chiều về cuộc sống và con người.

Chị Phác

* Một cô bé ốm yếu mà can đảm, phải vật lộn để tước lấy con dao từ tay Phác, không cho nó làm việc trái với luân thường đạo lí.

  * Trong lòng tan nát vì đau đớn: bố điên cuồng hành hạ mẹ, vì thương mẹ mà thằng em định cầm dao ngăn bố lại…

=> Có những hành động đúng đắn, biết lo toan, là chỗ dựa vững chắc cho người mẹ.

Phác

Thương mẹ theo kiểu trẻ con xốc nổi, theo cách của đứa con trai vùng biển.

 +  Nó “lặng lẽ đưa ngón tay lên khẽ sờ trên khuôn mặt người mẹ, như muốn lau đi những giọt nước mắt chứa đầy trong nốt rỗ chằng chịt”

  + Nó “tuyên bố với các bác ở xưởng đóng thuyền rằng nó còn có mặt ở dưới biển này thì mẹ nó không bị đánh”

=> Phản ứng dữ dội, tình thương mẹ dạt dào.

Nghệ sĩ Phùng

+ Nhạy cảm trước cái đẹp của thiên nhiên, trước vẻ đẹp tinh khôi của thuyền biển lúc bình minh.

+ Xúc động mãnh liệt trước tình trạng con người phải chịu sự bạo hành của cái xấu, cái ác.

+ Phát hiện vẻ đẹp tâm hồn con người: đằng sau vẻ xấu xí người đàn bà là một tâm hồn yêu thương, vị tha… 

Rút ra chân lí về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống:

• Trước khi rung động trước cái đẹp nghệ thuật phải biết yêu ghét, vui buồn trước cuộc đời.
• Phải biết hành động để có một cuộc sống xứng đáng với con người.

Chánh án Đẩu

  - Vị Bao Công của vùng biển, quan tâm người bất hạnh

- “Vỡ ra” nhiều vấn đề về cách nhìn nhận, đánh giá con người:

• Cuộc đời người đàn bà này không hề giản đơn
• Trong hoàn cảnh này, cách hành xử của người đàn bà là không thể khác
• Giải pháp “bỏ chồng” mà Đẩu áp dụng là không ổn.

2. Tấm ảnh được chọn trong “bộ lịch năm ấy”

• Mỗi lần nhìn kĩ bức ảnh đen trắng, người nghệ sĩ đều thấy “hiện lên cái mùa hồng hồng của ánh sương mai”

=> Chất thơ, vẻ đẹp lãng mạn của cuộc đời.

• Nhưng nếu nhìn lâu hơn, bao giờ anh cũng thấy “người đàn bà ấy đang bước ra khỏi tấm ảnh”

=> Hiện thân của những lam lũ, khốn khó của đời thường, là sự thật cuộc đời đằng sau bức tranh.

=> Quan niệm: nghệ thuật chân chính không bao giờ rời xa cuộc đời và phải là cuộc đời, luôn luôn vì cuộc đời.

3. KẾT LUẬN

3.1. Nội dung

Chiếc thuyền ngoài xa thể hiện những chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về nghệ thuật và cuộc đời: nghệ thuật chân chính phải luôn gắn với cuộc đời, vì cuộc đời; người nghệ sĩ cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách toàn diện, sâu sắc. Tác phẩm cũng rung lên hồi chuông báo động về tình trạng bạo lực gia đình và hậu quả khôn lường của nó.

3.2. Nghệ thuật

Xây dựng tình huống truyện

Độc đáo, hấp dẫn, mang  ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống

=> Tình huống được đẩy lên cao trào và ngày càng xoáy sâu để thể hiện tính cách con người và cuộc đời.

- Người kể chuyện: là nhân vật Phùng

-> tạo ra điểm nhìn trần thuật sắc sảo, có khả năng khám phá đời sống; lời kể khách quan, chân thực, thuyết phục

  - Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người

-> Góp phần khắc sâu thêm chủ đề - tư tưởng của truyện.

Nghệ thuật kể chuyện

4. LUYỆN TẬP

Câu hỏi 1: Thông tin nào sau đây về Nguyễn Minh Châu là chưa chính xác?

1. Xuất thân trong một gia đình nông dân.
2. Vào bộ đội khi đang học dở cấp ba.
3. Là nhà văn thành công chủ yếu ở thể loại truyện ngắn và thơ.
4. Năm 2000 ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

Câu hỏi 2: Nguyễn Minh Châu là nhà văn thuộc thế hệ nào?

a.Trưởng thành từ trước cách mạng.

1. Trưởng thành trong kháng chiến chống thực dân Pháp.
2. Trưởng thành trong kháng chiến chống đế quốc Mĩ.
3. Trưởng thành từ sau năm 1975.

Bài về nhà

“Có lẽ suốt một đời cầm máy ảnh …………………… khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần tâm hồn.”

(Trích Chiếc thuyền ngoài xa – Nguyễn Minh Châu)

Đọc đoạn văn trên và trả lời các câu hỏi sau :

1. Nêu những ý chính của văn bản?
2. Xác định các phương thức biểu đạt trong văn bản ?
3. Câu văn Mũi thuyền in một nét mơ hồ lòe nhòe vào bầu sương mù trắng như sữa có pha đôi chút màu hồng hồng do ánh mặt trời chiếu vào. Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im phăng phắc như tượng trên chiếc mui khum khum, đang hướng mặt vào bờ sử dụng biệp pháp tu từ gì? Hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ đó?
4. Các tính từ láy loè nhoè, hồng hồng, phăng phắc, khum khum đạt hiệu quả nghệ thuật như thế nào trong việc thể hiện bức tranh chiếc thuyền ngoài xa?

CHÚC CÁC EM HỌC TỐT