Giáo án điện tử Ngữ văn 12 bài: Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc

Chào mừng thầy cô và các bạn!

Điền vào chỗ trống

a/ Nhân dân Nam Bộ gọi Nguyễn Đình Chiểu bằng cái tên thân mật là: ……. Chiểu

b/ Chở bao nhiêu …..   thuyền…….

    Đâm ……………… bút……….

NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU

NGÔI SAO SÁNG

TRONG VĂN NGHỆ DÂN TỘC

- Phạm Văn Đồng -

NỘI DUNG BÀI HỌC

Phần 1: Tìm hiểu chung

- Tác giả

- Văn bản

Phần 2: Đọc hiểu văn bản

- 3 phần

Phần 3: Kết luận

Phần 4: Luyện tập

Phần I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

Phạm Văn Đồng

1906 - 2000

Quê quán

Xã Đức Tân, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi

Là nhà giáo, nhà lí luận văn hóa nghệ thuật

Là nhà cách mạng, chính trị, ngoại giao lỗi lạc của Việt Nam thế kỷ XX

Sáng tác: nhiều bài nói, bài viết sâu sắc về tiếng Việt và các danh nhân văn hóa Việt Nam: Hồ Chí Minh, Nguyễn Trãi, Nguyễn Đình Chiểu

2. Tác phẩm
   2.1. Hoàn cảnh, mục đích sáng tác

T7/1963

Kỉ niệm 75 năm ngày mất Nguyễn Đình Chiểu.

Năm 1963: Tình hình miền Nam biến động

+ Mĩ tài trợ và can thiệp sâu hơn vào cuộc chiến tranh

+ Phong trào đấu tranh chống Mĩ và tay sai nổi lên khắp nơi, tiêu biểu là phong trào Đồng Khởi.

Để tưởng nhớ NĐC

Định hướng, điều chỉnh cách nhìn nhận, đánh giá về NĐC và thơ văn của ông; khơi dậy tinh thần yêu nước trong thời đại chống Mĩ cứu nước.

2. Tác phẩm
   2.2. Bố cục

MỞ BÀI

NĐC, nhà thơ lớn của dân tộc cần phải được nghiên cứu, tìm hiểu và đề cao hơn nữa

THÂN BÀI

+ Đoạn 1: NĐC – nhà thơ yêu nước

+ Đoạn 2:  Thơ văn yêu nước của NĐC - tấm gương phản chiếu phong trào chống TDP oanh liệt và bền bỉ của nhân dân Nam Bộ.

+ Đoạn 3: LVT, tác phẩm lớn nhất của NĐC, có ảnh hưởng sâu rộng trong dân gian nhất là ở miền Nam

KẾT BÀI

Cuộc đời và sự nghiệp thơ văn NĐC- tấm gương sáng của mọi thời đại.

Phần II. Đọc hiểu văn bản

1. Phần mở bài: Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ lớn của dân tộc

HOẠT ĐỘNG NHÓM

Nhóm 1

-  Tác giả mở đầu bằng một nhận định như thế nào, nêu lên điều gì?

Nhóm 2

+ Hiểu “lúc này” là thời điểm nào? Nhấn mạnh thời điểm ấy, Phạm Văn Đồng muốn nêu lên điều gì?

Nhóm 3

Sau đó, Phạm Văn Đồng đã dùng câu văn ẩn dụ để khẳng định điều gì về Nguyễn Đình Chiểu?

Nhóm 4

-  Em có nhận xét gì về cách đặt vấn đề của tác giả?

-  Theo tác giả, những lí do nào làm “ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu” chưa sáng tỏ hơn trên bầu trời văn nghệ của dân tộc?

1. Phần mở bài: Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ lớn của dân tộc

Tác giả mở đầu bằng một nhận định
khách quan có tính thời sự

“Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu, một nhà thơ lớn của nước ta, đáng lẽ phải sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn nghệ của dân tộc, nhất là vào lúc này”

“lúc này” – Năm 1963

- Phong trào đấu tranh chống Mĩ – nguỵ của nhân dân miền Nam đang phát triển sôi sục, rộng khắp

=> Nhấn mạnh thời điểm ca ngợi nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu để khẳng định truyền thống chống ngoại xâm, động viên nhân dân cả nước vùng lên.

Tác giả dùng nghệ thuật ẩn dụ để khẳng định tài năng và tấm lòng yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu:

“Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác thường, nhưng con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy, và càng nhìn thì càng thấy sáng. Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy”

Tác giả nêu hai lí do khiến cho “ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu” chưa sáng tỏ hơn trong bầu trời văn nghệ dân tộc:

+ Thứ nhất: Nhiều người chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của truyện thơ Lục Vân Tiên và hiểu tác phẩm này khá thiên lệch về nội dung và nghệ thuật.

    + Thứ hai: Người đọc biết rất ít về thơ văn yêu nước -  một bộ phân quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu.

=> Cách đặt vấn đề: đúng đắn, toàn diện và mới mẻ, như một định hướng để tìm hiểu về thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.

2. Phần thân bài:

HOẠT ĐỘNG NHÓM

Nhóm 1

-  Xác định các luận cứ  của luận điểm 1; chỉ ra  “ánh sáng khác thường” trong cuộc đời và quan niệm văn chương của NĐC; nhận xét về cách lập luận.

Nhóm 2

- Xác định các luận cứ của luận điểm 2; lí giải cách triển khai luận điểm của tác giả.

Nhóm 3

- Xác định nội dung ý kiến đánh giá của PVĐ về giá trị của tác phẩm Lục Vân Tiên. Cách lập luận của tác giả

2. Phần thân bài:
3. Luận điểm 1: “Ánh sáng khác thường” trong con người và quan niệm sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu

Con người

+ Sinh ra trên đất Đồng Nai hào phóng

+ Triều đình nhà Nguyễn cam tâm bán nước, nhân dân khắp nơi đứng lên đánh giặc cứu nước

+ Bị mù, Nguyễn Đình Chiểu dùng thơ văn phục vụ chiến đấu

+ Thơ văn ông ghi lại tâm hồn trong sáng và cao quý của ông và thời kì khổ nhục nhưng vĩ đại của dân tộc.

à Tác giả không viết lại tiểu sử  Nguyễn Đình Chiểu mà nhấn mạnh vào đặc điểm nổi bật: khí tiết của một người chí sĩ yêu nước, trọn đời phấn đấu hi sinh vì nghĩa lớn.

Quan điểm sáng tác

+ Thơ Nguyễn Đình Chiểu là thơ văn mang tính chiến đấu, đánh thẳng vào giặc xâm lược và tôi tớ của chúng.

    + Với Nguyễn Đình Chiểu, cầm bút còn là một thiên chức nên ông khinh miệt những kẻ lợi dụng văn chương để làm việc phi nghĩa.

 à Quan niệm sáng tác thống nhất với con người Nguyễn Đình Chiểu: văn thơ phải là vũ khí chiến đâu sắc bén.

1. Luận điểm 1: “Ánh sáng khác thường” trong con người và quan niệm sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu

Tác giả đã đưa ra luận điểm có tính khái quát cao, luận cứ bao gồm các lí lẽ và dẫn chứng tiêu biểu, cụ thể, giúp người đọc hiểu rõ và sâu sắc vấn đề.

1. Luận điểm 2: “Ánh sáng khác thường” trong thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu

“Thơ văn yêu nước Nguyễn Đình Chiểu làm sống lại trong tâm trí của chúng ta phong trào kháng Pháp oanh liệt và bền bỉ của nhân dân Nam Bộ từ năm 1860 về sau, suốt 20 năm trời”

- Nêu bối cảnh thời đại Nguyễn Đình Chiểu cầm bút: “khổ nhục nhưng vĩ đại”

o Phân tích một tác phẩm tiêu biểu: “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc”

=> Ta thấy được tính chiến đấu và sự sáng tạo trong việc xây dựng hình tượng người anh hùng hoàn toàn mới trong văn học – nghĩa sĩ nông dân

o So sánh với “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi: Bài cáo là khúc ca khải hoàn, bài văn tế là khúc ca của những người anh hùng thất thế mà vẫn hiên ngang

=> Khẳng định giá trị to lớn của bài văn tế.

o Trong thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu  còn có những đoá hoa, hòn ngọc rất đẹp như “Xúc cảnh”

=> Tác giả không phân tích mà chỉ gợi ra để người đọc cảm nhận được sự phong phú trong thơ văn yêu nước Nguyễn Đình Chiểu

o Đặt tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu vào phong trào thơ văn kháng Pháp lúc bấy giờ với những tên tuổi tài năng như Phan Văn Trị, Nguyễn Thông, Bùi Hữu Nghĩa...

=> Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu góp phần tạo nên diện mạo của văn học thời kì này và Nguyễn Đình Chiểu là lá cờ đầu, là ngôi sao sáng nhất của thơ văn yêu nước chống Pháp cuối thế kỉ XIX.

1. Luận điểm 2: “Ánh sáng khác thường” trong thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu

+ Phạm Văn Đồng viết về Nguyễn Đình Chiểu bằng một trí tuệ sáng suốt, hiểu biết sâu sắc qua hệ thống lập luận rõ ràng và chặt chẽ, dẫn chứng cụ thể và thuyết phục

+ Giọng văn nghị luận không khô khan mà thấm đẫm cảm xúc

+ Con người hôm nay có điều kiện để đồng cảm với một con người đã sống hết mình vì dân tộc, thấu hiểu hơn những giá trị thơ văn của con người đó.

1. c. Luận điểm 3: “Ánh sáng khác thường” trong thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu

Nêu nguyên nhân làm cho tác phẩm được xem là “lớn nhất” của Nguyễn Đình Chiểu và được phổ biến rộng rãi trong dân gian: “trường ca ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý trọng ở đời, ca ngợi những con người trung nghĩa”

- Bàn luận về những điều mà nhiều người cho là hạn chế của tác phẩm:

+ Thừa nhận sự thật: “Những giá trị luân lí mà Nguyễn Đình Chiểu ca ngợi, ở thời đại chúng ta, theo quan điểm của chúng ta thì có phần đã lỗi thời”, trong tác phẩm có những chỗ “lời văn không hay lắm”
=> trung thực, công bằng khi phân tích.

 + Khẳng định bằng những lí lẽ và dẫn chứng xác thực: đó là những hạn chế không thể tránh khỏi và không phải là chính yếu:

=> Hình tượng con người trong “Lục Vân Tiên” gần gũi với mọi thời, vấn đề đạo đức trong Lục Vân Tiên mang tính phổ quát xưa nay à “gần gũi với chúng ta”, “làm cho chúng ta cảm xúc và thích thú”

=> Lối kể chuyện “nôm na” dễ nhớ, dễ truyền bá trong dân gian à người miền Nam say sưa nghe kể “Lục Vân Tiên”

* Thủ pháp “đòn bẩy”: nêu hạn chế để khẳng định giá trị trường tồn của tác phẩm “Lục Vân Tiên

• Phạm Văn Đồng đã xem xét giá trị của “Truyện Lục Vân Tiên” trong mối quan hệ mật thiết với đời sống nhân dân (quen thuộc với nhân dân, được nhân dân chấp nhận và yêu mến)
• Đó là cơ sở đúng đắn và quan trọng nhất để đánh giá tác phẩm này.

3. Phần kết bài

“Đời sống và sự nghiệp Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng, nêu cao địa vị và tác dụng của văn học nghệ thuật, sứ mạng người chiến sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng”

Thực chất là rút ra bài học sâu sắc
+ Đốt nén hương lòng tưởng nhớ người con quang vinh của dân tộc

+ Mối quan hệ giữa văn học và đời sống

+ Vai trò của người chiến sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng

Phần III. Kết luận

NỘI DUNG
Khẳng định ý nghĩa cao đẹp của cuộc đời và văn nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu: cuộc đời của một chiến sĩ phấn đấu hết mình cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc; sự nghiệp thơ văn của ông là một minh chứng hùng hồn cho địa vị và tác dụng to lớn của văn học nghệ thuật cũng như trách nhiệm của người cầm bút đối với đất nước, dân tộc.

NGHỆ THUẬT

Sức lôi cuốn mạnh mẽ, cách nghị luận xác đáng, chặt chẽ, vừa xúc động thiết tha với nhiều hình ảnh ngôn từ đặc sắc

Luyện tập

Câu hỏi 1: Trong phần mở đầu của bài văn “Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong bầu trời văn nghệ dân tộc”, Phạm Văn Đồng đã ví Nguyễn Đình Chiểu và thơ văn của ông với hình ảnh nào?

1. Ngôi sao chói sáng trong bầu trời văn nghệ dân tộc
2. Ngôi sao lẻ loi trong bầu trời văn nghệ dân tộc
3. Ngôi sao sáng cuối cùng trong bầu trời văn nghệ dân tộc thế kỉ XIX
4. Ngôi sao có ánh sáng khác thường, càng nhìn càng thấy sáng

Câu hỏi 2: Trong đoạn mở đầu bài văn, tác giả viết:” Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu, một nhà thơ lớn của nước ta đáng lẽ phải sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn nghệ của dân tộc, nhất là trong lúc này”.”Lúc này” được nói tới ở đây là thời điểm nào?

1. Năm 1945
2. Năm 1954
3. Năm 1963
4. Năm 1975

Câu hỏi 3: Theo tác giả, vì sao” ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu” chưa sáng tỏ hơn trong bầu trời văn nghệ dân tộc?

1. Phần lớn độc giả mới chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của “Lục Vân Tiên”
2. Còn hiểu “Lục Vân Tiên” khá thiên lệch về nội dung và về văn
3. Còn ít biết tới thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu
4. Cả A, B và C

Vận dụng

Trong phần mở đầu bài “Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc”, ông Phạm Văn Đồng có viết : “Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác thường, nhưng con mắt thường của chúng ta phải nhìn chăm chú thì mới thấy và càng nhìn thì càng thấy sáng. Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy.”

1. Xác định biện pháp tu từ và ý nghĩa biện pháp tu từ đó trong văn bản trên.
2. 2. Các từ ngữ: ánh sáng khác thường, nhìn chăm chú, càng nhìn càng thấy sáng có hiệu quả nghệ thuật như thế nào?

Vận dụng

1/ Tác giả dùng nghệ thuật ẩn dụ để khẳng định tài năng và tấm lòng yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu

2/
- Nguyễn Đình Chiểu là ngôi sao có ánh sáng khác thường: Nguyễn Đình Chiểu là một hiện tượng độc đáo, thơ văn Nguyễn Đình Chiểu có vẻ đẹp riêng không dễ nhận ra.

- Phải chăm chú nhìn thì mới thấy: phải cố gắng tìm hiểu và tìm hiểu kĩ, phải kiên trì nghiên cứu thì mới cảm nhận được vẻ đẹp riêng của nó.

- Càng nhìn càng thấy sáng: càng nghiên cứu, càng tìm hiểu kĩ ta sẽ càng thấy được cái hay của nó và càng khám phá ra được những vẻ đẹp mới

Bài về nhà

1. Tác giả đánh giá rất cao ý nghĩa của bài “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc" qua
   đoạn văn nào?
2. Tác giả đã bác bỏ những ý kiến hiểu chưa đúng về "Truyện Lục Vân Tiên" như thế nào?
3. Mô hình hóa bố cục và lập sơ đồ hệ thống luận cứ, luận điểm của bài viết.
4. Chuẩn bị bài: Đọc thêm: Mấy ý nghĩ về thơ, Đô-xtôi-ép-xki.