Giáo án điện tử Ngữ văn 12 bài: Những đứa con trong gia đình

Chào mừng thầy cô và các bạn!

Khởi động

Các thông tin dưới đây gợi nhắc về nhà văn nào?

• Bút danh khác là Nguyễn Ngọc Tấn
• Ông tham gia đơn vị pháo binh của Quân giải phóng đánh chiếm Sài Gòn và đã hy sinh trên chiến trường
• Năm 2000 được tặng giải thường Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật

Nhà văn Nguyễn Thi

Những đứa con trong gia đình
(Trích)
- Nguyễn Thi -

NỘI DUNG BÀI HỌC

• Đọc - hiểu chú thích
• Đọc - hiểu văn bản
• Tổng kết
• Luyện tập

Phần I: Đọc – hiểu chú thích

1. Tác giả

Nhà văn Nguyễn Thi (1928 – 1968)

Cuộc đời

• Tên khai sinh: Nguyễn Hoàng Ca
• Quê hương: Hải Hậu, Nam Định
• Bút danh: Nguyễn Thi, Nguyễn Ngọc Tấn
• Có một tuổi thơ vất vả tủi cực
• 1945: Tham gia cách mạng
• 1968: Ông hi sinh tại mặt trận Sài Gòn

Sự nghiệp sáng tác

- Sáng tác của Nguyễn Thi gồm nhiều thể loại: bút kí, truyện ngắn, tiểu thuyết.

- Ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.

Phong cách nghệ thuật

 + Nguyễn Thi gắn bó với nhân dân miền Nam và thực sự xứng đáng với danh hiệu: Nhà văn của người dân Nam Bộ.

+ Nhân vật của Nguyễn Thi có cá tính riêng nhưng tất cả đều có những đặc điểm chung "rất Nguyễn Thi".

 -> Họ là những con người yêu nước mãnh liệt, thủy chung đến cùng với Tổ quốc, căm thù bọn xâm lược, vô cùng gan góc và tinh thần chiến đấu rất cao - những con người dường như sinh ra để đánh giặc.

-> Họ thể hiện được tính chất Nam bộ: thẳng thắn, bộc trực, lạc quan, yêu đời, giàu tình nghĩa.

2. Tác phẩm

+ Xuất xứ: tác phẩm được viết ngay trong những ngày chiến đấu ác liệt khi ông công tác với tư cách là một nhà văn- chiến sĩ ở Tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng (tháng 2 năm 1966). Sau được in trong Truyện và kí, NXB Văn học Giải phóng, 1978.

+ Tóm tắt tác phẩm theo nhân vật chính và cốt truyện.

Phần II: Đọc – hiểu văn bản

1. Tình huống truyện

• Đây là câu chuyện gia đình anh giải phóng quân tên Việt
• Nhân vật rơi vào tình huống đặc biệt: trong trận chiến bị thương nặng, phải nằm lại chiến trường. Anh nhiều lần ngất đi tỉnh lại, tỉnh rồi lại ngất. Truyện được kể theo dòng nội tâm của nhân vật khi đứt (ngất đi) khi nối (tỉnh lại).

=> tình huống truyện dẫn đến một cách trần thuật riêng của thiên truyện theo dòng ý thức của nhân vật.

2. Phương thức trần thuật của tác phẩm

Căn cứ vào ngôn ngữ nhân vật trong truyện

- Phương thức thứ nhất: Nhân vật truyện là đối tượng thuật, kể nên thuộc ngôi thứ ba.

- Phương thức thứ hai: Nhân vật tự kể chuyện mình nên thuộc ngôi thứ nhất.

- Phương thức thứ ba: Người trần thuật thuộc ngôi thứ ba nhưng lời kể lại phỏng theo quan điểm, ngôn ngữ, giọng điệu của nhân vật.

+ Truyện Những đứa con trong gia đình được trần thuật theo phương thức thứ 3. Nghĩa là của người trần thuật tự giấu mình nhưng cách nhìn và lời kể lại theo giọng điệu của nhân vật.

Tác dụng 1: Câu chuyện vừa được thuật, kể cùng một lúc tính cách nhân vật cũng được khắc họa.

Tác dụng 2: Câu chuyện dù không có gì đặc sắc cũng trở nên mới mẻ, hấp dẫn vì được kể qua con mắt, tấm lòng và bằng ngôn ngữ, giọng điệu riêng của nhân vật

3. Truyền thống của một gia đình Nam Bộ

Tác phẩm kể chuyện một gia đình nông dân Nam Bộ, truyền thống nào đã gắn bó những con người trong gia đình với nhau?

1. Đặc điểm chung của các thành viên trong gia đình

- Có truyền thống yêu nước và căm thù giặc sâu sắc.

- Gan góc, dũng cảm, khao khát được chiến đấu giết giặc.

- Giàu tình nghĩa, thuỷ chung son sắt với quê hương và cách mạng.

• Ba má Việt
• Người nông dân lao động cần cù mưa nắng
• Kìm nén đau thương che chở đàn con
• Luôn chiến đấu hết mình
• Hy sinh cả tính mạng
• Tiêu biểu cho thế hệ con người Nam Bộ trong kháng chiến

1. Đặc điểm tính cách riêng

Chú Năm

… Đây rồi tao giao cuốn sổ gia đình cho chị em bây.  Gọi là giao vậy… chớ tao vẫn giữ, tao sẽ ghi lại cho hai đứa bây từng ngày…

Là bằng chứng về nợ máu của kẻ thù, về lòng dũng cảm, kiên cường của cả 1 dòng dọ

Là trang sử truyền thống của một gia đình và cũng là trang sử của cả dân tộc

Hun đúc lòng yêu nước, sự căm thù giặc ở các thế hệ tiếp nối

Chú Năm

… Không phải giọng hò trong trẻo trong đêm bay ra hai bên bờ sổng rồi dội lại trên cái ghe heo chèo mướn của chú. Câu hò nổi lên giữa ban ngày…., cuối cùng ngắt lại như một lời thề dữ dội…

Nét đẹp văn hóa Nam Bộ

Lời nhắn nhủ với 2 chị em Chiến
+ Lời thúc giục, ý chí tinh thần chiến đấu
+ Nhắc nhở lối sống tình nghĩa, thủy chung

Nhân vật chú Năm

Người thân lớn tuổi duy nhất còn lại tron gia đình, từng bôn ba khắp nơi, cưu mang các cháu khi ba mẹ hi sinh

Người đề cao truyền thống gia đình hay kể sự tích của gia đình để giáo dục con cháu, cần mẫn ghi chép cuốn sổ gia đình.

Người lao động chất phác nhưng giàu tình cảm và có tâm hồn nghệ sĩ (thích câu hò, tiếng sáo). Tiếng hò “khàn đục, tức như tiếng gà gáy”

Tự nguyện, hết lòng góp sức người cho cách mạng

Nhân vật chú Năm trong dòng sông gia đình, chú Năm là thượng nguồn, là kết tinh đầy đủ những nét truyền thống.

4. Nhân vật Việt
5. Có nét riêng của cậu con trai mới lớn, tính tình còn trẻ con, ngây thơ, hồn nhiên, hiếu động:

- Chiến hay nhường nhịn bao nhiêu thì Việt tranh giành phần hơn với chị bấy nhiêu: đi bắt ếch, giết giặc, đi bộ đội …

 - Thích đi câu cá, bắn chim, đến khi đi bộ đội vẫn còn đem theo ná thun trong túi.

- Đêm trước ngày lên đường: Trong khi chị đang toan tính, thu xếp chu đáo mọi việc (từ út em, nhà cửa, ruộng nương đến nơi gởi bàn thờ má), bàn bạc trang nghiêm thì Việt vo lo vô nghĩ:

+ Vô tư “lăn kềnh ra ván cười khì khì”

+ vừa nghe vừa “chụp một con đom đóm úp trong lòng tay”

+ ngủ quên lúc nào không biết

Cách thương chị của Việt cũng rất trẻ con: “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị trước những lời đùa của anh em.

Bị thương nằm lại chiến trường: sợ ma cụt đầu, khi gặp lại anh em thì như thằng Út ở nhà “khóc đó rồi cười đó”

1. Một chiến sĩ có tính cách anh hùng, tinh thần chiến đấu gan dạ, dũng cảm, kiên cường:

Còn bé tí: dám xông thẳng vào đá thằng giặc đã giết hại cha mình

Lớn lên: nhất quyết đòi đi tòng quân để trả thù cho ba má

Khi xông trận: chiến đấu rất dũng cảm, dùng pháo tiêu diệt được một xe bọc thép của giặc

Khi bị trọng thương: một mình giữa chiến trường, mặt không nhìn thấy gì, toàn thân rã ròi, rõ máu nhưng vẫn trong tư thế quyết chiến tiêu diệt giặc.

          Nhân vật Việt có sự kế thừa truyền thống gia đình nhưng mạnh mẽ hơn

5. Nhân vật Chiến
6. Là một cô gái mới lớn, tính khí vẫn còn nét trẻ con nhưng cũng là một người chị biết nhường em, biết lo toan, tháo vát;

-  là một cô gái vừa mới lớn nên tính khí còn rất “trẻ con”

- là một người chị biết nhường nhịn em, biết lo toan, đảm đang, tháo vát.

1. Vừa có những điểm giống mẹ, vừa có những nét riêng. Chiến căm thù giặc sâu sắc, gan góc, dũng cảm, lập được nhiều chiến công.

Giống mẹ

- Mang vóc dáng của má: "hai bắp tay tròn vo sạm đỏ màu cháy nắng… thân người to và chắc nịch".

- Đặc biệt giống má ở cái đêm sắp xa nhà đi bộ đội:

+ Biết lo liệu, toan tính mọi việc nhà, đảm đang, tháo vát

+ Hình ảnh người mẹ như bao bọc lấy Chiến, từ cái lối nằm với thằng út em trên giường ở trong buồng nói với ra đến lối hứ một cái "cóc" rồi trở mình. 

+ Chính Chiến cũng thấy mình trong đêm ấy đang hòa vào trong mẹ:

Nét khác biệt so với người mẹ

- Trẻ trung, thích làm duyên làm dáng

- Đươc trực tiếp cầm súng đánh giặc để trả thù nhà, thực hiện lời thề như dao chém: “Đã là thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất”.

=> vẻ đẹp của con người sinh ra để gánh vác, để chống chọi, để chịu đựng để chiến đấu và chiến thắng

6. Hình ảnh chị em Việt khiêng bàn thờ ba má sang gởi chú Năm

Phát biểu cảm nhận về hình ảnh chị em, Việt và Chiến khiêng bàn thờ ba má sang gởi chú Năm

Chỗ hay nhất của đoạn văn là không khí thiêng liêng, nó hoán cải cả cảnh vật lẫn con người.

Không khí thiêng liêng đã biến Việt thành người lớn. Lần đầu tiên Việt thấy rõ lòng mình (thương chị lạ, mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy vì nó đang đè nặng trên vai).

Hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng thể hiện sự trưởng thành của hai chị em có thể gánh vác việc gia đình và viết tiếp khúc sông của mình trong dòng sông truyền thống gia đình. Hơn thế nữa, thế hệ sau cứng cáp, trưởng thành và có thể đi xa hơn.

7. Chất sử thi của tác phẩm

Hình ảnh cuốn sổ gia đình cho thấy lịch sử kiên cường của quê hương đất nước

Số phận của nhân vật chính là đời sống của nhân dân miền Nam thời chống Mỹ khốc liệt

Truyền thống ấy sẽ còn tiếp nối như một dòng sông

Mỗi nhân vật đều tiêu biểu cho một thế hệ, gánh vác trên vai trách nhiệm với gia đình và Tổ Quốc

Phần III: Tổng kết

NỘI DUNG

Qua câu chuyện về những con người trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thủy chung với quê hương, với CM, nhà văn khẳng định: sự hòa quyện giữa tình cảm gia đình và tình yêu nước; giữa truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người VN, dân tộc VN trong cuộc kháng chiến chống Mỹ-cứu nước.

NGHỆ THUẬT

- Tình huống truyện: Việt-một chiến sĩ Quân giải phóng-bị thương phải nằm lại chiến trường. Truyện kể theo dòng nội tâm của Việt khi liền mạch(lúc tỉnh), khi gián đoạn(lúc ngất) của người trong cuộc làm câu chuyện trở nên chân thật hơn; có thể thay đổi đối tượng, không gian, thời gian, đan xen tự sự và trữ tình.

- Chi tiết được chọn lọc vừa cụ thể vừa giàu ý nghĩa, gây ấn tượng mạnh. Ngôn ngữ bình dị, phong phú, giàu giá trị tạo hình và đậm sắc thái Nam bộ.

- Giọng văn chân thật, tự nhiên, nhiều đoạn gây xúc động mạnh…

- Truyện đậm chất sử thi

Phần IV: LUYỆN TẬP

Câu hỏi 1: Chi tiết nào sau đây không đúng với nhân vật Việt trong truyện?

1. Thương chị theo kiểu rất người lớn.
2. Thích giành phần hơn với chị.
3. Hiếu động.
4. Đi đánh trận vẫn mang theo cả súng cao su.

Câu hỏi 2: Nhân vật Việt được đồng đội tìm lại khi đang ở trong trạng thái như thế nào?

1. Bị thương và ngất lịm.
2. Vẫn ở tư thế sẵn sàng chiến đấu.
3. Vẫn tỉnh nhưng không còn khả năng cử động.
4. Đang nửa tỉnh nửa mơ.

  Câu hỏi 3: Cảm hứng bao trùm tác phẩm “Những đứa con trong gia đình” là gì?

1. Lãng mạn.
2. Bi thương.
3. Bi tráng.
4. Hào hùng. 

Một loạt đạn súng lớn văng vẳng dội đến ầm ĩ trên ngọn cây. …………………….Kèn xung phong của chúng ta đã nổi lên. Lựu đạn ta đang nổ rộ...

(Trích Những đứa con trong gia đình – Nguyễn Thi)

1. Đoạn văn trên được viết theo phương thức nào là chính?
2. Nội dung chủ yếu của đoạn văn bản là gì ?
3. Xác định phép tu từ so sánh trong văn bản. Nêu hiệu quả nghệ thuật của phép tu từ đó ?
4. Đoạn văn trên được viết theo phương thức nào là chính?

Đoạn văn được viết theo phương thức tự sự là chính.

2. Nội dung chủ yếu của đoạn văn bản là gì ?

Đoạn văn kể chuyện nhân vật Việt bị thương nặng trên chiến trường. Một lần tỉnh lại, Việt nghe tiếng súng của ta, nhớ về đồng đội và quyết tâm tìm về đơn vị.

3. Xác định phép tu từ so sánh trong văn bản. Nêu hiệu quả nghệ thuật của phép tu từ đó ?

Phép tu từ so sánh trong văn bản được thể hiện qua câu văn : Súng lớn và súng nhỏ quyện vào nhau như tiếng mõ và tiếng trống đình đám dậy trời dậy đất hồi Đồng khởi.

Hiệu quả nghệ thuật: đem tiếng súng lớn, súng nhỏ của ta so sánh với tiếng mõ, tiếng trống, nhà văn gợi lại âm thanh quen thuộc đã từng gắn bó với nhân vật Việt khi anh đang cô độc và bị thương nặng giữa chiến trường, đồng thời là sống dây tinh thần quật khởi của đồng bào miền Nam trong những ngày đánh Mỹ. Qua đó, ta thấy được tình yêu quê hương, ý chí, nghị lực phi thường của nhân vật Việt.

BÀI VỀ NHÀ

-Tìm  đọc trọn vẹn tác phẩm Những đứa con trong gia đình.

- So sánh hai nhân vật Việt và Chiến.

    - Học bài cũ.

Chúc các bạn học tốt!