Giáo án điện tử Ngữ văn 12 bài: Đất Nước (trích trường ca Mặt đường khát vọng)

Chào mừng Thầy cô và các bạn!

Khởi động

1. Điền từ còn thiếu vào chỗ trống:

Mặt trời của…(1)…thì nằm trên…(2)….

Mặt trời của…(3)…...em nằm trên....(4).....

(1) Bắp

(2) Đồi

(3) Mẹ

(4) Lưng

2. Nguyễn Khoa Điềm là tác giả của bài thơ nào sau đây?

a/ Vội vàng

b/ Mẹ và quả

c/ Đò Lèn

d/ Theo chân Bác.

Đất nước

Trích: Trường ca Mặt đường khát vọng

- Nguyễn Khoa Điềm -

NỘI DUNG BÀI HỌC

1. Tìm hiểu chung
2. Đọc – hiểu văn bản
3. Tổng kết
4. Luyện tập

Phần I: Đọc hiểu chú thích

1. Tiểu sử tác giả

Nguyễn Khoa Điềm (1943)

Sinh ra trong một gia đình trí thức, giàu truyền thống yêu nước và tinh thần cách mạng tại Huế

Học tập và trưởng thành trên miền Bắc, tham gia chiến đấu và hoạt động văn nghệ ở miền Nam.

Tác phẩm chính: Mặt đường ngoại ô, Mặt đường khát vọng, Ngôi nhà có ngọn lửa ấm,…

Phong cách sáng tác:

- Giàu chất suy tư , xúc cảm dồn nén .

- Giọng thơ trữ tình chính luận

2. Đoạn trích: Đất nước

- Hoàn cảnh sáng tác: Hoàn thành ở chiến khu Trị -Thiên 1971.

- Đoạn trích: “Đất nước” Trích chương V của trường ca Mặt đường khát vọng

Trường ca

Trường ca là một tác phẩm được viết bằng thơ trên phương thức kết hợp nhuần nhuyễn hai yếu tố tự sự và trữ tình, có tính hoành tráng về cả phương diện nội dung, tư tưởng và cấu trúc nghệ thuật tác phẩm, được nhà thơ viết nên bằng một dung lượng cảm hứng mạnh mẽ, cảm xúc  tuôn trào gắn liền với những chấn động lớn lao của lịch sử, của dân tộc và thời đại.

2. Đoạn trích: Đất nước

Bố cục

Phần I : 42 câu đầu : Đất nước được cảm nhận từ nhiều phương diện lịch sử văn hoá dân tộc, chiều sâu của không gian, chiều dài của thời gian.

Phần II: 47 câu cuối : Tư tưởng cốt lõi, cảm nhận về đất nước : Đất nước của Nhân dân .

Phần II: Đọc - hiểu văn bản

1. Cảm nhận độc đáo, mới mẻ của tác giả về đất nước
2. Cội nguồn đất nước

Tác giả lý giải cội nguồn đất nước như thế nào?

1. Cội nguồn đất nước

 -                                 Khi ta lớn lên – đất nước đã có rồi

                                     (Hiện tại)            (Quá khứ)

-  Đất nước bắt đầu bằng: lời kể của mẹ, miếng trầu bà ăn. Từ phong tục tập quán quen thuộc, tình nghĩa thủy chung của cha mẹ

• Giọng thơ nhẹ nhàng, âm hưởng đầy quyến rũ đã đưa ta về với cội nguồn của đất nước: Một đất nước vừa cụ thể vừa huyền ảo đã có từ rất lâu đời.

Hoạt động nhóm

• Nhóm 1: Đất nước được cảm nhận gắn liền với những nền văn hóa gì của dân tộc?
• Nhóm 2: Đất nước gắn liền với những không gian nào, không gian đó để lại trong em ấn tượng gì?
• Nhóm 3: Xét trên phương diện chiều dài thời gian thì Đất Nước tồn tại trong một thời gian “đằng đẵng”. Hãy tìm dẫn chứng làm rõ điều trên.
• Nhóm 4: Vì sao có thể nói, qua cách cảm nhận của tác giả, đất nước vừa thiêng liêng, vừa gần gũi. Tác giả đã lựa chọn cách diễn đạt như thế nào?

1. Sự cảm nhận đất nước ở phương diện văn hóa – lịch sử

Đất nước gắn liền với những con người sống ân tình thuỷ chung.

(Gừng cay, muối mặn: => Lối sồng thủy chung, đậm tình nghĩa.)

=> Hình ảnh, từ ngữ giàu sức liên tưởng, gợi cảm. Ngôn từ đậm chất dân gian, sử dụng nhiều thành ngữ, ca dao.

- Từ ngữ “Đất Nước” được viết hoa -> Tình cảm yêu thương, trân trọng.

- Giọng thơ: thâm trầm, trang nghiêm, tha thiết trữ tình, gợi quá trình sinh ra và lớn lên, trưởng thành của ĐN.

=> ĐN gắn liền với nền văn hóa lâu đời. ĐN gần gũi thân thương gắn bó với đời sống con người Việt Nam.

Đất nước được hình thành từ những gì bé nhỏ, gần gũi, riêng tư trong cuộc sống của mỗi con người.

1. Sự cảm nhận đất nước ở phương diện không gian

- Không  gian gần gũi (sinh hoạt, học tập và làm việc..) (Nơi anh đến trường,.. nơi em tắm)

- Tình yêu đôi lứa: kỉ niệm hò hẹn, nhớ nhung “..đánh rơi chiếc khăn… nhớ thầm” =>Là sự thống nhất giữa cá nhân với cộng đồng.

- Đất nước còn là không gian rộng lớn, tráng lệ hùng vĩ của núi cao, biển cả. (Thiên nhiên:Núi sông, rừng biển hùng vĩ, tráng lệ “hòn núi bạc,.. Nước, ..biển khơi)

- Không gian sinh tồn của dân tộc qua nhiều thế hệ  “..nơi dân mình đoàn tụ”

Đất Nước là những gì gần gũi thân quen gắn bó với cuộc sống mỗi người lại vừa mênh mông rộng lớn.

1. Sự cảm nhận đất nước ở phương diện chiều dài thời gian

Đất Nước được cảm nhận từ quá khứ  với huyền thoại “Lạc Long Quân và Âu Cơ” cho đến hiện tại với những con người không bao giờ quên nguồn cội dân tộc, truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ Tổ.

=> Lịch sử 4000 năm của Đất Nước

               Đất Nước là sự thống nhất giữa các phương diện văn hóa truyền thống, không gian, thời gian; cái hằng ngày gần gũi, thân thiết và cái vĩnh hằng; cái riêng và cái chung; giữa cá nhân và cộng đồng. Đất nước kết tinh, hóa thân trong đời sống tình cảm mỗi người.

1. Suy ngẫm của tác giả về trách nhiệm của thế hệ mình với Đất Nước

Phải biết hi sinh để bảo vệ đất nước.

Đất Nước hiện lên vừa thiêng liêng sâu xa, lớn lao vừa gần gũi thân thiết với sự sống mỗi người. Đất nước là sự hòa quyện không thể tách rời giữa cá nhân và cộng đồng dân tộc. Vì thế mỗi người phải có trách nhiệm với đất nước.

Nghệ thuật

- Điệp ngữ “phải biết” => giọng thơ chính luận.

- Âm điệu “em ơi em”=> trữ tình thiết tha.

- Dùng từ “hoá thân”(# hi sinh): hiến dâng, hoà nhập, sống còn vì đất nước => sâu sắc, giàu ý nghĩa.

- Lời thơ giản dị nhưng mang ý nghĩa sâu xa.                                                           

=> Ý thơ mang tính chất tâm sự nhiều hơn là kêu gọi, giáo huấn nên sức truyền cảm rất mạnh.

2. Tư tưởng “Đất nước của Nhân dân” được thể hiện qua ba chiều cảm nhận về đất nước.

Hoạt động nhóm

- Nhóm 1: Chỉ ra các bài ca dao được sử dụng trong 2 câu thơ: Dạy anh biết... lặn lội.

- Nhóm 2: Chỉ ra các bài ca dao được sử dụng trong 2 câu thơ: Biết trồng tre...dài lâu

- Nhóm 3: Phân tích nội dung, nghệ thuật 4 câu thơ cuối

1. Đất Nước do nhân dân sáng tạo ra

Tác giả cảm nhận Đât Nước qua những địa danh, thắng cảnh gắn với cuộc sống, tâm hồn, tình cảm, tính cách, số phận của nhân dân.

- Tình nghĩa thủy chung thắm thiết (núi Vọng Phu, hòn Trống Mái)

- Sức mạnh bất khuất (chuyện Thánh Gióng)

- Cội nguồn thiêng liêng (hướng về đất Tổ Hùng Vương)

- Truyền thống hiếu học (núi Bút non thiêng)

- Hình ảnh đất nước tươi đẹp (Cách nhìn dân dã về núi con Cóc, con Gà, dòng sông)

=> Đất Nước được nảy mầm trong tâm hồn, số phận, hình hài của nhân dân. Đất Nước hiện lên vừa gần gũi, vừa thiêng liêng.

                   Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

                                      ………

                   Những cuộc đời đã hóa núi sông ta

Theo tác giả: Những thắng cảnh đẹp, những địa danh nổi tiếng khắp mọi miền của đất nước đều do nhân dân tạo ra, đều kết tinh của bao công sức và khát vọng của nhân dân, của những con người bình thường, vô danh.

Nghệ thuật: liệt kê, điệp từ đã khẳng định nhân dân là đối tượng quan trọng nhất tạo nên dáng hình đất nước

1. Đất nước là do nhân dân chiến đấu và bảo vệ

Nhìn vào bốn nghìn năm Đất Nước mà nhấn mạnh đến những con người vô danh (Từ thời gian lịch sử)

- Họ đã sống và đã chết / giản dị và bình tâm …

- Họ đã làm nên đất nước => Họ chính là nhân dân, những người anh hùng vô danh , bình dị… 

- Đại từ “Họ” đặt đầu câu + nhiều động từ “giữ, truyền, gánh”

à Vai trò của nhân dân trong việc giữ gìn và lưu truyền văn hoá qua các thế hệ.

• Nhân dân đã gìn giữ và lưu truyền cho thế hệ sau mọi giá trị tinh thần và vật chất

=>  Nhân dân chính là người làm nên đất nước

=>Đất nước là của nhân dân, của ca dao thần thoại

=> Đây là một định nghĩa giản dị mà độc đáo.

1. Đất nước là do nhân dân gìn giữ và lưu truyền

• Nhân dân đã gìn giữ và lưu truyền cho thế hệ sau mọi giá trị tinh thần và vật chất

=> Nhân dân chính là người làm nên đất nước

=> Đất nước là của nhân dân, của ca dao thần thoại

=> Đây là một định nghĩa giản dị mà độc đáo.

1. Đóng góp của nhân dân

+ Lãng mạn, chung thủy say đắm trong tình yêu. (Yêu em từ thuở trong nôi . )

+ Quí trọng  tình nghĩa(Biết quý công...)

+  Quyết liệt trong căm thù và sẵn sàng chiến đấu (biết trồng tre ...) 

=> Sự phát hiện thú vị, cái nhìn mới mẻ và độc đáo của tg về ĐN trên các phương diện địa lí, lịch sử, văn hoá với nhiều ý nghĩa mới : Muôn vàn vẻ đẹp của ĐN đều là kết tinh của bao công sức và khát vọng của nhân dân , của những con người vô danh , bình dị. Khẳng định đất nước của nhân dân.

- Kết thúc đoạn thơ là hình ảnh dòng sông với những điệu hò:

“Ơi những dòng sông bắt nước từ đâu

...............................................................

Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”

=> như muốn kéo dài thêm giai điệu ngân nga với nhìêu cung bậc của bản trường ca về Đất Nước.

Phần III: Tổng kết

NỘI DUNG

Một cách cảm nhận mới về đất nước, qua đó khơi dậy lòng  yêu nước, tự hào dân tộc, tự hào về nền văn hóa đậm đà bản sắc Việt Nam.

NGHỆ THUẬT

- Sử dụng chất liệu văn hóa dân gian: ngôn từ, hình ảnh bình dị, dân dã, giàu sức gợi.

- Giọng điệu thơ biến đổi linh hoạt.

- Sức truyền cảm lớn từ sự hòa quyện của chất chính luận và chất trữ tình.

Phần IV: Luyện tập

Câu hỏi 1: Khổ thơ sau gợi ra điều gì?

   Ôi ! Những cánh đồng quê chảy máu

   Dây thép gai đâm nát trời chiều

   Những đêm dài hành quân nung nấu

   Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu”

1. Hình ảnh Đất nước bị giặc tàn phá về đời sống vật chất.
   b. Hình ảnh Đất nước bị giặc chà đạp về đời sống tinh thần.
   c. Hình ảnh Đất nước kiên cường và nghĩa tình.
   d. Cả A, B và C

Câu hỏi 2: Ý kiến nào sau đây về bài thơ “Đất nước” là chưa chính xác?

1. Bài thơ đã dựng lên một tượng đài Đất nước gắn liền với lịch sử cách mạng Việt Nam.
2. Ngôn ngữ trong bài thơ rất giàu tính truyền thống, gần gũi với ca dao dân ca.
3. Hình ảnh thơ vừa cụ thể vừa khái quát cao, mang đậm lối tư duy và màu sắc hiện đại.
4. Tác phẩm như một bản giao hưởng với tiết tấu từ khoan thai dìu dặt đến hối hả trào sôi.

Câu hỏi 3: Với câu thơ “ Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn ” Nguyễn Khoa Điềm chủ yếu muốn thể hiện điều gì?

1. Ca ngợi những người bà nhân từ mang hồn của dân tộc.
2. Thể hiện hình ảnh bà
3. Nhắc lại truyện cổ tích trầu cau.
4. Gợi ra một phong tục đẹp – một nét văn hóa đẹp của Đất Nước.

Súng nổ rung trời giận dữ

Người lên như nước vỡ bờ

Nước Việt Nam từ máu lửa

Rũ bùn đứng dậy sáng loà./.

(Đất nước - Nguyễn Đình Thi, Ngữ văn 12)

Đọc đoạn thơ trên và thực hiện các yêu cầu sau:

1. Nêu ý chính của đoạn thơ trên ?
2. Tại sao trong đoạn thơ, tác giả sử dụng mỗi câu thơ đều 6 tiếng ?
3. Viết đoạn văn ngắn bày tỏ suy nghĩ về bức tượng đài của đất nước qua đoạn thơ.
4. Nêu ý chính của đoạn thơ trên?

Ý chính của đoạn thơ trên : Bức tượng đài về đất nước

2. Tại sao trong đoạn thơ, tác giả sử dụng mỗi câu thơ đều 6 tiếng?

Trong đoạn thơ, tác giả sử dụng mỗi câu thơ đều 6 tiếng với cách ngắt nhịp đều đặn, dồn dập tạo bức tượng đài đất nước cân đối, hài hoà, chắc chắn, bền vững với thời gian.

3. Viết đoạn văn ngắn bày tỏ suy nghĩ về bức tượng đài của đất nước qua đoạn thơ.

Đảm bảo các nội dung :

-Đất nước có lòng căm thù giặc sâu sắc (câu 1)

-Đất nước có sức mạnh đoàn kết của toàn dân tộc (câu 2)

-Đất nước đau thương (câu 3)

-Đất nước đi từ bóng tối ra ánh áng, từ nô lệ đến tự do (câu 4)

 Bài về nhà

- Hình ảnh đất nước  được thể hiện như thế nào trong chín câu thơ đầu đoạn trích?

- Tư tưởng “Đất nước của Nhân dân” được thể hiện tập trung trong những câu thơ nào? Trình bày cảm nhận của anh (chị) về những câu thơ đó.

- “Đất nước”, một đóng góp đáng nể của Nguyễn Đình Thi cho nền thi ca dân tộc.

- Chuẩn bị bài: THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ NGỮ ÂM

Trân trọng cảm ơn!