Năng lực chung: Lựa chọn được nguồn thông tin thích hợp để tìm hiểu về đất trồng, vai trò, thành phần, tính chất của đất trồng trong sản xuất nông nghiệp.

2. Phẩm chất:

- Có ý thức bảo vệ đất trồng trong quá trình sử dụng đất.

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU

1. Đối với giáo viên

SGK, SGV, Giáo án.
Máy tính, máy chiếu.
Hình ảnh liên quan đến nội dung bài học (phẫu diện các loại đất, thành phần cơ giới của đất, keo đất,...).
Máy tính, máy chiếu.

2. Đối với học sinh

SGK, SBT, vở ghi
Tranh ảnh, tư liệu sưu tầm liên quan đến bài học và dụng cụ học tập (nếu cần) theo yêu cầu của GV.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: Gợi mở, tìm tòi kiến thức, tạo hứng thú cho HS tìm hiểu về khái niệm, thành phần, tính chất của đất trồng.

b. Nội dung: HS quan sát Hình 4.1. Phẫu diện của một số loại đất trồng và đưa ra nhận xét sự khác nhau về hình thái.

c. Sản phẩm học tập: HS trả lời câu hỏi, lắng nghe và tiếp thu kiến thức.

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- Gv yêu cầu: HS quan sát Hình 4.1. Phẫu diện của một số loại đất trồng và đưa ra nhận xét sự khác nhau về hình thái.

BÀI MẪUBÀI 4: THÀNH PHẦN VÀ TÍNH CHẤT CỦA ĐẤT TRỒNG

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3, 4: Báo cáo, đánh giá kết quả thực hiện hoạt động

- GV ghi nhận các câu trả lời của HS.

- GV kết luận:

+ Hình A: Đất than bùn: có màu nâu đen

+ Hình B: Đất bạc màu: có màu nâu trắng

+ Hình C: Đất bạc màu trên phù sa cổ: có pha màu trắng và vàng

+ Hình D: Đất đỏ nâu trên đá vôi: có màu nâu vàng

- GV dẫn dắt vào bài học: Để biết được thành phần và tính chất của đất trồng. Chúng ta sẽ cùng đi tìm hiểu trong bài học ngày hôm nay – Bài 4: Thành phần và tính chất của đất trồng.

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm đất trồng

a. Mục tiêu: HS hiểu được khái niệm đất trồng, các yếu tố hình thành đất trồng.

b. b. Nội dung: Tìm hiểu nội dung bài học để biết được ảnh hưởng của nhiệt độ đến quang hợp và hô hấp của cây trồng

c. Sản phẩm học tập: Ảnh hưởng của nhiệt độ đến cây trồng.

d. Tổ chức hoạt động:

BÀI MẪUBÀI 4: THÀNH PHẦN VÀ TÍNH CHẤT CỦA ĐẤT TRỒNG

Hoạt động 2: Tìm hiểu thành phần đất trồng.

a. Mục tiêu: HS trình bày được các thành phần của đất trồng và vai trò của chúng đối với cây trồng.

b. Nội dung: GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Phân loại cây trồng theo đặc tính sinh vật học có ý nghĩa gì đối với trồng trọt?

c. Sản phẩm học tập: phân loại cây trồng theo đặc tính sinh. vật học

d. Tổ chức hoạt động:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV hướng dẫn HS làm việc theo nhóm, hoàn thành phiếu học tập.

Nhóm Lớp

PHIẾU HỌC TẬP

Nghiên cứu Mục 2 trang 21 SGK và kiến thức đã học từ Bài 3, hoàn thành nội dung theo bảng sau:

Thành phần đất trồng	Đặc điểm	Vai trò
Nước
Không khí
Chất rắn
Sinh vật

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, quan sát hình ảnh, thảo luận và trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện các nhóm trả lời.:

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

2. Thành phần đất trồng

Thành phần đất trồng	Đặc điểm	Vai trò
Nước	Tồn tại ở các dạng khác nhau (nước liên kết hoá học, nước hấp thụ, hơi nước, nước tự do,...). Cây trồng hấp thụ chủ yếu là nước tự do.	Tham gia cấu tạo nguyên sinh chất của tế bào; hoà tan và vận chuyển các chất trong cây; tham gia vào các quá trình sinh lí, sinh hoá diễn ra ở trong cây; điều hoà nhiệt độ bề mặt lá cây.
Không khí	Tương tự trong khí quyển nhưng ít O₂ và nhiều CO₂ hơn.	Cung cấp O₂ cho rễ cây và hệ sinh vật đất hô hấp; cung cấp N₂ cho quá trình cố định đạm trong đất,...
Chất rắn	- Các hạt khoáng là phần cốt lõi và quan trọng nhất của chất rắn, có nguồn gốc chính là từ đá mẹ và mẫu chất. - Chất hữu cơ, có nguồn gốc từ xác sinh vật.	- Quyết định các tính chất của đất, chứa các chất khoáng cần thiết cho cây trồng như N, p, K và các chất dinh dưỡng khác. - Quyết định các tính chất và độ phì của đất.
Sinh vật	Chiếm tỉ lệ rất nhỏ trong đất.	Dưới tác động của vi sinh vật, chất hữu cơ biến đổi thành các chất dinh dưỡng cung cấp cho cây và hình thành hợp chất mùn cho đất.

Hoạt động 3: Tìm hiểu một số tính chất của đất trồng

Nội dung 3.1: Thành phần cơ giới, độ thoáng khí và và khả năng giữ nước của đất

a. Mục tiêu: HS trình bày được một số tính chất cơ bản của đất trồng (thành phần cơ giới, độ thoáng khí và khả năng giữ nước của đất, cấu tạo của keo đất, khả năng hấp phụ của đất, phản ứng của dung dịch đất).

b. Nội dung: Dựa vào nội dung SGK, tìm hiểu việc thiếu hoặc thừa nước ảnh hưởng đến cây trồng.

c. Sản phẩm học tập:

d. Tổ chức hoạt động:

Nội dung 3.2. Keo đất và khả năng hấp phụ của đất

a. Mục tiêu:HS trình bày được cấu tạo keo đất, vai trò của keo đất với cây trồng và khái niệm về khả năng hấp phụ của đất, các dạng hấp phụ của đất.

b. Nội dung: Dựa vào nội dung SGK, nghiên cứu Mục 3.2, quan sát Hình 4.4 trang 23 SGK và nghiên cứu nội dung “Khả năng hấp phụ của đất”, trang 23 SGK và trả lời câu hỏi.

c. Sản phẩm học tập: Câu trả lời đúng của HS

d. Tổ chức hoạt động:

Nội dung 3.3: Tìm hiểu phản ứng của dung dịch đất

a. Mục tiêu: HS trình bày được khái niệm phản ứng của dung dịch đất, phản ứng chua, phản ứng kiềm, phản ứng trung tính của đất.

b. Nội dung: Dựa vào nội dung SGK, HS làm việc nghiên cứu Mục 3.3, trang 24 SGK và trả lời các câu hỏi.

c. Sản phẩm học tập: Câu trả lời đúng của HS.

d. Tổ chức hoạt động:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm, nghiên cứu Mục 3.3, trang 24 SGK - Phản ứng của dung dịch đất và trả lời các câu hỏi:

+ Dung dịch đất là gì?

+ Trị số pH của dung dịch đất cho biết điều gì?

+ Thế nào là phản ứng chua, phản ứng kiềm, phản ứng trung tính của đất?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, thảo luận và trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện các nhóm, HS trả lời

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức.

3.3. Phản ứng của dung dịch đất

- Dung dịch đất là nước và chất hoà tan ở trong đất. Phản ứng dung dịch đất ảnh hưởng đến sự hoà tan các chất dinh dưỡng cung cấp cho cây trồng.

- Phản ứng của dung dịch đất là tính chua, kiềm hay trung tính của đất, được biểu thị bằng trị số pH (pH = - lg[H⁺]). + Đất chua khi pH < 6,5.

+ Đất trung tính có pH từ 6,5 - 7,5.

+ Đất kiềm khi pH > 7,5.

- Đa số cây trồng sống được khi đất có pH từ 4,5 - 8,5 nhưng thích hợp nhất là từ 5,5 - 7,5.

- Phản ứng chua của đất: Độ chua của đất do H⁺ trong dung dịch đất hoặc H⁺ và Al³⁺trên bề mặt keo đất gây nên. Độ chua ảnh hưởng trực tiếp đến cây, đến các quá trình oxy hoá - khử trong đất.

- Phản ứng kiềm của đất: Do đất chứa nhiều ion K⁺, Na⁺, Ca²⁺, Mg²⁺,... thuỷ phân tạo thành NaOH và Ca(OH)₂,... làm cho đất hoá kiềm.

- Phản ứng trung tính của đất: Trong dung dịch đất có nồng độ [H ] = [OH^-].

Hoạt động 3: Tìm hiểu độ phì nhiêu của đất

a. Mục tiêu: HS trình bày được khái niệm độ phì nhiêu của đất, các yếu tố quyết định độ phì nhiêu của đất, một số biện pháp kỹ thuật làm tăng độ phì nhiêu của đất.

b. Nội dung: Dựa vào nội dung SGK, tìm hiểu độ phì nhiêu của đất.

c. Sản phẩm học tập:

d. Tổ chức hoạt động:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS nghiên cứu Mục 4 trang 24 - Độ phì nhiêu của đất và trả lời câu hỏi:

+ Độ phì nhiêu của đất là gì?

+ Những yếu tố nào quyết định độ phì nhiêu của đất?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, thảo luận và trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện các nhóm, HS trả lời

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức.

4. Độ phì nhiêu của đất

- Độ phì nhiêu của đất là khả năng của đất có thể cung cấp đồng thời và liên tục nước, nhiệt, khí và dinh dưỡng cho cây trồng sinh trưởng, phát triển.

- Phân loại: Căn cứ vào nguồn gốc hình thành, độ phì nhiêu của đất được chia thành 2 loại:

+ Độ phì nhiêu tự nhiên: được hình thành do kết quả quá trình hình thành đất, không có sự tác động của con người.

+ Độ phì nhiêu nhân tạo: được hình thành trong hoạt động sản xuất của con người.

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Nhiệm vụ 1:

a. Mục tiêu: HS xác định được tên gọi các loại đất dựa vào tỉ lệ các cấp hạt.

b. Nội dung: HS trả lời các câu hỏi trong phần luyện tập.

c. Sản phẩm học tập: đáp án bài tập phần Luyện tập SGK

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn khai thác, quan sát Hình 4.3 và xác định tên gọi của đất trên sơ đồ tam giác đều.

BÀI MẪUBÀI 4: THÀNH PHẦN VÀ TÍNH CHẤT CỦA ĐẤT TRỒNG

- GV hướng dẫn: Trên các cạnh theo chiều tăng dần của sét, limon và cát, lấy 3 điểm ứng với tỉ lệ các cấp. Từ 3 điểm ta kẻ 3 đường thẳng song song với 3 cạnh: cát, sét và limon. Điểm gặp của 3 đường ở miền nào ta có tên gọi của đất ở đó. Ví dụ: Đât A có 15% sét + 25% limon + 60% cát; lần lượt ta kẻ đường xuất phát từ 15% sét song song với cạnh cát; từ điểm 25% limon ta kẻ đường thứ 2 song song với cạnh sét và từ diêm 60% cát ta kẻ đường song song với cạnh limon. Ba đường này gặp nhau tại một miền, ta có tên đất là đất “thịt pha cát”.

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi so sánh độ mịn các loại đất trong Hình 4.3 dựa vào tỉ lệ các cấp hạt theo các câu hỏi: Theo em, giữa đất thịt pha sét, limon, đất thịt, đất nào mịn hơn? Tại sao?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ, suy nghĩ câu trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- HS đại diện các nhóm trả lời, HS khác nhận xét và bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện hoạt động

- GV nhận xét, chuẩn đáp án phần luyện tập.

+ Đất thịt pha sét và limon sẽ mịn hơn đất thịt vì theo tam giác thành phần cơ giới (Hình 4.3), tỷ lệ hạt sét và limon trong đất thịt pha sét và limon cao hơn, tỉ lệ cát lại ít hơn so với đất thịt.

Nhiệm vụ 2:

a. Mục tiêu: HS khắc sâu hơn được vai trò của keo đất thông qua cơ chế trao đổi ion giữa keo đất và rễ cây trồng.

b. Nội dung: bài tập phần Luyện tập SGK

c. Sản phẩm học tập: đáp án bài tập phần Luyện tập SGK

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thực hiện nhiệm vụ: Quan sát Hình 4.5 và mô tả cơ chế trao đổi ion giữa keo đất và rễ cây.

BÀI MẪUBÀI 4: THÀNH PHẦN VÀ TÍNH CHẤT CỦA ĐẤT TRỒNG

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ, suy nghĩ câu trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- HS xung phong, trình bày đáp án

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện hoạt động

- GV nhận xét, chuẩn đáp án phần luyện tập.

+ Cơ chế trao đổi ion giữa keo đất và rễ cây Hình 4.5: Rễ cây chuyển vào dung dịch đất các acid (H⁺), ion H⁺ trao đổi với các ion K⁺, Ca²⁺, Mg²⁺,... trên bề mặt keo đất, rễ cây sẽ hấp thụ các ion này (đây chính là các chất dinh dưỡng cần thiết cho cây trồng).

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Nhiệm vụ 1:

a. Mục tiêu: HS căn cứ vào thành phần cơ giới của đất, chỉ ra được các loại đất, các loại cây trồng chủ yếu ở địa phương trên cơ sở tìm kiếm thông tin và kiến thức đã học được.

b. Nội dung: bài tập phần Vận dụng SGK

c. Sản phẩm học tập: đáp án bài tập phần Vận dụng SGK

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS suy nghĩ cá nhân, trả lời câu hỏi vận dụng 1 trang 23 SGK: Vì sao khi chọn đất trồng cây cần căn cứ vào thành phần cơ giới của đất?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ, suy nghĩ câu trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- HS xung phong, trình bày đáp án

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện hoạt động

- GV nhận xét, chuẩn đáp án phần luyện tập.

Dựa vào thành phần cơ giới của đất (tỷ lệ phần trăm các cấp hạt cát, limon, sét) mà ta biết đó là loại đất gì. Mỗi loại cây trồng thích hợp với loại đất khác nhau vì vậy, chọn đất trồng cây cần dựa vào thành phần cơ giới của đất.

Nhiệm vụ 2

a. Mục tiêu: HS củng cố và vận dụng được kiến thức đã học để đề xuất biện pháp điều chỉnh độ pH của đất trồng.

b. Nội dung: Làm bài tập phần Vận dụng trong SGK

c. Sản phẩm học tập: đáp án bài tập phần Vận dụng trong SGK.

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu: Trên cơ sở các kiến thức vừa lĩnh hội được, GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm trả lời vận dụng trang 24 SGK.

1. Khả năng hấp phụ của đất phụ thuộc vào yếu tố nào sau đây: thành phần cơ giới đất,số lượng hạt sét, số lượng keo đất, số lượng hạt limon (bụi)? Vì sao?
2. Tại sao bón vôi lại giảm được độ chua của đất trồng?
3. Theo em, cần làm gì để tăng độ pH của đất chua và giảm độ PH của đất kiềm?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS tiếp nhận nhiệm vụ, về nhà thực hiện.

Bước 3: Báo cáo, đánh giá kết quả thực hiện hoạt động

- GV giải đáp những vấn đề HS còn thắc mắc đối với nhiệm vụ về nhà.

- GV đánh giá, nhận xét thái độ của HS trong quá trình học tập.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện hoạt động

- GV nhận xét, chuẩn đáp án phần luyện tập.

1. Khả năng hấp phụ của đất phụ thuộc vào yếu tố: số lượng keo đất. Vì đất có khả năng hấp phụ vì đất (trong đất có nhiều các khoáng chất) mang ion âm còn trong nước (môi trường đệm cho các chất hóa học.. thấm vào đất) có ion dương (H*) nên sinh ra lực hút giữa nước và các chất khoáng trong đất, lực hút này yếu, mặt khác khi nước khi bám vào các hạt trong đất sẽ xuất hiện lực căng mặt ngoài (lực dính ướt) nữa làm khả năng bám vào các hạt đất của nước càng lớn.

2. Bón vôi lại giảm được độ chua của đất trồng vì:

Độ chua của đất do H+ và Al3+ trên bề mặt keo đất gây nên. Độ chua ảnh hưởng trực tiếp đến cây, đến các quá trình oxy hóa – khử trong đất. Bón vôi sẽ giúp tăng tính kiềm trong đất, làm giảm độ chua của đất.

3. - Để tăng độ pH của đất chua cần:

+ Bón phân lân.

+ Bón phân hữu cơ đã hoai mục.

+ Bón vôi.

- Để giảm độ pH của đất kiềm cần: bổ sung các nguyên tố gây axit hóa như: Lưu huỳnh, sắt sunphat.

Nhiệm vụ 3

a. Mục tiêu: HS đề xuất được các biện pháp làm tăng độ phì nhiêu của đất.

b. Nội dung: Làm bài tập phần Vận dụng trong SGK

c. Sản phẩm học tập: đáp án bài tập phần Vận dụng trong SGK.

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm để trả lời câu hỏi: Cần phải áp dụng các biện pháp kĩ thuật nào để tăng độ phì nhiêu của đất?

Lưu ý: Sau mỗi câu trả lời của HS hoặc báo cáo thực hiện nhiệm vụ GV giao GV cần nhận xét câu trả lời và chính xác lại các nội dung.

- HS tiếp nhận nhiệm vụ, về nhà thực hiện.

Bước 3: Báo cáo, đánh giá kết quả thực hiện hoạt động

- GV giải đáp những vấn đề HS còn thắc mắc đối với nhiệm vụ về nhà.

- GV đánh giá, nhận xét thái độ của HS trong quá trình học tập.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện hoạt động

- GV nhận xét, chuẩn đáp án phần luyện tập.

GV gợi ý một số biện pháp: tăng cường bón phân hữu cơ (hữu cơ, hữu cơ vi sinh); bón phân hoá học vừa đủ, cân đối; tưới, tiêu hợp lí; trồng cây che phủ mặt đất; hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật có chứa chất hoá học độc hại, luân canh cây trồng,...

* HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ: