Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 1: Thần Trụ trời (Thần thoại Việt Nam)

VĂN BẢN 1. THẦN TRỤ TRỜI

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Em biết những truyện thần thoại nào? Hãy chia sẻ cho cả lớp cùng nghe về truyện thần thoại ấy. 

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

HOẠT ĐỘNG 1. TÌM HIỂU CHUNG

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu:  

• Em hãy nêu đặc điểm của thần thoại Việt Nam?

• Thần trụ trời thuộc thể loại nào?

• Văn bản được trích trong tác phẩm nào?

• Em hãy tóm tắt quá trình tạo lập nên trời và đất của nhân vật thần Trụ Trời.

Sản phẩm dự kiến:

1. Thần thoại Việt Nam

- Thần thoại Việt Nam do được ghi chép muộn nên đã bị mất mát khá nhiều. Những truyện thần thoại Việt Nam tiêu biểu gồm: Thần Trụ Trời, Thần Mưa, Thần Biển, Nữ thần Mặt Trời và Mặt Trăng, Sự tích lúa thần,...

2. VB Thần Trụ Trời và nhóm truyện lý giải về sự hình thành thế giới buổi ban đầu

- Thần Trụ Trời là VB Thần thoại Việt Nam, thuộc nhóm thần thoại về nguồn gốc vũ trụ và các hiện tượng tự nhiên.

- VB Thần Trụ Trời trong SGK được trích theo Nguyễn Đổng Chi, Lược khảo về thần thoại Việt Nam,.

- Các dân tộc anh em khác trên đất nước Việt Nam cũng có nhiều chuyện thú vị lí giải về sự hình thành thế giới buổi ban đầu như vậy. Nếu người Kinh có Then Luông, người Mông có Dự Nhung, người Dao có Thần Bàn Cổ, người Ê-đê có Ai Điê, người Chăm có Tầm Thênh,... Trong nhận thức của con người thời cổ, thế giới bao la được hình thành, được sắp đặt trật tự là nhờ vào công lao to lớn của các vị thần.

3. Đọc, kể, tóm tắt

- Tóm tắt quá trình tạo lập nên trời và đất của nhân vật thần Trụ Trời:

+ Quá trình tạo lập nên trời đất: Thần ở trong đám hỗn độn, mờ mịt, và bỗng có một lúc thần đứng dậy, ngẩng đầu đội trời lên, rồi tự mình đào đất, đập đá, đắp thành một cái cột vừa cao, vừa to để chống trời, đẩy vòm trời lên mãi phía mây xanh mù mịt. Từ đó, trời đất phân đôi. Đất phẳng như cái mâm vuông, trời trùm lên như cái bát úp. Khi trời đã cao và đã khô, thần lại phá cột đi, lấy đất đá ném tung đi khắp nơi. Mỗi hòn đá văng đi, biến thành một hòn núi hay một hòn đảo; đất tung tóe ra mọi nơi thành gò, thành đống, thành những dải đồi cao. Vì thế cho nên mặt đất ngày nay không bằng phẳng, mà có chỗ lồi, chỗ lõm. Chỗ thần đào đất, đào đá mà đắp cột ngày nay thành biển rộng.

HOẠT ĐỘNG 2. TÌM HIỂU CHI TIẾT VĂN BẢN

GV đưa ra câu hỏi:

• Chỉ ra các chi tiết về không gian, thời gian của câu chuyện.

• Em có nhận xét gì về không gian và thời gian trong thần thoại? Roc ràng, đây là tưởng tượng của người xưa và không đúng khoa học. Vậy giá trị không gian, thời gian ở đây là gì?

Sản phẩm dự kiến:

1. Không gian, thời gian trong thần thoại

- Không gian: vũ trụ đang trong quá trình tạo lập: Trời đất chỉ là một vùng hỗn độn, tối tăm, lạnh lẽo.

- Thời gian: cổ sơ, không xác định và mang tính vĩnh hằng: Thuở ấy, chưa có thế gian, cũng như có muôn vật và loài người.

=> Các hình ảnh đất phẳng như cái mâm vuông, trời trùm lên như cái bát úp, chỗ trời đất giáp nhau gọi là chân trời,... khá quen thuộc trong các thần thoại giải thích về nguồn gốc thế giới. Dù cách miêu tả không gian trời đất như thế trong thần thoại không còn phù hợp với nhận thức thế giới của độc giả ngày nay nhưng nó vẫn có sức hấp dẫn riêng vì nó cho chúng ta hiểu người xưa, trong thế giới hoang sơ thuở ban đầu, đã hình dung về vũ trụ, thế giới như thế nào.

GV đưa ra câu hỏi:

• Nhân vật thần thoại trong văn bản này là ai? Nhân vật đó được miêu tả như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

2. Nhân vật thần thoại

- Nhân vật: là một vị thần có hình dáng khổng lồ, sức mạnh phi thường để thực hiện công việc sáng tạo thế giới.

- Thần Trụ Trời được phác họa bằng những nét đơn giản: Chân thần dài không thể tả xiết nên bước một bước là có thể từ vùng này đến vùng nọ, hay từ đỉnh núi này sang đỉnh núi khác; thần đứng dậy, ngẩng đầu là có thể đội trời lên.

=> Phác họa những nét riêng của một vị thần Trụ Trời, có thể đội trời, đắp cột chống trời nên cũng khó lẫn với nhân vật khác.

HOẠT ĐỘNG 3. TỔNG KẾT

GV đưa ra câu hỏi:

• .Giá trị nội dung của Thần trụ Trời là gì?

• Giá trị nghệ thuật của Thần trụ Trời là gì?

Sản phẩm dự kiến:

1. Nghệ thuật

- Cốt truyện: đơn giản, ngắn gọn, xoay quanh việc vị thần đắp cột chống trời, tạo lập thế giới.

2. Nội dung – Ý nghĩa

- Qua truyện Thần Trụ Trời, ta thấy người thời cổ nhận thức và lí giải về nguồn gốc của thế giới rất thô sơ.

- Thế giới là do một vị thần đắp cột chống trời mà tạo ra. Các chi tiết miêu tả trời và đất ban đầu dính vào nhau, sau nhờ vị thần khổng lồ “đội trời”, đắp cột chống trời mà trời đất phân chia, và các chi tiết giải thích về nguồn gốc núi, đảo, gò, đống, biển,... cho thấy nhận thức thô sơ đó của người thời cổ.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS luyện tập làm bài

Câu 1: Ngoại hình của thần Trụ Trời như thế nào?

A. Vóc dáng khổng lồ, chân dài, có thể bước từ vùng này qua vùng khác.

B. Vóc dáng khổng lồ, ngẩng đầu đội trời lên.

C. Vóc dáng khổng lồ, chân dài, đào đất, đập đá, đắp thành một cái cột vừa cao.

D. Vóc dáng cao, to khổng lồ, chân siêu dài có thể bước sang vùng khác

Câu 2: Trong văn bản Thần Trụ Trời, tác giả đã nhắc đến những vị thần nào?

A. Ông Đếm sao, ông Tát bể, ông Kể sao, ông Đào sông, ông Xây rú, ông Trụ Trời

B. Ông Đếm sao, ông Tát bể, ông Đào sông, ông Xây rú, ông Trụ Trời.

C. Ông Đếm sao, ông Tát bể, ông Kể sao, ông Đào sông, ông Xây rú.

D. Ông Tát bể, ông Kể sao, ông Đào sông, ông Xây rú, ông Trụ Trời.

Câu 3: Theo văn bản Thần Trụ Trời, vì sao mặt đất ngày nay không bằng phẳng, mà có chỗ lồi, chỗ lõm?

A. Do sự kiến tạo của Trái Đất.

B. Do chiếc trụ trời bị gãy.

C. Do thần phá cột trụ trời đi, lấy đất đá ném tung đi khắp nơi.

D. Do hiện tượng thay đổi địa hình. 

Câu 4: Hình ảnh Thần Trụ Trời trong hình dung của con người cổ đại được miêu tả như thế nào?

A. Thần có mặt mũi rất nanh ác, tiếng quát tháo rất dữ dội.

B. Một ông thần thân thể to lớn không biết bao nhiêu mà kể, chân thần bước một bước cứ như bây giờ là từ tỉnh này qua tỉnh nọ hay là từ đỉnh núi này sang đỉnh núi kia.

C. Có một hình dạng kì quặc, thần không có đầu.

D. Thần có thân hình mảnh mai, tha thướt, mặt mũi hiền từ.

Câu 5: Yếu tố về không gian, thời gian trong truyện có gì đặc biệt? 

A. Không gian, thời gian cụ thể, chi tiết. 

B. Không gian, thời gian phiếm chỉ. 

C. Không gian, thời gian cụ thể nhưng khó xác định. 

D. Không có thời gian, không gian. 

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: A

Câu 2: A

Câu 3: C

Câu 4: B

Câu 5: B

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Phân tích vai trò của nhân vật Thần Trụ Trời trong việc hình thành thế giới theo truyện kể. Liên hệ với các thần thoại khác về sự tạo dựng thế giới mà em biết và nêu những điểm tương đồng và khác biệt.

Câu 2: Giải thích tại sao Thần Trụ Trời lại xây dựng cột trụ để chống trời và tách biệt trời với đất. Nêu ý nghĩa biểu tượng của hành động này trong việc phản ánh quan niệm vũ trụ của người Việt cổ.

Câu 3: Đưa ra nhận xét về vai trò của thần thoại trong đời sống tinh thần của người Việt cổ, thông qua câu chuyện "Thần Trụ Trời". Liên hệ với một số câu chuyện thần thoại khác trong văn hóa dân gian Việt Nam.