Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 3: Thị Mầu lên chùa (Trích chèo Quan Âm Thị Kính)

VĂN BẢN. THỊ MÀU LÊN CHÙA

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV trình chiếu hình ảnh minh họa vai Thị Màu trong trích đoạn chèo Thị Mầu lên chùa và nêu yêu cầu chia sẻ: Quan sát hình ảnh Thị Mầu lên chùa trong bức ảnh trên, em thấy có gì đặc biệt?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1. Đọc văn bản

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Em hãy xác định thể loại, bố cục, xuất xứ của văn bản? Đoạn trích kể về sự việc gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Xuất xứ: Đoạn trích Thị Mầu lên chùa được trích từ vở chèo Quan Âm Thị Kính.

- Thể loại: chèo

- Bố cục:

+ Phần 1: (từ đầu… có ai như mày không): Thị Mầu đi lên chùa.

+ Phần 2: (còn lại): Tính cách, đặc điểm Thị Kính.

- Nội dung đoạn trích: Đoạn trích thuật lại sự việc Thị Mầu lên chùa để tán tỉnh, trêu đùa với Tiểu Kính với thái độ trơ trẽn điệu bộ lẳng lơ. Tuy nhiên, Tiểu Kính vẫn liêm chính, không quan tâm và giữ khoảng cách với Thị Mầu.

II. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1. Nhân vật Thị Mầu

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Tìm hiểu về lời nói, ngoại hình, hành động của Thị Mầu. Từ đó, nhận xét tính cách nhân vật này. 

• Mục đích của Thị Mầu lên chùa để làm gì? 

• Từ lời nói, hành động, nhận xét về diễn biến tâm trạng Thị Mầu. 

• Tiếng gọi “thầy tiểu ơi” lặp lại nhiều lần có tác dụng gì trong việc biểu lộ nỗi lòng Thị Mầu? 

• Em có nhận xét gì về nhân vật này?

Sản phẩm dự kiến:

- Thị Mầu sử dụng lời nói, lời hát (hát ghẹo tiểu, hát) để tỏ bày tình cảm: Đó là lời nói với Tiểu Kính (đối thoại); lời nói với chính mình (độc thoại); lời nói với khán giả (bàng thoại).

+ Lời nói, hát là hành động của Thị Mầu biểu thị các hành động: giới thiệu thông tin về bản thân với chú tiểu, khen chú tiểu, mời chú tiểu ăn giàu, ghẹo tiểu, thách thức, bất chấp sự chê trách, phê phán của người đời (thể hiện qua tiếng đế),... Bên cạnh hành động thể hiện qua ngôn ngữ, còn là các hành động trực tiếp đi kèm với lời nói, hát (được thể hiện thông qua chỉ dẫn sân khấu): nấp; xông ra nắm tay Tiểu Kinh;...

- Mục đích: Thị Mầu lên chùa, mang tiền cùng gạo của cha mẹ tiến cúng chỉ là cái cớ. Mối quan tâm duy nhất của Thị Mầu là bày tỏ tình cảm với chú tiểu. Thị Mầu tranh thủ mọi cơ hội để bộc lộ lòng mình.

- Tiếng gọi "thầy tiểu ơi” trở đi trở lại nhiều lần, cùng với những tiếng gọi ấy là nỗi lòng, khát khao hạnh phúc được Thị Mầu thẳng thắn, táo bạo tỏ bày. Sự điệp đi nhấn lại cho thấy mối quan tâm duy nhất của Thị Mầu khi lên chùa là thầy tiểu.

 Tác dụng:

+ Tiếng gọi ấy như buộc đối tượng phải quan tâm đến mình, làm cho mọi lời nói, tiếng hát trở thành tiếng giãi bày chỉ mong đối tượng thấu hiểu, trờ thành những "bủa vây” bay vờn, xoắn xuýt bám riết lấy đối tượng giao duyên, quyết thực hiện bằng được khao khát tỏ bày tình cảm của mình.

+ Tiếng gọi như muốn bộc bạch tất cả sự mê đắm, bật ra tất cả nỗi nhớ nhung, niềm khao khát.

+ Tiếng gọi hòa với giọng hát, ánh mắt sóng sánh đa tình, nhịp bước "tung toé”, sắc áo rực rỡ, những đường nét xuân thì bung tỏa của cơ thể thiếu nữ trẻ trung,... tạo thành một Thị Mầu sẵn sàng bật tung mọi khuôn thước để sống đúng với tình cảm tự nhiên của trái tim thiếu nữ,...

- Diễn biến tâm trạng Thị Mầu:

Theo lời nói, lời hát, hành động của nhân vật, người đọc nhận ra diễn biến tâm trạng của Thị Mầu:

- Từ rộn ràng, tươi vui, náo nức khi lên chùa

 đến choáng váng, đắm đuối, si mê táo bạo tỏ bày tình cảm và quyết liệt “tấn công" đối tượng bằng tất cả sự “bùng nổ" của dòng nham thạch đầy sức sống.

 buồn bã, thất vọng khi không được đáp lại, để rồi như gồng mình lên, bất chấp, thách thức mọi khuôn khổ, phép tắc, định kiến giáo điều của quan niệm phong kiến trong tình yêu.

- Nhận xét: Nhân vật Thị Mầu mang một nét mới lạ so với hình ảnh người phụ nữ truyền thống, Thị Mầu đi ngược hẳn với đạo lí, lễ nghĩa ngày xưa, thể hiện cái tôi rất mạnh.

….

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Tác phẩm “Thị Mầu lên chùa” thuộc thể loại gì?

A. Kịch

B. Chèo

C. Tuồng

D. Văn bản thông tin 

Câu 2: Trích truyện trong chèo được khai thác từ đâu?

A. Từ truyền thuyết.

B. Từ thần thoại

C. Từ ca dao, dân ca

D. Từ truyện cổ tích và truyện Nôm

Câu 3: Hành động của Thị Mầu: xông ra nắm tay chú tiểu và trêu ghẹo, cho thấy Thị Mầu là người như thế nào?

A. Ngoan hiền

B. Lễ phép

C. Lẳng lơ, không đoan chính

D. Dịu dàng

Câu 4: Đoạn trích “Thị Mầu lên chùa” được trích từ vở chèo Quan Âm Thị Kính, kể về việc?

A. Thị Mầu mang bầu

B. Thị Kính và Thị Mầu đi chơi

C. Thị Mầu lên chùa ve vãn tiểu Kính Tâm

D. Kính Tâm làm việc

Câu 5: Nhân vật chú tiểu được hình dung là người như thế nào?

A. Là một người không đàng hoàng

B. Là một người hay trêu hoa

C. Là một người đường hoàng, ngay thẳng

D. Là một người lươn lẹo

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Trong đoạn chèo có những từ “Cấm già” và “Bình bảo” được giải thích là hành động trêu ghẹo của Thị Mầu được diễn tả như thế nào?

Câu 2: Viết một bài văn phân tích đoạn trích chèo: Thị Mầu lên chùa?