Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 6: Thực hành tiếng Việt

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV tổ chức trò chơi Ai nhanh hơn

- Nội dung: GV chiếu ngữ liệu, chọn 4 ngữ liệu có sử dụng biện pháp tu từ cú pháp (liệt kê, điệp, chêm xen), mỗi ngữ liệu hiện lên trong 30 giây, các đội xác định biện pháp tu từ được sử dụng trong ngữ liệu và phất cờ trả lời câu hỏi. HS xác định biện pháp tu từ và nêu hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ cú pháp trong ngữ liệu.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu BPTT chêm xen

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

• Thế nào là biện pháp chêm xen?
• Vị trí và dấu hiệu nhận biết của BPTT chêm xen? Thành phần chêm xen thường được tách ra khỏi thành phần nòng cốt câu bằng những dấu câu nào?
• Hiệu quả (tác dụng) của biện pháp chêm xen? Cách sử hiệu quả dụng biện pháp chêm xen?

Sản phẩm dự kiến:

1. Khái niệm:

- Phép chêm xen (thành phần phụ chú) là thêm vào câu một cụm từ không có quan hệ trực tiếp đến quan hệ ngữ pháp trong câu văn nhằm tạo ra những ý nghĩa bổ sung về mặt nhận thức hoặc thể hiện cách đánh giá, cảm xúc chủ quan về các sự vật được đưa ra.

2. Vị trí và dấu hiệu nhận biết: 

- Thành phần chêm xen có thể được đặt giữa câu hoặc cuối câu. Các bộ phận đều được tách ra bằng ngữ điệu khi nói, khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang.

3. Tác dụng: 

- Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước. Hơn nữa, chúng còn bổ sung thêm sắc thái tình cảm, cảm xúc của người viết. Những phần chêm xen đó có vai trò có vai trò quan trọng trong bình diện nghĩa tình thái của câu ( thể hiện sự nhìn nhận, đánh giá của người nói, người viết đối với sự việc, hiện tượng mà các thành phần khác biểu hiện)

Hoạt động 2: Gợi ý giải bài tập SGK

Nhiệm vụ 1: Bài tập 1

 - GV yêu cầu HS làm việc cá nhân,  đọc yêu cầu bài tập 1 và hoàn thành.

 - GV gợi ý: là: gạch chân những từ ngữ chêm xen trong mỗi câu trích và phân tích tác dụng giống nhau và khác nhau của biện pháp chêm xen đã tìm được có vai trò như thế nào trong việc biểu thị thông tin bổ sung để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người viết / tác giả.

Sản phẩm dự kiến:

a) Xác định biện pháp chêm xen có trong cặp trích: Thành phần chêm xen trong câu a được xác định là: “buổi sáng của một ngày trước Ba mươi tháng Tư”.

- Phân tích tác dụng của biện pháp chêm xen:

+ Thành phần chêm xen trong câu này có tác dụng bổ sung ý nghĩa thời gian được xác định trong câu nói.

    + Thành phần chêm xen “buổi sáng của một ngày trước Ba mươi tháng Tư có tác dụng bổ nghĩa cho cụm từ chì thời gian “Lúc đỏ”, đánh dấu thời điểm xảy ra trước ngày miền Nam giải phóng. Chúng được dùng để bổ sung ý nghĩa cho thời gian, thời điểm hết sức quan trọng trong diễn biến của cốt truyện và sự kiện của câu chuyện mà tác giả đang kể.

b) Xác định biện pháp chêm xen có trong cặp trích: Thành phần chêm xen ưong câu a được xác định là: “rất có thể là ngày hôm nay”.

- Phân tích tác dụng của biện pháp chêm xen: Thành phần chêm xen trong cặp trích này đều có tác dụng bổ sung ý nghĩa thời gian được xác định trong câu nói. Thành phần chêm xen “rất có thể là ngày hôm nay” có tác dụng bổ nghĩa cho danh ngừ thời gian “ngày hôm nay” như một sự khẳng định về khả năng đoàn bộ binh sẽ tiến vào nội đô như lời trần thuật, thời điểm hết sức quan trọng trong diễn biến của cốt truyện và sự kiện của câu chuyện mà tác giả đang kể.

So sánh: Cả hai câu đều dùng thành phần chêm xen để bổ sung ý nghĩa về thời gian, nhấn mạnh thời điểm hết sức quan trọng trong diễn biến của cốt truyện và sự kiện của câu chuyện mà tác giả đang kể. Điểm khác là, trong câu a, thành phần chêm xen là bổ ngữ cho trạng ngữ; còn trong câu b, thành phần chêm xen làm định ngữ cho ngữ danh từ.

Nhiệm vụ 2: Bài tập 2

    - GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm: Phân tích các lỗi lặp từ, lặp nghĩa, lỗi dùng từ không  hợp với phong cách ngôn ngữ trong các câu sau và sửa lại cho đúng

+ Nhóm 1,3: ý a

+ Nhóm 2, 5: ý b

+ Nhóm  4, 6: ý c

Sản phẩm dự kiến:

a) - Xác định biện pháp chêm xen có trong đoạn trích của tác giả Trần Quốc Vượng: “Kết quả của tinh hoa bốn phương hội tụ” hoặc “làm thợ giỏi, làm thầy cũng giỏi”.

- Phân tích tác dụng của biện pháp chêm xen: Bổ sung ý nghĩa phụ chú cho danh ngữ “người Hà Nội”. Nhờ thành phần chêm xen này mà người đọc hiểu thêm về nguồn gốc dân trí, dân sinh của người Hà Nội, những cư dân tiêu biểu của trung tâm chính trị, kinh tế và văn hoá của cả nước. Cũng như “làm thợ giỏi, làm thầy cũng giỏi” chú thích và bổ sung nghĩa tu từ để nhấn mạnh cho việc “lao động giỏi” của người Hà Nội.

b) - Xác định biện pháp chêm xen có trong đoạn trích của tác giả Sương Nguyệt Minh: “một già một trẻ, một lành lặn, một thương tật”.

- Phân tích tác dụng của biện pháp chêm xen: Bổ sung ý nghĩa phụ chú và tác dụng biểu cảm cho cụm từ “Ông và dì” được tác giả miêu tả. Nhờ thành phần chêm xen này mà người đọc hiểu thêm về hai số phận con người hậu chiến tranh phải chịu những mất mát, đau thương như thế nào. Trong câu này, thành phần chêm xen cũng mang ý nghĩa liệt kê.

c) - Xác định biện pháp chêm xen có trong đoạn trích của tác giả Vũ Cao Phan: “như một phản ứng nghề nghiệp”, “những ai đó”.

- Phân tích tác dụng của biện pháp chêm xen: Bổ sung ý nghĩa phụ chú cho thành phần chính của câu. Trong đoạn trích, thành phần chêm xen “như một phản ứng nghề nghiệp” phụ chú thêm cho ý nghĩa của “rất nhanh”; “những ai đó” phụ chú thêm về ý nghĩa số lượng cho “ai đó”.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. Đâu là định nghĩa ĐÚNG về phép chêm xen?

A. Là chêm vào câu một cụm từ có tác dụng bộc lộ cảm xúc cho câu. 

B. Là chêm vào câu một cụm từ không trực tiếp có quan hệ đến quan hệ ngữ pháp trong câu, nhưng có tác dụng rõ rệt để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc. 

C. Là chêm vào câu một loại dấu câu có tác dụng rõ rệt để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc. 

D. Là chêm vào câu một trạng ngữ có tác dụng rõ rệt để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc.

Câu 2. Tác dụng của phép chêm xen là?

A. Nêu lên đề tài được nói đến trong câu

B. Thể hiện cảm xúc người viết

C. Giải thích rõ nghĩa cho thành phần câu

D. Đáp án B và C

Câu 3. Dấu hiệu nhận biết biện pháp chêm xen là gì?

A. Thường kết thúc bằng dấu cảm thán

B. Thường có từ "như" trong cụm từ

C. Thường đi kèm dấu ngoặc đơn, dấu phẩy, gạch ngang

D. Tất cả các phương án trên

Câu 4. Xác định thành phần chêm xen trong câu thơ sau:

Cô gái như chùm hoa lặng lẽ

Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu.

(Anh vô tình anh chẳng biết điều

Tôi đã đến với anh rồi đấy...)

A. Cô gái như chùm hoa lặng lẽ

Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu.

B. Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu.

(Anh vô tình anh chẳng biết điều

C. (Anh vô tình anh chẳng biết điều

Tôi đã đến với anh rồi đấy...)

D. Cô gái như chùm hoa lặng lẽ

Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu.

(Anh vô tình anh chẳng biết điều

Tôi đã đến với anh rồi đấy...)

Câu 5. Tác dụng của phép chêm xen trong đoạn thơ sau:

“Có một nàng Bạch Tuyết các bạn ơi

Với lại bảy chú lùn rất quấy!”

Mười chú chứ, nhìn xem, trong lớp ấy

(Ôi những trận cười trong sáng đó lao xao)

A. Bổ sung thái độ bất ngờ của tác giả trước những hành động nghịch ngợm của bạn bè.

B. Thể hiện nỗi nhớ và tình cảm của tác giả đối với kỉ niệm học trò.

C. Bổ sung địa điểm mà lời bài thơ muốn nhắc tới.

D. Bổ sung sự tiếc nuối của tác giả đối với những kỉ niệm ấu thơ.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Hãy viết một đoạn văn (khoảng 5-7 dòng) có sử dụng biện pháp tu từ chêm xen, nhận xét về tác dụng của chúng.

Câu 2. Hãy xác định biện pháp liệt kê và tác dụng của nó:

a, Cây tre Việt Nam! Cây tre xanh, nhũn nhặn, ngay thẳng, thủy chung, can đảm, cây tre mang những đức tính của người hiền là tượng trưng cao quý của dân tộc Việt Nam.

b, Tàu qua những sớm, những chiều

Những sông, những núi, những đèo tàu qua…

c,Tin vui chiến thắng trăm miền

Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên vui về.