Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 4: Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội: một hằng số văn hoá Việt Nam (Trần Quốc Vượng)

VĂN BẢN 1. THĂNG LONG - ĐÔNG ĐÔ - HÀ NỘI: MỘT HẰNG SỐ VĂN HÓA VIỆT NAM

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV tổ chức trò chơi mang tên Theo dòng lịch sử. 

- Nội dung: GV yêu cầu HS trả lời một số câu hỏi tìm hiểu về Thăng Long - Hà Nội.

- GV dẫn dắt vào bài: Hà Nội là thủ đô của nước Việt Nam, hiểu biết về thú đô sẽ giúp mỗi người tự hào hơn về quốc gia, dân tộc. Thủ đô Hà Nội có những đặc trưng nào về văn hoá? Nguồn gốc dẫn đến những đặc trưng ấy là gì?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1. Tác giả

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Em hãy nêu một vài nét về tác giả Trần Quốc Vượng mà em biết.

Sản phẩm dự kiến:

- Trần Quốc Vượng, 12/12/1934 - 8/8/2005, là một giáo sư, nhà sử học, nhà khảo cổ học Việt Nam.

- Ông được xem là một trong tứ trụ của sử học Việt Nam đương đại.

- Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng trong ban văn hóa nghệ thuật.

- Ông đã viết nhiều bài nghiên cứu khoa học (trên 400 bài) đăng trên các tạp chí chuyên môn trong nước (khảo cổ, lịch sử, văn học, văn hóa dân gian, văn hóa nghệ thuật,...) và ngoài nước.

Hoạt động 2. Tác phẩm

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Nêu xuất xứ của văn bản? Em hãy nêu lịch sử, ý nghĩa của các tên gọi “Thăng Long”, “Đông Đô”, “Hà Nội”.

Sản phẩm dự kiến:

- Văn bản in trong tập Văn hóa Hà Nội, tìm tòi và suy ngẫm, NXB Quân đội Nhân dân, Hà Nội, 2010.

- Ý nghĩa tên gọi:

* Thăng Long:

- Ý nghĩa: Thăng Long, với chữ “Thăng” ở bộ Nhật, “Long” có nghĩa là “Rồng”. Được ghi trong Đại Việt sử ký, không chỉ là “Rồng bay lên”, mà còn có nghĩa “Rồng (bay) trong ánh Mặt trời lên cao”. Thăng Long - Hà Nội là Kinh đô lâu đời nhất trong lịch sử Việt Nam.

* Đông Đô: Sách Đại Việt sử ký toàn thư cho biết: “Mùa Hạ tháng 4 năm Đinh Sửu (1397) lấy Phó tướng Lê Hán Thương (tức Hồ Hán Thương) coi phủ đô hộ là Đông Đô” (Toàn thư Sđd - tr.192). Trong bộ Khâm định Việt sử thông giám cương mục, sứ thần nhà Nguyễn chú thích: “Đông Đô tức Thăng Long, lúc ấy gọi Thanh Hóa là Tây Đô, Thăng Long là Đông Đô”.

* Hà Nội: So với tên gọi Thăng Long với ý nghĩa chủ yếu có tính cách lịch sử (dù chỉ dưới dạng truyền thuyết: ghi lại sự kiện có rồng hiện lên khi Vua tới đất Kinh đô mới), thì tên gọi Hà Nội có tính cách địa lý, với nghĩa “bên trong sông”. Nhưng nếu xét kỹ trên bản đồ thì chỉ có Sông Nhị là địa giới Tỉnh Hà Nội cũ về phía Đông, còn Sông Hát và Sông Thanh Quyết không là địa giới, như vậy có bộ phận Tỉnh Hà Nội không nằm bên trong những con sông này. Và khi Hà Nội trở thành nhượng địa của Pháp, tên gọi lại càng không tương xứng với thực địa.

Hoạt động 3. Đọc văn bản

HS cùng thảo luận và trả lời câu hỏi: Nhan đề của văn bản giúp người viết nêu bật được thông tin chính nào? Em hiểu thế nào là “hằng số văn hóa”? Đề tài của văn bản trên là gì? Em dựa vào đâu để xác định điều đó? Xác định bố cục của văn bản.

Sản phẩm dự kiến:

- Thông tin chính được nêu bật từ nhan đề văn bản: Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội là một “hằng số văn hóa” của đất nước Việt Nam.

- Hằng số văn hóa: yếu tố/ đặc điểm văn hóa có tính ổn định, tiêu biểu.

- Đề tài: văn hóa Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội: một hằng số văn hóa được làm rõ qua các phương diện:

- Phần (1): địa lí và lịch sử (sự kết hợp văn hoá dân gian và văn hóa cung đình; văn hoá dân gian được “chính thức hoá" và “sang trọng hoá”).

- Phần (2): con người - người Hà Nội (“vừa thượng võ”, “vừa văn hiến”; "đánh giặc giỏi, đại diện của hùng anh cả nước"; “làm ăn tài, đại diện của tinh hoa dân tộc”).

….

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Văn bản thuộc thể loại nào?

A. Kịch

B. Văn bản thông tin

C. Tuồng

D. Chèo

Câu 2: Bố cục của tác phẩm “Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội: một hằng số văn hóa Việt Nam” gồm?

A. 4 phần

B. 3 phần

C. 2 phần

D. 5 phần

Câu 3: Phương thức biểu đạt của văn bản là?

A. Tự sự

B. Miêu tả

C. Thuyết minh

D. Thuyết minh kết hợp tự sự và nghị luận

Câu 4: Giá trị nghệ thuật của tác phẩm là?

A. Bài viết theo hình thức của một văn bản thông tin với bố cục rõ ràng, hợp lý

B. Ngôn từ mạch lạc, phù hợp với văn bản thông tin

C. Thông tin trong bài viết kết hợp kiến thức của nhiều lĩnh vực như lịch sử, địa lý,...

D. Tất cả các đáp án trên

Câu 5: Hà Nội được đã được UNESCO trao danh hiệu "Thành phố vì hòa bình" vào ngày tháng năm nào ?

A. 21/12/1978

B. 12/08/1991

C. 04/10/1990

D. 16/07/1999

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Tại sao nếp sống của người Hà Nội được cho là thanh lịch?

Câu 2: Những phương diện văn hóa ở Hà Nội được hình thành và phát triển như thế nào?