Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 5: Viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội

VIẾT BÀI VĂN NGHỊ LUẬN VỀ MỘT VẤN ĐỀ XÃ HỘI

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận và trả lời câu hỏi: Theo em, hoạt động kỉ niệm ngày 20/11 – Ngày Nhà giáo Việt Nam thể hiện truyền thống tốt đẹp nào của dân tộc? Theo em, truyền thống đó có còn giá trị trong xã hội ngày nay?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu các yêu cầu đối với bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

• Bài nghị luận về một vấn đề xã hội là gì?
• Trình bày một số đề tài nảy sinh từ các vấn đề xã hội.

Sản phẩm dự kiến:

1. Yêu cầu đối với viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội

- Bài nghị luận về một vấn đề xã hội là kiểu văn bản mà trong đó người viết trình bày ý kiến (quan điểm) của mình về một vấn đề xã hội nhằm thuyết phục người đọc về ý kiến đã nêu lên. 

- Một số đề tài có thể tìm hiểu như:

+ Tinh thần yêu nước, chống ngoại xâm của dân tộc.

+ Quan niệm yêu nước qua các giai đoạn lịch sử, quan niệm về lòng yêu nước của thanh niên ngày nay.

+ Tư tưởng về quốc gia, dân tộc trong truyền thống qua thực tế lịch sử và trong thơ văn; quan niệm về quốc gia, dân tộc trong thời đại ngày nay.

+ Tư tưởng nhân nghĩa, lấy dân làm gốc trong lịch sử dân tộc (hoặc của Nguyễn Trãi) và ý nghĩa của tư tưởng này trong thời đại ngày nay.

+ Đạo lí “uống nước nhớ nguồn” trong cuộc sống hiện nay.

Hoạt động 2: Phân tích bài viết tham khảo

GV đua ra câu hỏi: 

+ Văn bản bàn về vấn đề gì?

+ Xác định luận đề và luận điểm của văn bản.

 + Chỉ ra các lí lẽ và bằng chứng.

 + Nhận biết các thao tác: giải thích, phân tích, chứng minh, bác bỏ, so sánh, …

 + Nhận biết các tri thức về bối cảnh lịch sử, văn hóa, hiểu biết về Nguyễn Trãi được nêu trong bài.

Sản phẩm dự kiến:

a. Trả lời các câu hỏi

- Văn bản bàn về vấn đề: Nguyễn Trãi luôn coi mình là trí thức và đã có những đóng góp vẻ vang của người trí thức vào sự nghiệp của dân tộc anh hùng.

- Xác định luận đề và luận điểm của văn bản:

+ Ưu hoạn của Nguyễn Trãi là ưu hoạn của người gắn bó với nhân dân, là ưu hoạn của bản thân nhân dân, là ưu hoạn đã tạo nên chính sự nghiệp của người trí thức.

 - Chỉ ra các lí lẽ và bằng chứng:

● Lí lẽ:

+ Sao có thể gọi trí thức là những kẻ chỉ lo lắng cho bản thân và chỉ băn khoăn trước sự mất còn nhỏ nhặt của cuộc sống?

+ Sao có thể gọi trí thức là những kẻ không ra khỏi cái vỏ ốc của thân phận mình, không thấy được lẽ sống của nhân loại, không xác định được trách nhiệm trước vận mệnh của Tổ quốc và nhân dân?

● Bằng chứng:

+ Khi Trần Hưng Đạo “ngày quên ăn, đêm quên ngủ, nước mắt đầm đìa, lòng đau như cắt” thì ưu hoạn của ông chính là ưu hoạn của người trí thức anh hùng trước sự tàn bạo của quân thù và nguy cơ diệt vong của cả dân tộc.

 - Nhận biết các thao tác: giải thích, phân tích, chứng minh, bác bỏ, so sánh, …:

+ Thao tác giải thích: Đau khổ của người trí thức chính là ….

+ Thao tác phân tích: Phân tích Nguyễn Trãi suốt đời suy tư trước nỗi đau khổ của nhân dân …

 + Thao tác bác bỏ: Khắc hẳn với những nhà nho đương thời mà một bộ phận đã theo giặc, một bộ phận khác đi với các vua Hậu Trần, Nguyễn Trãi tìm đến Lê Lợi…. …..

- Nhận biết các tri thức về bối cảnh lịch sử, văn hóa, hiểu biết về Nguyễn Trãi được nêu trong bài.

+ Bối cảnh lịch sử, văn hóa: Lê Lợi – người anh hùng áo vải Lam Sơn không thuộc dòng họ vua chúa nhưng có khả năng tập hợp quảng đại nhân dân để giải phóng đất nước. Nguyễn Trãi đã đi theo Lê Lợi đánh giặc.

+ Hiểu biết về Nguyễn Trãi: Nguyễn Trãi tình nguyện suốt đời trung thành dưới cờ của Lê Lợi.

b) Lưu ý khi viết bài nghị luận về một vấn đề xã hội bàn về một tư tưởng, đạo lí:

- Lựa chọn một vấn đề tư tưởng, đạo lí nổi bật trong đời sống xã hội để làm đề tài cho bài nghị luận. Loại đề nghị luận này thường thông qua các câu danh ngôn, tục ngữ, ca dao hoặc lời phát biểu nổi tiếng của các nhân vật lịch sử,... đê yêu cầu người viết bàn luận, làm rõ.

- Nên tìm tòi các vấn đề tư tưởng, đạo lí có tính thời sự và liên quan đến thế hệ trẻ.

- Tìm hiểu kỹ vấn đề được lựa chọn, xác định nội dung cần trình bày.

- Tìm ý và lập dàn ý cho bài viết: xác định luận đề, các luận điểm, lựa chọn dẫn chứng. Bố cục bài viết theo ba phần; các luận điểm, lí lẽ được triển khai phải gắn bó mật thiết và xuất phát từ luận đề đã nêu. Các dẫn chứng có thể lấy từ đời sống, trong lịch sử và trong tác phẩm văn học.

- Xác định rõ thái độ, tình cảm khi bàn luận về vấn đề đã nêu. Vận dụng được kiến thức và những trải nghiệm trong thực tế để bài viết trở nên sâu sắc và có ý nghĩa xã hội hơn.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. Ý nào sau đây không đúng khi nói về đặc điểm của bài văn nghị luận một vấn đề xã hội?

A. Là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về một vấn đề cụ thể.

B. Những nhận xét, đánh giá phải xuất phát từ ý kiến khách quan, có chọn lọc.

C. Các nhận xét đánh giá của truyện xuất phát từ suy nghĩ chủ quan của người viết.

D. Bài nghị luận về một một vấn đề xã hội cần có bố cục mạch lạc, có lời văn chính xác, gợi cảm.

Câu 2. Một bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) gồm mấy phần?

A. 2 phần

B. 3 phần

C. 4 phần

D. 5 phần

Câu 3. Đâu là nhiệm vụ của kết bài trong văn nghị luận về một vấn đề xã hội?

A. Nêu nhận định, đánh giá.

B. Giới thiệu vấn đề và ý kiến đánh giá sơ bộ.

C. Nêu sự cảm thụ của bản thân.

D. Nêu các luận điểm chính về nội dung và nghệ thuật.

Câu 4. Cho đề bài sau: Trình bày suy nghĩ của em về lòng yêu nước của giới trẻ ngày nay. Trong phần mở bài, ta sẽ giới thiệu về vấn đề gì?

A. Giới thiệu về lòng yêu nước.

B. Giới thiệu về đất nước Việt Nam.

C. Giới thiệu về lòng yêu nước của giới trẻ ngày nay.

D. Khái niệm về lòng yêu nước.

Câu 5. Đề bài nào dưới đây không thuộc dạng đề viết văn bản nghị luận trình bày ý kiến về một vấn đề?

A. Viết văn bản nghị luận về tầm quan trọng của động cơ học tập.

B. Viết văn bản nghị luận về cách ứng xử trên không gian mạng của giới trẻ ngày nay.

C. Viết văn bản nghị luận về thị hiếu của thanh niên ngày nay.

D. Viết văn bản nghị luận về lòng yêu nước của nhân vật ông Hai trong văn bản Làng – Kim Lân.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội.