Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 3: Xuý Vân giả dại (Trích chèo Kim Nham)

VĂN BẢN 1. XÚY VÂN GIẢ DẠI

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV tổ chức trò chơi mang tên Đi tìm nhân vật. Yêu cầu HS nhận xét điểm chung của các nhân vật tìm thấy, bộc lộ cảm xúc, ấn tượng của bản thân về các nhân vật đó.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1. Thể loại chèo

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Em hiểu thế nào là chèo cổ? Nội dung của chèo cổ là gì? Kịch bản chèo là gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Chèo cổ (còn gọi là chèo sân đình, chèo truyền thống) thuộc thể loại sân khấu dân gian, ra đời từ xa xưa, phát triển mạnh mẽ ở vùng đồng bằng Bắc Bộ.

- Nội dung: Chèo cổ phản ánh đời sống vật chất, tâm hồn, tình cảm của con người trong xã hội phong kiến; ca ngợi những phẩm chất đạo đức tốt đẹp của con người; phê phán các thói hư tật xấu; thể hiện sâu sắc tinh thần nhân văn.

- Kịch bản chèo (tích chèo) là phần nội dung chính của vở diễn, thường lấy từ các truyện cổ tích, truyện Nôm, truyện cười, được các nghệ nhân hoặc nhà sưu tâm, nghiên cứu,... ghi chép lại thành văn bản, trong đó có cốt truyện, nhân vật kèm lời thoại và các chỉ dẫn về bối cảnh, trang phục, hoạt động trên sân khấu,...

Hoạt động 2. Diễn biến chính của tích trò Kim Nham

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Vở chèo thể hiện nội dung gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Kim Nham là một học trò, kết duyên với Xúy Vân.

- Kim Nham tiếp tục lên kinh ứng thí, Xúy Vân sống trong cảnh cô đơn

-  Xúy Vân sống trong cảnh cô đơn, Trần Phương tán tỉnh Xúy Vân.

-  Xúy Vân giả điên để thoát khỏi Kim Nham.

- Kim Nham chạy chữ cho Xúy Vân.

- Chạy chữa không được, Kim Nham đành để Xúy Vân tự do.

- Xúy Vân tìm đến Trần Phương nhưng bị Trần Phương quay lưng.

- Xúy Vân hóa điên thật.

Hoạt động 3. Đặc điểm của chèo Kim Nham

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Tác giả dân gian đã sử dụng các lối nói, làn điệu, vũ điệu, chỉ dẫn sân khấu nào để kể lại sự việc “Xúy Vân giả dại”?

Sản phẩm dự kiến:

- Nêu cao bài học đạo lí khi thể hiện quan hệ gia đình, chồng vợ, đồng thời cũng bộc lộ sự cảm thông với thân phận của người phụ nữ trong xã hội nam quyền xưa.

- Hội tụ được những tinh hoa của nghệ thuật chèo, vừa giàu tính bi kịch, vừa đầy tiếng cười hài hước.

- Tích trò Kim Nham có một số dị bản, kể khác nhau ít nhiều về nguồn gốc gia đình Xúy Vân, nguyên cớ chính khiến Xúy Vân giả điên và đoạn kết thúc số phận bi kịch của nàng.

- Các lối nói, làn điệu, vũ điệu, chỉ dẫn sân khấu được sử dụng:

+ Lối nói: vỉa, nói lệch, nói điệu sử rầu

+ Làn điệu: điệu sa lệch, hát quá giang, hát ngược, hát điệu con gà rừng.

+ Vũ điệu: điệu bắt nhện, xe tơ, dệt cửi…

+ Chỉ dẫn sân khấu: đế

II. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1. Cảnh ngộ và tâm trạng của Xúy Vân trong cuộc hôn nhân với Kim Nham

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Trong lời xưng danh, Xúy Vân đã kể điều gì về bản thân? Tìm các hình ảnh thể hiện tình cảm, mơ ước và tâm trạng của Xúy Vân.

Sản phẩm dự kiến:

- Cảnh ngộ:

+ Cuộc hôn nhân không mong muốn, do cha mẹ sắp đặt (ức bởi xuân huyên).

+ Sống trong cảnh cô đơn, lẻ loi, không được như ý (càng chờ càng, đợi càng trưa chuyến đò).

+ Chịu đựng sự gò bó, tù túng (Con cá rô nằm vũng chân trâu/ Để cho năm bảy cần câu châu vào!)

- Tâm trạng:

+ Đau khổ, đắng cay, tấm tức, không thể bày tỏ cùng ai vì làm sao có thể nói về một điều do cha mẹ (xuân huyên) sắp đặt (đau thiết thiệt van).

+ Buông xuôi và phản kháng xen lẫn nhau:

▪       Buông xuôi: Cách sông nên tôi phải lụy đò/ Bởi ông trời tối, phải lụy cô bán hàng

▪       Phản kháng: Chả nên gia thất thì về,/ Ở làm chi mãi cho chúng chê, bạn cười.

 Cảnh ngộ éo le và tâm trạng chán chường, muốn vùng vẫy thoát khỏi những kìm kẹp.

….

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Văn bản Xúy Vân giả dại thuộc thể loại nào? 

A. Hát nói. 

B. Tuồng. 

C. Truyện ngắn.

D. Chèo. 

Câu 2: Văn bản Xúy Vân giả dại được trích từ tác phẩm nào? 

A. Lưu Bình Dương Lễ.

B. Quan Âm Thị Kính. 

C. Kim Nham. 

D. Đồ điếc. 

Câu 3: Lời thoại thể hiện rõ nhất ngôn ngữ điên của nhân vật Xúy Vân là gì?

A. Nói lệch.

B. Hát quá giang.

C. Hát điệu con gà rừng.

D. Nói điệu sử rầu.

Câu 4: Cảnh ngộ sống hiện nay của Xúy Vân được thể hiện như thế nào trong điệu “con gà rừng”?

A. Sung sướng, vui vẻ bên Trần Phương.

B. Giàu sang, không phải lo cơm ăn áo mặc.

C. Cay đắng, uất ức, đau đớn tủi hổ vì bị đàm tiếu, cười chê, phải mang tiếng xấu.

D. Buồn tẻ, chán chường và không có mục đích sống.

Câu 5: Xúy Vân giả dại để che giấu điều gì?

A. Che giấu việc mình muốn bỏ chồng, trót say đắm Trần Phương mà muốn phụ Kim Nham.

B. Che giấu việc mình đang sống rất khỏe mạnh, bình thường.

C. Che giấu việc mình đã trở thành người giàu có.

D. Tất cả các đáp án trên.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Diễn biến tâm trạng của Xúy Vân trong vở chèo diễn ra như thế nào?

Câu 2: Viết một bài văn phân tích Tâm Trạng Xúy Vân trong vở chèo Xúy Vân giả dại?