Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 5: Nguyễn Trãi – Cuộc đời và sự nghiệp

VĂN BẢN 1. NGUYỄN TRÃI – CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV tổ chức trò chơi mang tên Mảnh ghép bí mật.

Nội dung: GV yêu cầu HS trả lời 4 câu hỏi tìm hiểu về Nguyễn Trãi, mỗi câu trả lời đúng sẽ lật được một miếng ghép về bức ảnh của tác giả.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

+ Tại sao đọc hiểu tác phẩm văn học luôn gắn liền với việc vận dụng kiến thức về hoàn cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội.

 + Tóm tắt ngắn gọn hoàn cảnh lịch sử thời đại Nguyễn Trãi và công lao của tác giả với sự nghiệp bảo vệ, xây dựng đất nước.

Sản phẩm dự kiến:

1. Bối cảnh lịch sử văn hóa, xã hội với việc đọc hiểu tác phẩm văn học.

- Đọc hiểu tác phẩm văn học luôn gắn liền với việc vận dụng kiến thức về hoàn cảnh lịch sử, văn hoá, xã hội.

- Hoàn cảnh lịch sử, văn hoá, xã hội thời kì nhà văn sống với những sự kiện, các mối quan hệ xã hội, sinh hoạt văn hóa đã tác động trực tiếp hoặc gián tiếp tới sáng tác của nhà văn và được phản ánh một cách sâu sắc trong các tác phẩm của họ.

- Nhiều vấn đề trong tác phẩm văn học chỉ có thể cắt nghĩa được khi vận dụng các tri thức về hoàn cảnh lịch sử, văn hoá, xã hội vào việc đọc hiểu tác phẩm đó.

2. Hoàn cảnh lịch sử thời đại Nguyễn Trãi

- Thời đại đại đau thương và quật khởi:

+ Đau thương: bởi sau hơn bốn thế kỉ độc lập, tự chủ (từ năm 938 đến 1407), dân tộc ta lại rơi vào thảm hoạ mất nước, chịu sự thống trị tàn bạo của giặc Minh xâm lược.

+ Quật khởi: bởi đây là giai đoạn truyền thống yêu nước, anh hùng được trỗi dậy và phát huy mạnh mẽ, mà đỉnh cao là cuộc khởi nghĩa Lam Sơn - cuộc khởi nghĩa gian khổ bậc nhất, thắng lợi huy hoàng bậc nhất trong lịch sử Việt Nam trước năm 1945.

- Nguyễn Trãi là người sống hết mình với thời đại, có những đóng góp to lớn vào thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và sự nghiệp xây dựng đất nước sau khi dân tộc giành lại quyền độc lập, tự chủ.

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết

Nhiệm vụ 1: Đọc văn bản

GV đưa ra câu hỏi:

+ Văn bản được viết theo thể loại nào?

+ Văn bản được chia làm mấy phần? Mỗi phần trong văn bản giới thiệu cho người đọc nội dung gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Thể loại: văn bản nghị luận.

- Bố cục: 2 phần

+ Phần 1: Người anh hùng dân tộc

● Giới thiệu quê hương, gia đình và cuộc đời Nguyễn Trãi, giới thiệu sự nghiệp chính trị, quân sự, ngoại giao của ông.

+ Phần 2: Nhà văn hóa – nhà văn kiệt xuất

● Giới thiệu những đóng góp về văn hóa hết sức quan trọng của Nguyễn Trãi cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, cho việc phục hồi và xây dựng mới nền văn hóa Đại Việt đã bị kẻ thù xâm lược hủy hoại.

● Giới thiệu Nguyễn Trãi với tư cách của một nhà văn, nhà thơ, người có những đóng góp hết sức quan trọng cho sự nghiệp phát triển văn học dân tộc. Trong đó, việc xây dựng cơ sở cho một nền văn học mới là đóng góp to lớn của ông.

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu về cuộc đời Nguyễn Trãi

GV đưa ra câu hỏi:

+ Xác định những điểm cần lưu ý về bối cảnh lịch sử, văn hóa của thời đại Nguyễn Trãi.

+ Trong cuộc đời Nguyễn Trãi có những sự kiện và dấu mốc quan trọng nào? Những sự kiện và dấu mốc này có liên quan như thế nào tới sự nghiệp văn học của ông?

Sản phẩm dự kiến:

1. Người anh hùng dân tộc

a. Trước và trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

- Nhà Trần suy yếu, Hồ Quý Ly cướp ngôi nhà Trần tiến hành xây dựng lại thể chế.

- Nhà Minh xâm lược và thống trị Đại Việt, thực hiện chế độ đàn áp, bóc lột dã man, huỷ hoại triệt để nền văn hóa Đại Việt.

- Các cuộc khởi nghĩa chống quân Minh đều thất bại.

- Lê Lợi lãnh đạo khởi nghĩa Lam Sơn thắng lợi, đánh quân Minh, giành lại độc lập, tự do cho Tổ quốc. Nguyễn Trãi có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp giải phóng dân tộc.

+ Cuộc đời Nguyễn Trãi luôn gắn bó với số phận của dân tộc; có những đóng góp quan trọng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc.

+ Thơ văn Nguyễn Trãi luôn là vũ khí lợi hại góp phần quan trọng vào chiến thắng của dân tộc trước quân Minh xâm lược, với khát vọng giải phóng dân tộc, với mong muốn đem lại nền hòa bình cho cả hai dân tộc Việt - Trung. Ông giúp Lê Lợi xây dựng một đường lối chính trị, quân sự đúng đắn, nhân đạo, thực hiện phương thức “công tâm”; các bức thư của ông “có sức mạnh hơn mười vạn quân” làm tan rã tinh thần kẻ địch, giúp cho cuộc kháng chiến nhanh chóng thắng lợi. 

b. Sau khởi nghĩa Lam Sơn

- Yêu cầu xây dựng một chính quyền vững mạnh, một quốc gia hùng cường.

- Xây dựng một nền văn hoá dân tộc độc lập, từng bước) khôi phục lại bộ phận văn hoá đã bị kẻ thù xâm lược huỳ hoại, tiếp thu tinh hoa của văn hoá khu vực. Trong đó, việc xây dựng nền móng cho một nền văn học mới là quan trọng.

c. Những sự kiện và dấu mốc quan trọng trong cuộc đời Nguyễn Trãi có ảnh hưởng đến sự nghiệp văn học của ông:

- Trước khi tham gia khởi nghĩa Lam Sơn.

- Trong thời gian tham gia khởi nghĩa Lam Sơn.

+ Thơ văn Nguyễn Trãi luôn là vũ khí lợi hại góp phần quan trọng vào chiến thắng của dân tộc trước quân Minh xâm lược, với khát vọng giải phóng dân tộc, với mong muốn đem lại nền hòa bình cho cả hai dân tộc Việt – Trung.

+ Ông giúp Lê Lợi xây dựng một đường lối chính trị, quân sự đúng đắn, nhân đạo, thực hiện phương thức “công tâm”; các bức thư của ông “có sức mạnh hơn mười vạn quân" làm tan rã tinh thần kẻ địch, giúp cuộc kháng chiến nhanh chóng thắng lợi.

+ Các tác phẩm của Nguyễn Trãi đã phản ánh kịp thời cuộc kháng chiến oai hùng của dân tộc, cuộc kháng chiến mà ông đã tham gia hết sức tích cực.

+ Thời kì xây dựng đất nước và bi kịch của Nguyễn Trãi.

+ Trong thời kì xây dựng đất nước, Nguyễn Trãi đã có lúc đảm nhiệm những chức vụ quan trọng trong triều đình. Thơ văn của ông luôn thể hiện những khát vọng lớn lao với mong muốn xây dựng một xã hội “vua sáng, tôi hiền", người dân được ấm no, hạnh phúc, đất nước luôn phồn vinh, giàu đẹp.

+ Các tác phẩm của ông là nền tảng quan trọng để xây dựng một nền văn hoá, văn học mới.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. Nguyễn Trãi có hiệu là gì?
A. Thanh Hiên
B. Ức Trai
C. Yên Đổ
D. Bạch Vân

Câu 2. Sau khi thoát khỏi sự giam lỏng của giặc Minh, Nguyễn Trãi theo ai tham gia cuộc khởi nghĩa Lam Sơn?
A. Trần Quốc Tuấn
B. Lê Lợi
C. Nguyễn Huệ
D. Lê Lai

Câu 3. Tên một tác phẩm của Nguyễn Trãi có ý nghĩa “đánh dấu sự hình thành nền thơ tiếng Việt”?

A. Quốc âm thi tập.

B. Băng Hồ di sự lục.

C. Ức Trai thi tập.

D. Lam Sơn thực lục.

Câu 4. Phần lớn các bài thơ trong tập Quốc âm thi tập được tác giả viết trong thời kì nào?

A. Thời kì trước khi tham gia khởi nghĩa Lam Sơn.

B. Thời kì Trong khi tham gia khởi nghĩa Lam Sơn.

C. Thời kì giúp vua Lê Lợi xây dựng đất nước sau khởi nghĩa Lam Sơn.

D. Thời kì về sống ẩn dật ở Côn Sơn.

Câu 5. Dòng nào dưới đây khái quát không đúng những đóng góp của Nguyễn Trãi đối với quá trình phát triển của văn học dân tộc?

A. Viết văn chính luận như một nhà văn chính luận chuyên nghiệp.

B. Kết hợp hài hòa hai vẻ đẹp trí tuệ, hào hùng và lãng mạn, bay bổng.

C. Là người sáng tạo tiên phong, làm thơ Nôm sớm nhất, nhiều nhất.

D. Có nhiều bài sáng tác theo thể thơ thuần chất dân tộc nhất.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi gợi cho em những suy nghĩ, tình cảm gì? Hãy viết đoạn văn khoảng 10 dòng.

Câu 2. Hãy viết một đoạn văn ngắn nói về những thành tựu nội dung nghệ thuật trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Trãi.