Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 6: Kiêu binh nổi loạn (Ngô gia văn phái)

VĂN BẢN 1. KIÊU BINH NỔI LOẠN

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Tác phẩm nào được coi là đỉnh cao của tiểu thuyết chương hồi Việt Nam thời trung đại viết về thời kì vua Lê - chúa Trịnh?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

- GV yêu cầu HS đọc ở nhà phần Kiến thức ngữ văn trang 33 và phân công thảo luận, thuyết trình theo nhóm:

Nhóm 1: so sánh đặc điểm của Tiểu thuyết và truyện ngắn.

Nhóm 2: Điểm nhìn nghệ thuật là gì? So sánh đặc điểm, ưu nhược điểm của người kể chuyện hạn tri và toàn tri

Nhóm 3: Trình bày tìm hiểu về nhóm tác giả Ngô gia văn phái.

Nhóm 4: Tìm hiểu về tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí và đoạn trích Kiêu binh nổi loạn.

Sản phẩm dự kiến:

1. Thể loại tiểu thuyết và truyện ngắn

2. Điểm nhìn nghệ thuật, người kể chuyện, hạn tri, người kể chuyện toàn tri
- Điểm nhìn nghệ thuật là thuật ngữ dùng để chỉ vị trí quan sát của người kể chuyện trong tương quan với nhân vật, sự việc được trần thuật.

- Người kể chuyện hạn tri thường là người kể chuyện theo ngôi kể thứ nhất. Người kể chuyện hạn tri thường trực tiếp tham dự hoặc chứng kiến các sự việc xảy ra trong truyện nên vị trí quan sát, miêu tả, trần thuật,... bị giới hạn. Vì người kể chuyện đồng thời là một nhân vật trong truyện nên không biết được những diễn biến trong suy nghĩ, cảm xúc của các nhân vật khác; thường bày tỏ quan điểm và thái độ chủ quan khi thuật chuyện.

+ Ưu điểm là tạo được hiệu quả về tính trực tiếp như đang chứng kiến các sự việc xảy ra ở hiện trường, có cơ hội để đi sâu khai thác thế giới nội tâm nhân vật - người kể.

+ Hạn chế trong việc phản ánh toàn cảnh bức tranh xã hội, môi trường hoạt động và tâm lí của các nhân vật khác.

- Người kể chuyện toàn tri thường là người kể chuyện theo ngôi thứ ba. Người kể chuyện toàn tri không trực tiếp tham gia câu chuyện nhưng là người quan sát toàn năng, biết hết tất cả mọi việc; biết rõ hoàn cảnh, lai lịch, cảm giác, suy nghĩ và hành động của các nhân vật.

+ Ưu điểm: rất linh hoạt và được dùng rất rộng rãi. Bởi lẽ, trần thuật từ điểm nhìn toàn tri giúp người đọc biết được nhiều thông tin hơn, rõ hơn về nhân vật và sự việc so với việc kể chuyện từ điểm nhìn hạn tri.

+ Hạn chế: người đọc ít có được cảm giác kết nối trực tiếp, gần gũi với nhân vật như trần thuật từ điểm nhìn hạn tri.

3. Tác giả

- Ngô gia văn phái là một nhóm tác giả Việt Nam gồm 20 tác giả thuộc 9 thế hệ trên dưới 200 năm, từ đầu thế kỷ thứ 17 đến đầu thế kỷ thứ 20. 

- Quê quán: Họ thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội).

- Phong cách nghệ thuật:

+ Thiết tha, trong trẻo nhưng sâu lắng

+ Pha chút hài hước dí dỏm.

- Tác phẩm chính: Hoàng Lê nhất thống chí là tác phẩm tiêu biểu nhất, Đại Nam Quốc túy, Hoàng Việt hưng long chí, …

4. Tác phẩm

* Tác phẩm:

- Hoàng Lê nhất thống chí là tác phẩm viết bằng chữ Hán theo hình thức tiểu thuyết chương hồi.

- Nội dung chính của Hoàng Lê nhất thống chí phản ánh thời kì lịch sử khoảng 30 năm, từ khi Trịnh Sâm lên ngôi chúa (1768) đến lúc Nguyễn Ánh lên ngôi vua (1802). Tác phẩm tái hiện một cách phong phú, sinh động bức tranh xã hội trong thời kì khủng hoảng triền miên, dẫn đến sự sụp đổ của các tập đoàn phong kiến Lê - Trịnh và khí thế quật khởi, tinh thần quyết liệt chống thù trong giặc ngoài của phong trào khởi nghĩa Tây Sơn do Nguyễn Huệ đứng đầu.

* Đoạn trích:

- Thuộc Hồi thứ hai của tác phẩm, kể chuyện kiêu binh nổi loạn, giết Quận Huy Hoàng Đình Báo, phế Trịnh Cán, lập Trịnh Tông lên ngôi chúa.

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết

Nhiệm vụ 1: Đọc văn bản

GV đưa ra câu hỏi:

+ Tóm tắt những sự kiện chính và các tuyến nhân vật tiêu biểu trong đoạn trích Kiêu binh nổi loạn.

+ Xác định nội dung, thể loại, bố cục, người kể chuyện trong văn bản.

Sản phẩm dự kiến:

- Sự kiện chính:

+ Trịnh Tông cùng đám đầu bếp, gia thần khích động binh lính nổi loạn.

+ Kiêu binh tụ họp, bàn bạc, hưởng ứng, bầu Bằng Vũ làm chủ mưu, cùng nhau uống máu ăn thề.

+ Quận Huy biết tai họa sắp xảy ra nhưng không phòng bị; kiêu binh xông vào nội phủ, Quận Huy liều chết chống lại, bị giết.

+ Kiêu binh phò Trịnh Tông lên ngôi chúa; kiêu binh đốt phá dinh thự của Quận Huy, thừa thế hoành hành trả thù riêng, gây náo động cả kinh thành.

- Mâu thuẫn: Đây là cuộc tranh giành quyền lực giữa hai phe: phe Trịnh Tông - kiêu binh với phe Trịnh Cán - Quận Huy Hoàng Đình Bảo. Trịnh Tông muốn đoạt ngôi chúa từ Trịnh Cán. Quận Huy nhận uỷ thác của Trịnh Sâm, làm phụ chính cho Trịnh Cán. Kiêu binh “căm ghét”, “bất bình”, “miễn cưỡng”, “hậm hực”,... về việc này, khi được Trịnh Tông kích động đã nổi loạn giết Quận Huy, phế chúa nhỏ Trịnh Cán, phò Trịnh Tông lên ngôi chúa.

- Nội dung chính: Đoạn trích đã phản ánh trực tiếp một sự kiện lớn, chấn động kinh thành Thăng Long vào những năm 80 của thế kỉ XVIII: kể chuyện kiêu binh nổi loạn, giết Quận Huy Hoàng Đình Bảo, phế Trịnh Cán, lập Trịnh Tông lên ngôi chúa. Điều này khiến cho tập đoàn thống trị Lê – Trịnh hoàn toàn bất lực, bế tắc, không thể giải quyết được các mâu thuẫn nội bộ, dẫn đến sự can thiệp manh động của binh lính vào công việc đại sự quốc gia, khiến tình trạng loạn lạc trong cung phủ, ở nơi trung tâm nhất của chế độ trở nên hết sức gay gắt, trầm trọng và sự sụp đổ của chế độ là không thể cứu vãn.

- Thể loại: tiểu thuyết chương hồi

- Bố cục: 4 phần

+ Phần 1: Cuộc trò chuyện giữ Thế tử Trịnh Tông với hạ nhân và quan thần. + Phần 2: Kế sách của Vũ Bằng được mọi người đồng tình, ủng hộ.

+ Phần 3: Tình thế bất lực, thảm hại, bi đát và cái chết của Quận Huy.

+ Phần 4: Sự thắng thế của thế tử Tông.

- Người kể chuyện: người kể chuyện ngôi thứ ba.

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu hành động của đám kiêu binh

GV đưa ra câu hỏi:

+ Đầu bếp, gia thần của Trịnh Tông được người kể chuyện nhận xét như thế nào?

+ Tìm những lời nói của chúng với thế tử? Qua đó, em có nhận xét về thái độ của chúng.

+ Tìm những chi tiết miêu tả hành động của đám kiêu binh. Em có nhận xét gì về hành động ấy?

Sản phẩm dự kiến:

* Cuộc trò chuyện giữa thế tử Trịnh Tông với hạ nhân.

- Tính cách:

+ Người đầu bếp Dự Vũ: người cơ trí, nói năng rành mạch.

+ Viên gia thần Gia Thọ: kẻ tinh khôn

- Lời nói của Dự Vũ, Gia Thọ đều có tính chất xúi giục, hậu thuẫn cho Trịnh Tông làm phản.

+ “Nhà Chúa bỏ con cả, lập con út, thiên hạ đều căm ghét nhất là quân lính”

+ “Lòng người như thế nếu lấy nghĩa khí mà khích động… thì mọi việc ắt thành” 

=> Thế tử nghe ra tỏ ra mừng lắm bèn gọi quan thần vào họp bàn.

* Hành động của đám kiêu binh:

- Khi bị Trịnh Tông xúi giục, kích động: liền hưởng ứng, “ngầm đi báo cho nhau, hẹn ngày tụ họp".

- Khi tụ họp, bàn bạc ở chùa Khán Sơn: thái độ hăng hái, âm mưu táo bạo, bầu ngay Bằng Vũ làm chủ mưu, uống máu ăn thề, không dự định ngày nổi dậy, chỉ hẹn nhau nghe hiệu lệnh trống là kéo đến khởi sự (hăng hái, manh động, tự phát, vô tổ chức, khinh nhờn thế lực của phe Quận Huy).

- Khi nghe tiếng trống, xông vào phù đường, giết anh em Quận Huy:

+ Nghe tiếng trống thì “nhảy nhót hăng hái, cùng cầm binh khí xô lấn nhau mà vào trong phủ”, “đứng hò reo, quát tháo long trời lở đất” (khí thế hăng hải, thế lực rất mạnh).

+ “Thét lên”, đe doạ Quận Châu.

+ Mới đầu đối mặt với Quận Huy thì “khiếp đảm”, “ngồi sụp xuống”, “không dám lên tiếng” (thói quen phục tùng).

+ Sau đó thì “nhao nhao đứng dậy, kéo ập vào trước đầu voi”, “đâm chém túi bụi”, “cạy gạch ngói ở phủ ném ra tới tấp”, chém viên quản tượng, “xúm đến vây kín dưới chân voi”, “dùng câu liêm móc cổ Quận Huy kéo xuống, roi đánh đấm túi bụi giết chết ngay tại chỗ”.

+ Với em Quận Huy: “vớ luôn gạch đá”, “đập cho vỡ đầu và vứt xác xuống hồ” (sức mạnh đám đông, tàn bạo).

- Khi phò Trịnh Tông lên ngôi chúa: “reo hò như sam’, “kiệu thế tử trên vai”, “đứng xúm quanh, gào lên ; đặt Trịnh Tông trên mâm, nâng lên hạ xuống “y như người ta giỡn quả cầu hoặc rước pho tượng Phật” (náo động, không chút uy nghiêm).

- Khi trả thù các đại thần: nhà cửa Quận Huy bị phá tan tành, “một mảnh ngói cũng không còn”; kiêu binh “thửa thế hoành hành” đốt phá giết người bừa bãi gây “náo động kinh thành” (đám đông tàn bạo, mù quáng, vô chính phủ).

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. Văn bản “Kiêu binh nổi loạn” được trích từ tác phẩm nào?

A. Hịch tướng sĩ.

B. Hoàng Lê nhất thống chí.

C. Nam triều công nghiệp diễn chí.

D. Hoàng Việt Long hưng chí.

Câu 2. Ý nghĩa nhan đề “Hoàng Lê nhất thống chí” là gì?

A. Ghi chép về công cuộc thống nhất của vương triều nhà Mạc.

B. Ghi chép về các cuộc nổi loạn.

C. Ghi chép về các cuộc khởi nghĩa nông dân.

D. Ghi chép về công cuộc thống nhất của vương triều nhà Lê.

Câu 3. Lời nói của Quận Huy khi biết tin mình sắp gặp tai họa có gì đặc biệt?

A. Lo sợ, trong lòng đầy mâu thuẫn.

B. Ngoài mặt thản nhiên nhưng trong lòng lại rất lo sợ.

C. Không có vẻ lo sợ mà vẫn rất thản nhiên và tuyên bố khá mạnh mẽ.

D. Không lo sợ nhưng nói một cách đề phòng.

Câu 4. Chi tiết nào cho thấy Trịnh Tông bất lực, không kiểm soát được kiêu binh?

A. Quân lính nghe thấy tiếng trống tức thì người nào cũng nhảy nhót hăng hái, cùng cầm binh khí xô lấn nhau mà vào trong phủ.

B. Trịnh Tông cho người dò xét trong kinh kì, lén đến chỗ đám kiêu binh tụ họp, bắt phứa một người thường dân ở gần đem chém để ra oai. 

C. Chỉ trong chốc lát, nhà cửa của Quận Huy bị phá tan thành, một mảnh ngói cũng không còn.

D. Luôn trong mấy ngày, họ làm náo động cả kinh thành.

Câu 5. Mâu thuẫn trong văn bản “Kiêu binh nổi loạn” là mâu thuẫn gì?

A. Mâu thuẫn giữa thế lực quan lại và người nông dân.

B. Mâu thuẫn giữa chúa và đám kiêu binh.

C. Mâu thuẫn giữa tầng lớp quý tộc: sự ganh ghét, đố kị và những âm mưu hãm hại lẫn nhau.

D. Sự căm ghét Quận Huy như kẻ thù vì những chính sách tàn độc và mục đích của đám kiêu binh nổi loạn là trả thù, rửa hận.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Người xưa từng nói về năm nguy cơ mất nước: “Một, trẻ không kính già; hai, trò không trọng thầy; ba, binh kiêu tướng thoái; bốn, tham nhũng tràn lan; năm, sĩ phu ngoảnh mặt.” Sau khi đọc đoạn trích Kiêu binh nổi loạn, em có suy nghĩ gì về ý kiến này?

Câu 2. Viết bài văn phân tích tác phẩm Kiêu Binh nổi loạn?